Արտգործնախարար Օսկանյանը ԵԽ հայտարարությունը աննախադեպ չի համարում
- Պրն Օսկանյան, Հարավսլավիայի Դաշնային Հանրապետություն Ձեր կատարած այցը սոսկական նշանակությո՞ւն ուներ պարզապես, թե՞ նպատակ կար զուգահեռներ տանելու Բալկաններում առկա հակամարտությունների եւ ԼՂ-ի միջեւ: Նկատի ունեմ հատկապես Կոսովո եւ Չեռնոգորիա Ձեր այցերը:
- Սա իմ հերթական այցերի շարքից էր, հիմնական նպատակը Հարավսլավիայի հետ մեր կապերի վերակենդանացումն էր, բայց այս դեպքում այցը մյուս այցերից փոքր-ինչ տարբերվում է նրանով, որ հենց այդ տարածաշրջանում եւ այդ երկրում հետաքրքրական գործընթացներ են տեղի ունենում, որոնք մեզ համար էլ են հետաքրքրական: Համենայն դեպս, զուտ երկկողմ հարաբերությունների զարգացման առումով պետք է ասեմ. մենք գտանք, որ հիմա ճիշտ պահն է, այնտեղ իշխանություններն արդեն փոխված են, իշխում են ժողովրդավարական ուժերը, եւ ժամանակն է հայ-սերբական հարաբերությունները վերակենդանացնել, որովհետեւ այդ բոլորի համար բավականաչափ ամուր հիմք կաՙ ե՚ւ պատմական, ե՚ւ անկախությունից հետո նախնական շփումների առումով: Վերակենդանացման հիմքը դրվեց երկու երկրների միջեւ երկու պայմանագրեր ստորագրելով, եւ ես համոզված եմՙ ելնելով այն քաղաքական կամքից, որն առկա է մեր երկրներում, նաեւ երկու ժողովուրդների միջեւ համակրանքից, կարծում եմ, Հարավսլավիայի հետ մեր հարաբերությունները շատ արագ կզարգացնենք եւ կկարողանանք վերականգնել կորցրած 10 տարիները:
Ինչպես ասացի, այդ այցն իր հետաքրքրությունն ուներ այն առումով, որ Հարավսլավիայում երկու շատ կարեւոր գործընթացներ են գնում, մեկը Կոսովոյի հետ, մյուսըՙ հենց հարավսլավական ֆեդերացիայի հետ կապված: Նկատի ունեմ Սերբիայի եւ Չեռնոգորիայի հարաբերությունները: Մեզ համար հետաքրքրական էր խոսել երկու կողմերի հետ, իմանալ նրանց տեսակետները ու նաեւ իրենց կանխատեսումներն այդ գործընթացների ապագա զարգացումների վերաբերյալ: Դա օգտակար էր մեզ այնքանով, որ կարողացանք պատկերացնել, թե ինչպիսի զարգացումներ են այնտեղ հնարավոր, որոնք, մեր կարծիքով, անպայման ուղղակի կամ անուղղակի ազդեցություն կունենան այլ տարածաշրջաններում ընթացող այլ գործընթացների վրա: Համենայն դեպս, սա ասելով հանդերձՙ ուզում եմ շեշտել շատ կարեւոր հանգամանք. Հայաստանը բոլոր հակամարտությունների միջեւ շատ հստակ տարբերակում է դնում, ինչքան էլ դրանք արտաքուստ կամ իրենց էությամբ լինեն նման կամ տարբեր: Մենք յուրաքանչյուր հակամարտություն դնում ենք իր ամբողջական ենթատեքստումՙ երբեք չակնկալելով, նույնիսկ եթե կան զուգահեռներ եւ նմանություններ, որ այդ հակամարտությունների արդյունքները լինեն նույնը: Մեզ համար Ղարաբաղի ենթատեքստը շատ հստակ է, գիտենք, թե ուր ենք գնում: Կոսովոյի պարագայում բոլորովին այլ ենթատեքստ է, գործընթացները կարող են այս կամ այն ուղղությամբ գնալ, եւ երբեք չենք հետեւեցնի մեկից մյուսի արդյունքը: Այցը ճանաչողական բնույթ ուներ, եւ այդ առումով ընդհանուր արդյունքներից ու զուտ երկկողմ հարաբերությունների վերակենդանացումից, գործընթացներն ավելի լավ ճանաչելու առումով Հարավսլավիա այցելությունից բավականաչափ գոհ եմ:
- Հիշենք 1999 թ., երբ ՆԱՏՕ-ի ուղղաթիռները ռմբահարում էին Սերբիան: Այդ օրերին Ադրբեջանը հայտարարեց, որ նույնը պետք է կիրառվի նաեւ Լեռնային Ղարաբաղում: Ուզում եմ ասելՙ հակամարտության յուրաքանչյուր կողմ սերբական ռմբահարումները փորձում էր հարմարեցնել իր ցանկություններին:
- Այո, այդ օրերին նման հայտարարություններ եղան, դրա պատասխանը մենք տվեցինք եւ ասացինքՙ ճիշտ հակառակն է: 1992-93 թթ., երբ ադրբեջանական ինքնաթիռները ռմբահարում էին Ստեփանակերտը, ադրբեջանական բանակը Մարդակերտի հյուսիսից ներխուժում էր Ղարաբաղ, դրանք շատ նման էին նրան, ինչ անում էր Միլոշեւիչը Կոսովոյում: Այդ զուգահեռները, որ Ադրբեջանն ուզում էր 1999-ին յուրացնել հօգուտ իրեն, ճիշտ հակառակն են: Զուգահեռները պետք է տանել ոչ թե 1999-ի հետ, այլ ԼՂ-ի դեպքումՙ 1992-93-ի հետ: Այդ ենթատեքստում միանշանակորեն Ադրբեջանն էր հայտնվում այն դերում, ինչ որ Միլոշեւիչը:
- Պրն Օսկանյան, ԵԽ-ն օրերս իր տարածած աննախադեպ հայտարարությամբ ԼՂՀ-ում կայանալիք տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունները կանխավ որակեց ոչ օրինական: Ինչո՞ւ հենց այս դեպքում, միգուցե այն պատճառով, որ Ադրբեջանն արդեն ԵԽ անդա՞մ է: Ի դեպ, երկու օր առաջ ԱՄՆ պետդեպարտամենտի խոսնակ Ռիչարդ Բաուչերն իր տարակուսանքն արտահայտեց ԵԽ-ի տարածած հայտարարության առիթով:
- Եկեք ԵԽ-ի վրա չֆիքսվենք որպես նախադեպ: Համաձայն չեմ Ձեր ասածի հետ, թե դա աննախադեպ հայտարարություն էր: 1996 եւ 1997 թթ. ԼՂՀ նախագահական ընտրություններից հետո եւ ընթացքում շատ խիստ հայտարարություններ են արվել միջազգային կազմակերպությունների եւ առանձին պետությունների կողմից: ԵԽ հայտարարությունն աննախադեպ չէ, այսօր այն փորձում են շահարկել: Ավելի խիստ հայտարարություններ արվել են նախկինում: ԵԽ-ն առաջին անգամ է նման հայտարարություն անում, երեւի ելնելով նրանից, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը նոր են անդամակցել այդ կազմակերպությանը, եւ ԵԽ-ն նախկինում իրավունք չուներ նման հայտարարություն անելու: Այդ հայտարարությունը տարբերվում է նախկին այլ հայտարարություններից նրանով, որ այն, ինչ որ այնտեղ ասվել է, այնքան վնասակար կամ բացասական չէ, որքան օգտակար է այն, ինչ չի ասվել: Այդ համատեքստում պետք է դիտել: Սա բավականաչափ զգույշ արված հայտարարություն է, հիմնականում վերաբերում է ընտրությունների բացասական հնարավոր ազդեցությանը ԼՂ խաղաղ գործընթացի վրա: Համենայն դեպս, ե՚ւ ՀՀ-ն, ե՚ւ ԼՂՀ-ն տվել են իրենց պատասխանը, նշելով, որ ընտրությունները ոչ թե կվնասեն, այլ ընդհակառակըՙ կնպաստեն խաղաղ կարգավորման դրական ընթացքին:
- Հնարավոր համարո՞ւմ եք, որ այս հայտարարությամբ ԵԽ-ն փորձում է ինչ-որ ձեւով մասնակից դառնալ ԼՂ բանակցային գործընթացին, փորձում ամրացնել իր դիրքերը մեր տարածաշրջանում:
- Մենք գտնում ենք, որ այսօր հիմնական միջնորդական դերը վերապահված է ԵԱՀԿ-ին: Մինսկի խմբի միջոցով ԵԱՀԿ-ն բավականաչափ արդյունավետ է աշխատել, իրեն չի սպառել, ունի շատ անելիք, եւ մենք կարծում ենք, որ հենց ԵԱՀԿ-ի հետ կարող ենք բանակցային գործընթացը հասցնել բարեհաջող ավարտի: ԵԽ-ի որեւէ մասնակցության կարիքը չկա: ԵԽ-ն, նկատի առնելով նրա հարցերի շրջանակը, բնույթըՙ ժողովրդավարական գործընթացներ, մարդու իրավունքներ, իմ կարծիքով, իր դրական ազդեցությունը կարող է ունենալ հօգուտ ԼՂՀ-ի: Այսօր ԼՂՀ-ն ժողովրդավարական գործընթացներով եւ մարդու իրավունքների նկատմամբ որդեգրած քաղաքականությամբ մի քանի քայլ առաջ է Ադրբեջանից, որով եւ այդ երկու քաղաքական միավորները անհամատեղելի են դառնում նաեւ այդ որակով:
- Պրն Օսկանյան, ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահներիՙ մեր տարածաշրջան կատարած վերջին այցից հետո Դուք հայտարարեցիք, թե Հայաստանը հաստատել է իր պատրաստակամությունը փարիզյան սկզբունքների շրջանակներում ԼՂ հակամարտության խաղաղ կարգավորման բանակցությունները շարունակելու վերաբերյալ, եւ պետք է սպասել Ադրբեջանի դիրքորոշմանը: Վերջինս ըստ էության մերժողական դիրք բռնեց: Կարծում եքՙ այսուհետ ի՞նչ ուղղությամբ պիտի շարունակվի բանակցային գործընթացը:
- Այս պահին դժվար է ասել: Ուղղակի ուզում եմ վերահաստատել Հայաստանի դիրքորոշումն առ այն, որ պատրաստ ենք բանակցությունները շարունակել փարիզյան սկզբունքների ոգով եւ տառով: Կարծում եմ, համանախագահները եւս նույն մտքին ենՙ ամեն փորձ անել Ադրբեջանին վերադարձնելու փարիզյան ուղուն: Համոզված եմ, երբ նրանք գան տարածաշրջան, այդ փորձն անելու են: Գիտեք, ԵԱՀԿ ՄԽ-ում կատարվել են որոշ փոփոխություններ, պետք է որոշ ժամանակ սպասել, որ նրանք նորից համախմբվեն, գան տարածաշրջան, հաջորդ փորձն անեն: Միայն դրանից հետո կկարողանանք ասել, թե ինչպիսի զարգացումներ կունենա բանակցային գործընթացը:
- Կարո՞ղ եք հավաստիացնել, որ փարիզյան սկզբունքները դրական իմաստով ՀՀ-ի եւ ԼՂՀ-ի համար մեկ քայլ առաջ են, քան էր «ընդհանուր պետության» բանաձեւը:
- Քանի որ այդ սկզբունքները դեռ սեղանի վրա են, մենք եւ ԵԱՀԿ-ն հույս ունենք, որ Ադրբեջանը կվերադառնա փարիզյան ուղի: Ուզում եմ ձեռնպահ մնալ գնահատականներ տալուց, մենք կարող ենք դրա մասին խոսել, երբ այդ առաջարկությունն ամբողջությամբ հանվի, ինչպես եղավ նախորդ առաջարկությանՙ «ընդհանուր պետության» բանաձեւի դեպքում: Համենայն դեպս, կարող եմ ասել, որ փարիզյան սկզբունքներից մենք գոհ ենք:
- Պրն Օսկանյան, նախկինում Քավանոն էր կրկնում, մի քանի օր առաջ Էլիզաբեթ Ջոնսը Բաքվում հայտարարեց, որ երկու երկրների նախագահները պետք է գտնեն փոխզիջումների տարբերակըՙ հաշվի առնելով երկու ժողովուրդների կարծիքը: Դա մի տարբերակ է լինելու, որ ցավալի՞ է լինելու երկու ժողովուրդների համար:
- Կարծում եմ, դրանով նրանք ուզում են ասել, որ որեւէ զիջում չի պարտադրվելու եւ ուզում են, որ այդ լուծումը լինի երկու ժողովուրդների ցանկությամբ: Այստեղ հարց է ծագումՙ կա՞ այդպիսի լուծում: Դժվար է ասել: Բոլորս, նաեւ միջազգային հանրությունը, պետք է լավ գիտակցենք, որ կան ինչ-որ մի կողմի համար արդար հիմքեր խնդիրը լուծելու եւ մյուսի համարՙ չկան: Դրա համար մենք պետք է սկսենք մի քիչ ավելի խորը գնալ եւ սկսենք նայել հարցի իրավական ու պատմական արմատներին, որպեսզի, եթե լուծումը լինի մեկի օգտին, մյուս կողմը կարողանա այն ավելի բնական ընդունել, որովհետեւ պատմական եւ իրավական հիմքերն այնքան էլ նպաստավոր չեն:
- Ո՞ւմ համար:
- Մենք բավականաչափ վստահ ենք, եւ ինչպես պատմությունն է ցույց տալիս, անհերքելի է, որ ԼՂՀ-ի Ադրբեջանից դուրս լինելու եւ Ադրբեջանի ենթակայության տակ չլինելու իրավական ու պատմական հիմքերը բավականաչափ ամուր են:
- Պրն նախարար, ԱՄՆ կոնգրեսական Ադամ Շիֆը Երեւանում հայտարարեց, որ աշխատելու է Կոնգրեսում ԼՂ ինքնորոշման իրավունքը ճանաչող բանաձեւի առաջադրման ուղղությամբ: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում այդ հայտարարությանը:
- Շատ դրական: Դա միայն ողջունելի քայլ կլինի ԱՄՆ Կոնգրեսի կողմից: Մենք պատրաստ կլինենք նրանց հետ աշխատելու եւ տրամադրելու մեր ունեցած արխիվային նյութերը, որոնք կարող են իրավական խնդիրը մեջտեղ բերելու հարցին նպաստել: Եթե ԱՄՆ Կոնգրեսը կարողանա նման բանաձեւ անցկացնել, կարծում ենք, դա մեծապես կնպաստի ղարաբաղյան հարցի խաղաղ կարգավորմանը:
- Հակամարտության ռազմական լուծումը, չնայած Ադրբեջանի ռազմատենչ հայտարարություններին, կողմերի համար ցանկալի տարբերակ չէ: Հարցի քաղաքական կարգավորումը ժամանակ առ ժամանակ մտնում է փակուղի: Իրավական կարգավորումը, կարծեք թե, ընդունելի ճանապարհ է: Արդյոք մեր դիրքերն այս առումով բավականաչափ ամո՞ւր են, կարո՞ղ ենք միջազգային հանրությանը համոզել մեր ճշմարտացիությունը, եւ արդյոք դրանք տեղավորվո՞ւմ են այսօրվա աշխարհի սկզբունքների մեջ:
- Իրավական եւ պատմական հիմքերը բավական ամուր են: Կարելի է միայն մի քանի փաստ արձանագրել: ԼՂ-ն 1918-20 թթ. Ադրբեջանի կազմում չի եղել, ուրեմն անկախ Ադրբեջանի կազմում երբեւիցե չի եղել եւ դրա ամենավառ ապացույցն այն է, որ 1920 թ. Ազգերի լիգան մերժել է կազմակերպությանն անդամակցելու Ադրբեջանի դիմումը հենց այն պատճառով, որ նրանք բավարար ապացույց չեն ունեցել, թե Ադրբեջանը վերահսկում է այն տարածքը, որով հավակնում էր անդամակցելու Ազգերի լիգային: Ընդամենը 10 տարի առաջ, երբ Ադրբեջանը հայտարարեց իր անկախությունը, ասաց, որ այս հանրապետությունը ժառանգորդն է 1918-20 թթ. մուսավաթական Ադրբեջանի: Իսկ քանի որ այդ երկու տարիներին ԼՂ-ն չի եղել Ադրբեջանի կազմում, ուրեմն այդ հանրապետությունը չի կարող իրավական հավակնություններ ունենալ ԼՂ-ի նկատմամբ: Իսկ եթե մի պահ վերցնենք ԽՍՀՄ շրջանը եւ եթե Ադրբեջանն ընդունում է ԽՍՀՄ ժառանգությունը, պետք է նաեւ ընդունի ԽՍՀՄ օրենքներն ու սահմանադրությունը, որի ոգու համաձայն ԼՂ-ն 1991 թ. դուրս եկավ դրա կազմից, որովհետեւ Ադրբեջանն իր անկախության հռչակման գործընթացում խախտել էր այդ սահմանադրության բոլոր նորմերը, ինչը շատ լուրջ իրավական հիմք է տալիս ԼՂ-ին իր անկախությունը հռչակելՙ նկատի ունենալով, որ այդ պահին ԽՍՀՄ-ը դեռ չէր փլուզվել:
Զրուցեց ԹԱԹՈՒԼ ՀԱԿՈԲՅԱՆԸ