«ԱԶԳ» ՕՐԱԹԵՐԹ

ՍԵՐԺ ՍԱՐԳՍՅԱՆ. «ԱՆՈՒՄ ԵՄ ԱՅՆ, ԻՆՉ ՊԱՐՏԱՎՈՐ ԵՄ...»

ՀՀ պաշտպանության նախարարի բացառիկ հարցազրույցը «Ազգ»-ին

¬ Մայիսին լրանում է պաշտպանության նախարարի պաշտոնում Ձեր աշխատանքի երկու տարին։ Այս ընթացքում ի՞նչ հասցրիք անել եւ ի՞նչՙ ոչ։ Ինչպիսի՞ն է այսօր մեր բանակի վիճակը։

¬ Հանգամանալից պատասխանի համար ժամեր կպահանջվեն։ Բացի այդ, տարբեր առիթներով, մասնավորապես բանակի 10-ամյակին նվիրված զեկույցի ժամանակ ես փորձեցի ասել կատարված որոշակի աշխատանքների մասին։ Կարծում եմ, գլխավորը, ինչ մեզ հաջողվել է անել, պաշտպանության նախարարության շարունակական ամրապնդումն է։ Սկսած 1994 թվականի հունիսից, երբ ՊՆ ղեկավարությունը հնարավորություն ստացավ խաղաղ պայմաններում զբաղվելու բանակաշինության գործով, մեր բանակի մարտունակությունը անընդհատ վերելք է ապրում, մշտական առաջընթաց կա, չնայած այն բանին, որ դեռ 1992 թվականից բանակը անխնա քննադատության է ենթարկվում։ Կարծում եմ, բարձրացել է մեր մարտական պատրաստության մակարդակը։ Այս երկու տարիներին մենք կարողացել ենք հարյուր տոկոսանոց պատրաստության վիճակում պահել մարտական տեխնիկան, եւ առաջին հերթինՙ զրահատեխնիկան։ Կարծում եմ նաեւ, որ կարողացել ենք ամրապնդել կարգապահությունը։ Նկատի ունեմ եւ զուտ շարային կարգապահությունը, պատահարների, հանցագործությունների, խախտումների նվազեցման տեսակետից, եւ կատարողական կարգապահությունը։ Չէի զլանա մի անգամ եւս նշել, որ անշեղորեն կրճատվում է բանակում սպանվածների, մահացածների, զոհվածների թիվը։ 2000 եւ 2001 թթ. այդ տվյալները ես նշեցի բանակի 10-ամյակին նվիրված իմ զեկույցում։

2002 թ. 45 օրերի ընթացքում, թեեւ դա կարճ ժամանակ է համեմատության համար, 2001 թ. նույն ժամանակաշրջանի համեմատությամբ նման անցանկալի միջադեպերը կրկնակի նվազել են։ Ինձ համար հաճելի է սա ընդգծելը, որովհետեւ եթե այսպես գնա, տարեվերջին մենք կունենանք անհամեմատ քիչ կորուստներ։ Ցավոք, աշխարհում ոչ մի բանակ անտեղի կորուստներից ապահովագրված չէ։ Բայց իմ համոզմունքն է, որ ինչքան էլ դրանք քիչ լինեն, այդ քիչն էլ արդեն շատ է։ Յուրաքանչյուր զինվոր, իսկ ես խոսում եմ առաջին հերթին զինվորների մասին, կարեւոր է։ Եվ կարեւոր է ոչ միայն իբրեւ «միավոր», իբրեւ հայրենիքի պաշտպան, այլեւ որպես հասարակության անդամ, որպես հայ երիտասարդ, իր ծնողների որդի, որի վերադարձին անձկությամբ սպասում են։ Ինչո՞ւ ես հատկապես զինվորի կյանքն եմ կարեւորում, սպաների, ենթասպաների կամ պայմանագրային ծառայողների մասին այնքան էլ շատ չեմ խոսում, համեմատություններ չեմ բերում։ Որովհետեւ, նախ, այս մարդիկ զինվորական ծառայությունը ընտրել են որպես մասնագիտություն։ Ամենքին հայտնի է, որ դա ռիսկային մասնագիտություն է եւ հնարավոր են այդպիսի դեպքեր, երկրորդՙ գաղտնիք չէ, որ մեր սպաների, ենթասպաների եւ պայմանագրային ծառայողների մեջ կան նաեւ տարիքով մարդիկ, ովքեր հիմնականում անցել են պատերազմը, ունեն տարբեր հիվանդություններ։ Ճիշտ չէր լինի, որ բանակի կորուստների թվի մեջ հաշվի առնեինք, ասենք, սրտի ինֆարկտից կամ լյարդի ցիռոզից մահացածներին, այդպիսի մահերը գնահատելով որպես բանակային ծառայության ընթացքում տեղի ունեցած արտակարգ պատահար։ Նկատի ունեցեք, մենք այսօր ունենք 55-60 տարեկան ենթասպաներ եւ սպաներ։

¬ Իսկ այդ տարիքի մարդկանց սերնդափոխության պրոբլեմին չե՞ք բախվում։ Մենք անցանք դժվարին ու փառապանծ պատերազմի միջով, որը ծնեց ոչ քիչ փառապանծ ֆիդայական հրամանատարներ։ Նրանք այն ժամանակ վիթխարի դեր խաղացին հաղթանակը կռելու գործում։ Մասնագետ չլինելով, այնուամենայնիվ ենթադրում եմ, թե խաղաղ պայմաններում այդպիսիների որոշակի մասը կարող է նաեւ չբավարարել բանակի սպայական կազմին առաջադրվող պահանջները։ Սպայական կազմի փոփոխությունը հիվանդագին չի՞ անցնում, Դուք այդպիսի պրոբլեմ տեսնո՞ւմ եք։

¬ Չեմ տեսնում։ Եթե վերցնենք մեծամասնությունը, ապա որեւէ հիվանդագին պրոցես չի նկատվում։ Անշուշտ, կան այդպիսի առանձին դրսեւորումներ, երբ մարդն այլեւս չի բավարարում այն պահանջները, որ այսօր իրեն ներկայացնում է ժամանակակից բանակը, եւ ստիպված պետք է գնա։ Բայց այդ դեպքում էլ մենք վարվում ենք այնպես, ինչպես պարտավոր ենք վարվել։ Եթե մարդն ունի վաստակ, հանցագործություն կամ զանցանք թույլ չի տվել, ապա մենք մտածում ենք նրան սահուն կերպով քաղաքացիական աշխատանքի տեղափոխելու կամ այնպիսի պայմաններ ստեղծելու մասին, որպեսզի նրա պատրաստվածության մակարդակը խոչընդոտ չհանդիսանա հետագա ծառայության համար։ Իսկ այն դեպքերում, երբ մարդը հանցագործություն է կատարում, բայց նախկինում եղել է միգուցե լավագույն կռվողներից մեկը, այսինքն ունի վաստակ, ապա այս պարագայում ես կարծում եմ, որ ճիշտ ենք վարվում, երբ վաստակը չենք համարում վահան։ Ինչ վերաբերում է այն մարդկանց, որոնք միայն անունով են եղել ֆիդայի, ինչպես ասում ենՙ անունը կա, ամանում չկա, ապա այդպիսիների պարագայում մենք ընդհանրապես որեւէ բարոյական պարտավորություն չունենք։ Պիտի նկատեմ, որ պատերազմն անցածների հիմնական մասը մնացել եւ մնում է բանակում, որովհետեւ տարբեր ճանապարհներով այս մարդիկ արդեն դարձել են զուտ պրոֆեսիոնալ սպաներ։ Մի մասն այն ժամանակ էլ ուներ բարձրագույն կրթություն, ի վիճակի էր առանց ռազմական ակադեմիաներ ավարտելու դառնալ այսօրվա պահանջներին համապատասխանող հրամանատար։ Մյուս մասը վերապատրաստվեց մեր դասընթացներում, մի մասն էլ ավարտեց ռազմական ակադեմիաներ կամ հիմա սովորում է։ Կան նաեւ մարդիկ, ովքեր ակադեմիաներ չեն ավարտել, բայց իրենց այսօր դրսեւորում են որպես գնդի լավ հրամանատարներ։ Ես այսպիսի մոտեցում ունեմՙ եթե մարդը չի ավարտել ռազմական բուհ կամ ակադեմիա, սակայն իրեն լավ է դրսեւորում որպես գնդի հրամանատար, ապա մենք նրան չպետք է կշտամբենք, թե ռազմական կրթություն չունի։ Իհարկե, այստեղ հետագա աճի խնդիրներ են առաջանում, որովհետեւ առանց ռազմական կրթության դժվար կլինի ղեկավարել դիվիզիա կամ կորպուս։ Բայց քանի դեռ նորմալ աշխատում է, գունդը մարտունակ է, զորավարժությունների ժամանակ գրագետ որոշումներ է ընդունումՙ նրան պիտի պահել։ Ամեն ինչից զատ, ֆիդայիներն ունեին շատ մեծ ոգի։ Եվ եթե այն ժամանակվա ոգեղենի թեկուզ կեսը մնացել է, ապա դա շատ կարեւոր է, այդպիսի մարդը բանակում անփոխարինելի է, որովհետեւ բանակին միշտ եւ առաջին հերթին ոգի՛ է անհրաժեշտ։

¬ Վերջերս մամուլում հեգնում են, թե գեներալական կոչումները շատ ենք շռայլում. պատերազմի ժամանակ 21 գեներալ ունեինք, պատերազմից հետո ավելացել են եւս 22-ը։ Արդյոք գեներալների թիվը շա՞տ է մեր բանակի համար։

¬ Այդպիսի պնդումները հերթական սադրանքներից են։ Մանավանդ այդ երկու-երեք թերթերի նմանատիպ սադրանքներին ես սկզբունքորեն չեմ պատասխանում։ Եթե նկատել եք, հատուկ ընդգծում ենՙ 1998 թվականից հետո։ Ինչո՞ւ են 98-ի հետ համեմատում, նպատակը ո՞րն է։ Ուզում են, որ ես թվեր բերեմ, ապացուցեմ, որ այսօր ավելի լավ է, քան 1998-ին էր, որպեսզի վաղը գրեն, թե տեսնո՞ւմ եքՙ իրեն հակադրում է Վազգենին, իր աշխատանքն ավելի բարձր է դասում։ Ահա դրա համար էլ գեներալների թվի մասին այդ սադրանքը մեջտեղ են բերել։ Իսկ իրականությունը ո՞րն է։ Իրականությունն այն է, որ այսօր հայկական զինված ուժերում կա ընդամենը 28 գեներալ։ Ես 1998-ի հետ չեմ համեմատում, ես համեմատում եմ 2000 թ. հետ, երբ եկել եմ ՊՆ։ Այն ժամանակ կար 55 գեներալական հաստիք եւ 23 գործող գեներալ։ Իմ նախաձեռնությամբ հանրապետության նախագահը կրճատել է 8 գեներալական հաստիք, եւ այսօր մեր բանակում կա այդպիսի 47 հաստիք, 28 գործող գեներալով։ Գեներալների թվաքանակի շուրջ շահարկումներ անողները հաշվի չեն առնում, որ բացի կոչում տալուց, նրանց նաեւ վաստակաշատ թոշակի ենք ուղարկում։ Վերջերս 5 հոգու թոշակի ենք ուղարկել։ Սա ՙմեկ։ Երկրորդը։ Ո՞վ է ասել, թե հենց պատերազմի ժամանակ պիտի գեներալական կոչում տալ։ Հակառակը, ես համոզված եմ, որ պատերազմի ժամանակ սխրագործություն կատարողին պետք է հերոսի կոչում տալ, շքանշան տալ։ Հո չի՞ կարելի պատերազմի ժամանակ մարդուն երկու-երեք տարում լեյտենանտից դարձնել գեներալ։ Ընդհանրապես ես այսպիսի մոտեցում ունեմ. անհասկանալի է, թե ինչու մարդը պիտի զբաղեցնի գեներալական պաշտոն, բայց կրի գնդապետի ուսադիրներ։ Եթե իր պաշտոնին համապատասխանում է, աշխատանքի մեջ իրեն արդարացնում է, գեներալական կոչումը պետք է տալ։

¬ Ամերիկյան բանակում այդպես է։

¬ Աշխարհի շատ ու շատ բանակներում է այդպես։ Գեներալական կոչումը վերեւից նրա համար չեն կախում, որ ասենՙ քեզ «լավ կպահես», կոչումը կստանաս։ Հաստիքը կա, մարդն այդ հաստիքը զբաղեցնում է, ուրեմն կոչումն ինչո՞ւ չստանա։ Ինչ վերաբերում է գեներալական հաստիքների թվաքանակին, ապա ձեզ էլ խորհուրդ կտամՙ վերցրեք համապատասխան տեղեկագրերը եւ համեմատեք, թե աշխարհի այդ ո՞ր բանակում է, որ այսքան թվակազմի, այսպիսի բանակային կառուցվածքի դեպքում գեներալների նախատեսված քանակը մերինից քիչ է։ Խնդրեմ, նայեք աջ ու ձախ, նայեք Ռուսաստանին, այլ երկրների։ Ընդ որում, այդպիսի տեղեկատուները հրապարակվում են, գաղտնիք չեն։

¬ Պրն Սարգսյան, Դուք ոչ միայն պաշտպանության նախարար եք, Անվտանգության խորհրդի քարտուղար, կառավարության ազդեցիկ անդամ, այլեւ երկրում քաղաքական լուրջ կշիռ ունեցող անհատ։ Հենց իբրեւ այդպիսի անհատի ես չեմ կարող Ձեզ այս հարցը չտալ. սեպտեմբերի 11-ից հետո աշխարհը բաժանվել է երկու ճամբարիՙ հակաահաբեկչական ճամբար, որի մեջ նաեւ մենք ենք, եւ միջազգային ահաբեկչությանը սատարող երկրների ճամբար, ինչի մեջ գուցե հանիրավի մեղադրում են մեզ համար մեծ նշանակություն ունեցող այնպիսի երկրների, ինչպիսիք են Իրանն ու Իրաքը։ Այս երկուսի դեմ հնարավոր հակաահաբեկչական գործողությունները կարող են կատաստրոֆա առաջացնել մեր տարածաշրջանում։ Դուք ինչպե՞ս եք գնահատում այդ հնարավորությունը։ Հակաահաբեկչական պայքարի հետագա ծավալումը վտանգների առաջ չի՞ կանգնեցնի կոնկրետ մեր երկիրը։

¬ Լիարժեք պատասխան տալու համար անհրաժեշտ է լիարժեք ինֆորմացիա։ Մենք այդպիսի լիարժեք ինֆորմացիայի հնարավորություն չունենք։ Բայց ես մի բանում վստահ եմՙ Միացյալ Նահանգները, ձեռնարկելով հակաահաբեկչական գործողություններ, հենց այն նպատակն է հետապնդում, որ կատաստրոֆաների տեղիք չտա։

¬ Չեմ կարող չտալ եւս մի հարցՙ «Հոկտեմբերի 27»-ի գործով դատավարության եւ դրա շուրջ անվերջ շահարկումների նկատմամբ Ձեր վերաբերմունքի մասին։ Հնարավոր համարո՞ւմ եք, որ այդ շահարկումները հանգեցնեն մեր երկրի ներքին ապակայունացման։

¬ «Հոկտեմբերի 27»-ի դատավարության մասին ես երբեք որեւէ կարծիք չեմ արտահայտել եւ այդպես էլ կվարվեմ, մինչեւ դատավարության ավարտը։ Կարծում եմ, հասկանալի է, թե ինչու։ Մի բան կարող եմ վստահորեն ասելՙ ապակայունացման որեւէ նախադրյալ չկա, եւ մեր երկիրը շարունակելու է իր կայուն զարգացումը։

¬ Պետհամալսարանի դասախոսական անձնակազմի հետ հանդիպման ժամանակ նախագահն ասաց, որ Ղարաբաղն այլեւս երբեք չի լինի Ադրբեջանի կազմում։ Այդ դեպքում ո՞րն է փոխզիջումների մեր սահմանը։

¬ Առաջին անգամ չէ, որ նախագահն այդպիսի հստակ ձեւակերպմամբ տվյալ միտքն արտահայտում է։ Դա նախագահի համոզմունքն է։ Բայց դա ամենեւին չի նշանակում, թե մենք փոխզիջումների պատրաստ չենք։ Պատրաստ ենք, սակայն դրա գինը երբեք չի կարող լինել Ղարաբաղի անկախությունը։ Եթե Ղարաբաղն անկախ չլինի կամ Հայաստանի կազմում չլինի, նրա ապահովությունը վտանգված կլինի։ Ցանկալի կլիներ այս հիմքով հասնել խաղաղության, մենք դրան ենք ձգտում։ Բայց խաղաղությունն էլ ի՛ր գինն ունի։ Եվ այդ գինը կարող է լինել որոշ տարածքների վերադարձը։ Երբ մենք ասում ենք, թե պատրաստ ենք ինչ-որ տարածքներ զիջել, նկատի ենք առնում, որ այդ կերպ գնում ենք խաղաղության, եւ այլեւս նոր պատերազմով այդ գծերը պաշտպանելու հարկը չի զգացվելու։ Այսինքն, խաղաղությունը պետք է ունենա ե՛ւ երաշխիքներ, ե՛ւ երաշխավորներ։

¬ Մի ժամանակ շատ էր խոսվում, թե խաղաղության գինը լինելու է Մեղրիի միջանցքը Թուրքիային զիջելը։ Թեեւ նախագահը բազմիցս հերքել է այդ հնարավորությունը, հիմա էլ երբեմն-երբեմն դա շահարկվում է։ Իսկ չէ՞ր կարելի, օրինակ, առանց տարածքը Թուրքիային զիջելուՙ Մեղրիի վրայով ուղղակի կոմունիկացիոն միջանցք տրամադրել։ Թող գնան-գան, անշուշտ, մեր հսկողությամբ, մեզ մաքսատուրք եւ մեր ճանապարհներն օգտագործելու համար այլ վճարումներ կատարելով, առանց որեւէ խաղաղարար ուժեր մեր հողը մտցնելու։ Դրանով էլ հարցը կփակվեր, կգնար։

¬ Այդպիսի խոսակցությունները վաղուց փակված են, եթե միայն միտումնավոր չեն շահարկվում։ Ինչ վերաբերում է կոմունիկացիա տրամադրելուն, ապա ցանկացած պարագայում, եթե մենք պատերազմական վիճակում չենք որեւէ մեկի հետ, անշուշտ, պարտավոր ենք տրամադրել այդպիսի հնարավորություն։ Հակառակ դեպքում մեզ էլ չեն տրամադրի։ Մենք հո չե՞նք կարող կաղապարվել-մնալ։ Այսօր երկրների զարգացման ամենից կարեւոր պայմանը կոմունիկացիաներ ունենալն է։ Բայց սա մեծ չափով կախված է Թուրքիայից։ Գիտեք, որ նա այդ խնդրում կառուցողական դիրքորոշում չունի։ Եվրախորհուրդը պատրաստվում է առաջիկայում դրան անդրադառնալ, հուսանք, որ ինչ-որ բան կփոխվի։

¬ Հնարավո՞ր է, որ Կարս-Գյումրի երկաթուղին բացվի։

¬ Եթե Մարգարան բացվի, Կարս-Գյումրի երկաթուղին էլ կբացվի։ Կրկնում եմ, դա Թուրքիայից է կախված։ Այժմ մեզ աշխարհի հետ կապող միակ երկաթուղին անցնում է Վրաստանով։ Իսկ այնտեղ ցանկացած ապակայունացում ուղղակի խփում է մեզ։ Հիշում եք, չէ՞, գազատարի պայթեցումները եւ այլ բաներ։ Օրինակ, 1 տոննա վառելիք իրենց տարածքով ներկրելու համար մենք վրացիներին երեք տարի առաջ վճարում էինք 40 դոլար, այն դեպքում, երբ միջազգային շուկայում գինը 80 դոլար էր։ Պատկերացնո՞ւմ եք, գնի կեսը վճարում էինք երկաթուղուն։ Այնպես որ, այո, վատ չէր լինի նոր երկաթուղային կոմունիկացիաներ ունենալ։

¬ Մինչդեռ թուրքերն ուզում են Հայաստանը շրջանցող երկաթուղի կառուցել դեպի Ախալքալաք։ Մասնագետներից ոմանց կարծիքովՙ դժվար իրականանալի նախագիծ է, լեռներով է անցնելու։

¬ Անիրականանալի նախագծեր չեն լինում։ Եթե Շվեյցարիայի լեռներով երկաթուղիներ են անցկացվել, այս դեպքում էլ կանցկացվեն, միայն թե գինը շատ թանկ կլինի։ Ամբողջ հարցն այն է, թե ո՞վ է ֆինանսավորելու, ֆինանսավորողներ կգտնվե՞ն։

¬ Իսկ Իրան-Հայաստան գազատարի անցկացման ծրագիրն իրակա՞ն եք համարում։ Կկառուցվի՞։

¬ Կարծում եմ, այո։ Մամուլում էլ կար, որ մեր հանրապետության նախագահը պետք է Թուրքմենբաշու հետ հանդիպում ունենաՙ նաեւ այդ հարցը քննարկելու համար։ Դա Հայաստանի անվտանգության ապահովման խնդիր է, եւ ես հուսով եմ, որ մենք այդ խնդիրը կլուծենք։

¬ Դուք մեր հասարակական կարծիքի կողմից ընկալվում եք իբրեւ Ռուսաստանի հետ մեր պետության ամեն կարգի, այդ թվում նաեւ տնտեսական հարաբերությունների հարցերը համակարգող, հաճախ զբաղվում եք այնպիսի խնդիրներով, որոնք կարծես թե դուրս են պաշտպանության նախարարի իրավասություններից։ Որքանո՞վ է այս ընկալումն իրական եւ որքանո՞վ է դա նորմալ։

¬ Կարծում եմ, մի քիչ չափազանցված է, թե հայ-ռուսական տնտեսական համագործակցության բոլոր հարցերը ես եմ վճռում։ Ես ուղղակի ի պաշտոնե պարտավոր եմ համակարգել այդ հարցերը, որովհետեւ հայ-ռուսական տնտեսական համագործակցության միջպետական հանձնաժողովի հայկական կողմի համանախագահն եմ։ Այդ առաջարկությունը վարչապետից է բխել, նախագահն էլ համաձայնել է։ Անշուշտ, կարող է մի քիչ տարօրինակ թվալ, թե ինչո՞ւ է այդ աշխատանքը հանձնարարվել պաշտպանության նախարարին։ Բայց քանի որ մեր երկու գերատեսչությունները շատ սերտ հարաբերության մեջ են (անկախ նախարարի ով լինելուցՙ դա միշտ եղել է, եւ վստահ եմՙ երկար է լինելու), բացի դրանից, ես բավական շատ պաշտոններ եմ վարել, որպեսզի կարողանամ սեւը սպիտակից ջոկել։ Կարծում եմ, սրանից ելնելով են ինձ այդ աշխատանքը հանձնարարել, ես էլ կատարում եմ։

¬ Ձեր անձնական կապերը դրանում դեր չե՞ն խաղացել։ Ոչ մեկի համար գաղտնիք չէ, որ Դուք մոսկովյան բարձր ոլորտներում լայն կապեր ունեք։

¬ Ցանկացած գործունեության մեջ անձնական կապերը մեծ նշանակություն ունեն։ Ոչ թե հարցերը տնավարի լուծելու համար, այլ այն պատճառով, որ այդպիսի դեպքերում փոխադարձ վստահությունն ավելի մեծ է լինում։ Վերջերս մի գիրք էի կարդումՙ «Տրդատ Մեծ»։ Մեր տրանսպորտի փոխնախարարներից մեկն է գրել, Էդիկը, այնտեղ մի միտք շատ դուր եկավ։ Ասում էՙ պետական գործիչներն անում են ոչ թե այն, ինչ ցանկանում են, այլ այն, ինչ պարտավոր են անել։ Ահա ես էլ անում եմ այն, ինչ պարտավոր եմ...

Հարցազրույցը վարեց ՌԱՖԻԿ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԸ