ԵԽ գլխավոր քարտուղարի որոշ ձեւակերպումներ անընդունելի են հայկական կողմի համար
ԵԽԽՎ Ղարաբաղի հարցով նախկին զեկուցող, այժմ ԵԽ գլխավոր քարտուղար Թերի Դեւիսի զեկույցի երկու առանցքային մասերը տպագրվել են «Առավոտ» օրաթերթի սեպտեմբերի 28-ի համարում: Արտգործնախարար Վարդան Օսկանյանը, ԵԽԽՎ-ում Հայաստանի պատվիրակության ե՛ւ իշխանական, ե՛ւ ընդդիմադիր թեւերը բրիտանացու զեկույցն ընդհանուր առմամբ որակեցին անընդունելի հայկական կողմի համար:
Անկասկած, զեկույցում կան անընդունելի ձեւակերպումներ, սակայն ընդհանուր առմամբ Դեւիսի զեկույցն անազնիվ չէ: Նախ անդրադառնանք մեզ համար անընդունելի ձեւակերպումներին: Դեւիսն օգտագործում է «էթնիկ աքսոր» եւ «միատարր էթնիկ տարածքների առաջացում» որակումները: Այս կետը թերեւս ամենաանընդունելին է, սակայն պետք է փաստել, որ որակումները վերաբերում են նաեւ Ադրբեջանին եւ այդ հանրապետությունից բռնի ուժով դուրս քշված մոտ 400 հազար հայերին: Զեկույցի երկրորդ կետում ասվում է. «(ԵԽԽՎ-ը) մտահոգություն է հայտնում, որ զինված գործողությունները եւ դրանց նախորդող լայնատարած էթնիկ հակամարտությունները հանգեցրին լայնածավալ էթնիկ աքսորի եւ միատարր էթնիկ տարածքների առաջացման, որը նմանվում է էթնիկ զտման սարսափելի գաղափարին»:
Անընդունելի է նույն կետի վերջին հատվածը. «(ԵԽԽՎ-ը) կրկնում է, որ անդամ երկրի կողմից օտար տարածքի գրավումըՙ Եվրոխորհրդի անդամ երկրի ստանձնած պարտավորությունների կոպիտ խախտում է»: Փաստորեն, Դեւիսը ղարաբաղյան փաթեթից ընդամենը մեկ տարր է վերցրել եւ դրան տվել իր մեկնաբանությունը: Մինչդեռ իրականում եղել է պատերազմ, որը սանձազերծել է Ադրբեջանըՙ ԼՂ-ն գրավելու եւ բոլոր հայերին այդ տարածքից դուրս քշելու նպատակով այնպես, ինչպես ադրբեջանցիները դա կարողացան իրականացնել Բաքվում, Սումգայիթում, Ադրբեջանի մյուս հայաշատ բոլոր բնակավայրերում: Ղարաբաղյան պատերազմն ավարտվեց հայկական կողմի հաղթանակով, ավելինՙ ԼՂ ինքնապաշտպանական ուժերը ձեւավորեցին անվտանգության գոտի, որը եւ կարեւոր օղակ է Ադրբեջանի ռազմատենչ քաղաքականությունը չեզոքացնելու առումով:
Երրորդ կետով Դեւիսը հորդորում է կողմերինՙ կատարել ՄԱԿ-ի ԱԽ չորս բանաձեւերը, եւ «հետ քաշել զորքերը բոլոր գրավյալ տարածքներից»: Զեկույցի այս հատվածը թերի է այն առումով, որ «գրավյալ բոլոր տարածքներ» ձեւակերպումը հստակ չէ: Եթե Դեւիսը նկատի ունի ՄԱԿ-ի ԱԽ թիվ 822, 853, 874 եւ 884 բանաձեւերը, ապա դրանք կատարելու դեպքում ղարաբաղյան ուժերը չպետք է դուրս բերվեն Լաչինից:
Զեկույցի չորրորդ եւ տասներորդ կետերում Հայաստանին եւ Ադրբեջանին հորդորվում է զերծ մնալ «իրար նկատմամբ զինված ուժեր գործադրելուց, ինչպես նաեւ զինված գործողություններ քարոզելուց», դատապարտում է «Հայաստանի եւ Ադրբեջանի զանգվածային լրատվամիջոցներով տարածվող փոխադարձ ատելությունը»: Փաստորեն Դեւիսը հավասարության նշան է դնում, մինչդեռ ակնհայտ է, որ հենց եւ միայն Ադրբեջանն է ԶԼՄ-ներով հակահայկական քարոզչություն բարձրացրելՙ հասցնելով դա պետական քաղաքականության մակարդակի: Ադրբեջանում պետական մակարդակի հասցված հակահայկական հիստերիան բյուրեղացավ Բուդապեշտում, երբ Ռամիլ Սաֆարովը կացնահարեց հայ սպային:
Դեւիսը ութերորդ կետով կոչ է անում «Ադրբեջանի իշխանություններին քննարկել ԼՂ քաղաքական ուժերի ներկայացուցիչների հետ կապեր հաստատելու հարցըՙ Ղարաբաղի ապագա կարգավիճակը քննարկելու համար»: Ըստ էության, Դեւիսն իր զեկույցով չի կանխորոշում ԼՂ ապագա կարգավիճակը, այն թողնելով Բաքվի եւ Ստեփանակերտի իշխանությունների դատին:
Ամենաուշագրավը թերեւս յոթերորդ կետն է, որով առաջարկվում է. «Եթե Մինսկի խմբի հովանու ներքո անցկացվող բանակցությունները ձախողվեն, ապա... Հայաստանն ու Ադրբեջանը պետք է մտածեն Արդարադատության միջազգային դատարանն օգտագործելու մասին, քանի որ առկա է իրավական վեճՙ արդյոք ՄԱԿ-ի խարտիայի երկրորդ հոդվածի չորրորդ պարբերության համաձայն Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը խախտվա՞ծ է Հայաստանի կողմիցՙ Լեռնային Ղարաբաղի մարզի ժողովրդի անջատման իրավունքը պաշտպանելու համար»:
Վերջին տարիներին հայկական կողմը բազմիցս պնդել է, որ Ղարաբաղը երբեք չի եղել անկախ Ադրբեջանի կազմում, ՄԱԿ-ի իրավանախորդ Ազգերի լիգան չի ճանաչել 1918-20 թթ. Ադրբեջանի դեմոկրատական հանրապետությունը, քանի որ վերջինս փորձում էր Ազգերի լիգային անդամակցել Ղարաբաղով եւ հարակից մի շարք շրջաններով: Երեւանն ընդունելի է համարում ղարաբաղյան խնդրին իրավական լուծում տալը: Կհամաձայնե՞ն հակամարտության կողմերը խնդրի կարգավորումը տեղափոխել իրավական դաշտ եւ այդ հարցով դիմել միջազգային դատարան: Սրա պատասխանը կտա ժամանակը:
Մեր կողմից հավելենք հետեւյալը. վերջերս Աստանայում տեղի ունեցավ նախագահներ Քոչարյանի եւ Ալիեւի հերթական հանդիպումը: Մինչ բանակցությունները շարունակվում էին, լրագրողները զրուցում էին ԵԱՀԿ Մինսկի խմբում ռուս համանախագահ Յուրի Մերզլյակովի հետ: Վերջինս մեզ հետ զրույցում մասնավորապես նշեց, որ կողմերը պատրաստ չեն լուրջ փոխզիջումների: Մերզլյակովն ակնարկեց, որ առաջարկվել է հարցի լուծման նպատակով դիմել միջազգային դատարան, սակայն կասկածեց, թե կողմերը կհամաձայնեն դրան:
Թերի Դեւիսն այլեւս Ղարաբաղի հարցով զեկուցող չէ, նրա պատրաստած զեկույցը չունի իրավական ուժ, բայց ունի քարոզչական կարեւոր նշանակություն: Նոր զեկուցողըՙ բրիտանացի Դեյվիդ Աթքինսոնը, իր պատրաստելիք զեկույցում կօգտվի՞ Դեւիսի զեկույցից, թե՞ ոչ: Համենայն դեպս, հայկական կողմը, այդ թվումՙ ԵԽԽՎ-ում մեր պատվիրակները շատախոսելու եւ միմյանց հասցեին մեղադրանքներ հնչեցնելու փոխարեն պիտի փորձեն աշխատել նրա հետ, օգտագործելով դիվանագիտական բոլոր հնարքները:
ԹԱԹՈՒԼ ՀԱԿՈԲՅԱՆ