Թուրք-հայ գործարար միության նախագահ Քաան Սոյաքը Նյու Յորքի ռոթարիական ակումբի անդամ է նաեւ: Թերեւս պատահական չէր մարտի 18-20-ն Անկարայում «Կովկասյան բարեկամության օրերի հաշտության» կոնֆերանսի կազմակերպմանը նրա ակտիվ մասնակցությունը: Կոնֆերանսը պրն Սոյաքի հետ Անկարայում եւս հարցազրույց անցկացնելու հնարավորություն տվեց «Ազգին», որի ընթացքում մենք գլխավորապես կենտրոնացանք հայ-թուրքական հարաբերություններին եւ Հայոց ցեղասպանությանն առնչվող հարցերին:
Քաան Սոյաքը Ցեղասպանության հարցում հանդուգն տեսակետների համար հարձակումների թիրախ էր դարձել Թուրքիայում: Որոշ շրջանակներ նրան անվանել էին դավաճան եւ որպես դավաճանության հիմնավորում մատնացույց էին արել նրա «հայամետ» տեսակետները: Հարկ է, սակայն, նշել, որ Ցեղասպանության վերաբերյալ հանդուգն տեսակետներ արտահայտելը թուրքական թերթում մի բան է, հայկականումՙ մեկ այլ: Համենայն դեպս, Սոյաքն ուշագրավ պատասխաններ է տալիս նաեւ Հայոց ցեղասպանության 90-րդ տարելիցին առնչվող հարցերին:
- Ինչպե՞ս եք գնահատում կովկասյան հաշտության կոնֆերանսը:
- Շատ դրական: Հատկապես Հայաստանի, Վրաստանի, Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի պես 4 երկրներին համախմբելու համար: Կոնֆերանսն օգտակար է նաեւ մեր ուշադրությունը քաղաքականությունից շեղելու եւ առկա խնդիրների կարգավորմանը ոչ քաղաքական եղանակներով նպաստելու առումով: Բոլորս էլ տեսանք, թե քաղաքական դժվարություններն ինչպես են նեղել մարդկանց: Քաղաքական խնդիրներն ազատ գործելու հնարավորությունից զրկել են մեզ: Մինչդեռ համատեղ ջանքերով կարող էինք լուրջ հաջողություն արձանագրել:
- Ի՞նչ կարծիքի եք Բաքվի եւ Երեւանի ռոթարիական ակումբների նախագահներ Ալի Մուսաեւի եւ Հովսեփ Սեֆերյանի ելույթների մասին:
- Պրն Ալիի դեմքի արտահայտությունից զգացի, որ փախստականների խնդիրը նրան խորապես մտահոգում է: Դրանով հանդերձ նա կարողացավ բարեկամության ձեռք մեկնել, ինչը ոգեւորեց բոլորիս: Ինչ վերաբերում է Սեֆերյանին, ապա քաղաքական խնդիրները նրան եւս տհաճություններ են պատճառում, եւ նա մյուսների պես ցանկանում է, որ դրանք հաղթահարվեն: Երկու ելույթներն էլ հաջող էին:
- Կոնֆերանսն ինչպե՞ս կանդրադառնա հայ-թուրքական հարաբերության վրա:
- Մեծապես կնպաստի դրանց բարելավմանը: Հասարակական բազմաթիվ կազմակերպություններ եւ մամուլն ուշադիր հետեւում էին կոնֆերանսին: Կարծում եմ, հետեւել է նաեւ Հայաստանի արտգործնախարարությունը: Կոնֆերանսը պետք է օրինակելի լինի տարածաշրջանի այլ երկրների համար:
- Վերջերս թուրքական թերթերում ի հայտ եկան հրապարակումներ, ըստ որոնց Էրդողանի կառավարության հետ Թուրքիայի հայկական քաղաքականությունը վերանայելու պատրաստակամություն է հայտնել նաեւ ազգային անվտանգության խորհուրդը: Ի՞նչ կասեք:
- Ես այդ հրապարակումները միանգամայն դրական եմ համարում: Նախկինում թվում էր, թե Լեռնային Ղարաբաղի հիմնահարցը հեշտությամբ կլուծվի: Ներկայումս պարզվել է, որ հիմնահարցի լուծումն ամենեւին հեշտ չէ: Իմ համոզմամբ, դա հետզհետե սկսել է հասկանալ թուրքական հասարակական կարծիքը: Չպետք է մոռանալ, որ ղարաբաղյան հիմնահարցի շուրջը Ադրբեջանն ու Հայաստանն արդեն բանակցում են: Հիմնահարցը միաժամանակ միջազգային կառույցների ուշադրության կենտրոնում է: Հետեւաբար մենք մեր ուշադրությունը պետք է կենտրոնացնենք Թուրքիային եւ Հայաստանին անմիջականորեն հետաքրքրող խնդիրների վրա: Թուրքիայի հայկական քաղաքականությունը վերանայելու պատրաստակամություն ցուցաբերելիս ազգային անվտանգության խորհուրդն արտահայտվել է Հայաստանի ցուցաբերած բարենպաստ դիրքորոշման մասին: Սա չափազանց դրական արտահայտություն է, որովհետեւ թվում է, թե առաջին անգամ թուրք-հայկական հարաբերություններն ուղղակիորեն Հայաստանով են պայմանավորվում:
- Ի՞նչ կասեք Հայոց ցեղասպանության 90-րդ տարելիցի առթիվ, որը լուրջ մտավախություններ է պատճառել Թուրքիային:
- Ապրիլի 24-ի միջոցառումներին մասնակցելու համար որպես զեկուցող հրավիրվել եմ Կալիֆոռնիա: Ես միշտ ասում եմ, որ հայերը 90 տարի շարունակ 1915-ի առնչությամբ գիտելիքներ են կուտակել: Ում հետ հանդիպում ես, զգում ես, որ հարցի շուրջն ասելիքներ ունի: Հայերը բազմաթիվ գրքեր են հրատարակել: Մինչդեռ Թուրքիայում 1915 թ. իրադարձությունների շուրջը սկսել են խոսել միայն վերջերս: Ես թուրքական կրթական համակարգի ծնունդ եմ, եւ այդ համակարգում 1915-ին ու հայերին առնչվող գիտելիքներ գրեթե չեն տալիս: Մեր միակ իմացածն այն է, որ հայերն ապստամբել են, Օսմանյան կայսրությունը «տեղահանության մասին» օրենք է ընդունել: Մի կողմիցՙ 1915-ին Դարդանելում օսմանյան զորքերը զոհեր են տալիս, որոնց շարքերում զոհվել են նաեւ հայերը, մյուս կողմիցՙ տեղահանություն է կատարվում: Այս պայմաններում դժվարանում եմ հասկանալ 1915 թ. ապրիլի 24-ի իրադարձությունները: Մենք ուզում ենք իմանալ պատմական ճշմարտությունը: Թուրքական պատմական ընկերությունը, Յուսուֆ Հալաչօղլուի գլխավորությամբ, աշխատանքներ է ձեռնարկել: Քանի դեռ այս կարգի ուսումնասիրությունները շարունակվում են, ապա հարցը Թուրքիայում կմնա օրակարգում, իսկ դա ճշմարտությունն իմանալու առումով կխթանի թուրքական հասարակությանը:
- Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ Ձեր տեսակետները հակազդեցություն էին առաջ բերել թուրքական որոշ թերթերում: Նույնիսկ նրանցից ոմանք Ձեզ «սեւացնելու» համար դասել էին «թուրք-հայամետների» շարքը: Ինչպե՞ս կբացատրեք:
- Ցավոք, ես երբ աշխատում եմ գտնել երկու երկրներում առկա տեսակետների միջին գիծը, ժամանակ առ ժամանակ հակազդեցության եմ բախվում: Բայց եւ այնպես համոզված եմ, որ իմ յուրաքանչյուր քայլը կնպաստի Հայաստանի եւ Թուրքիայի լավ հարաբերությունների հաստատմանը: Մեր առջեւ կա համատեղ մեծ հեռանկար: Պետք է ելնենք դրանից: Հավատացած եմ, որ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման դեպքում կլուծվեն երկու երկրների միջեւ առկա բոլոր խնդիրները, Ցեղասպանության խնդիրը ներառյալ:
- Որքան ինձ հայտնի է, վարչապետ Էրդողանի կառավարությունը նախորդների համեմատ Հայաստանի նկատմամբ ավելի դրական մոտեցում է ցուցաբերում: Համամի՞տ եք ինձ հետ:
- Թուրքիայի բոլոր հարեւանների հետ, այդ թվում Հայաստանի, լավ հարաբերություններ հաստատելու ներկայիս կառավարության դրական մոտեցումը հայտնի է բոլորին: Սակայն հայ-թուրքական հարաբերությունների բարելավման գործում իր դերը պետք է կատարի նաեւ հայաստանյան մամուլըՙ խրախուսելով ե՛ւ մեր հասարակությունների, ե՛ւ երկու երկրների մերձեցումը: Թերեւս դրանով կարելի է օգնել մեր երկրների կառավարություններին, որպեսզի նրանք փոխզիջումների գնան:
ՀԱԿՈԲ ՉԱՔՐՅԱՆ, Անկարա-Երեւան