Վերջերս Ծալկայում հայ երիտասարդի սպանությունը տարբեր մեկնաբանությունների տեղիք տվեց` կենցաղային խնդրից մինչեւ հակահայ հիստերիայի ու քաղաքականության հերթական դրսեւորում: Թե ինչ մոտեցում ունի այս հարցին վրաց պետությունը եւ ընդհանրապես Ջավախքի խնդիրների վերաբերյալ ինչպիսի՞ դիրքորոշում կա, «Ազգի» հետ զրույցում ներկայացրեց Հայաստանում Վրաստանի դեսպան Ռեւազ Գաչեչիլաձեն:
- Պարոն դեսպան, ինչպե՞ս կգնահատեք մարտի 9-ին Ծալկայում տեղի ունեցած սպանությունն ու այդ կապակցությամբ հնչած էթնիկ հակասությունների մասին մեկնաբանությունները:
- Վեճը կենցաղային հողի վրա է տեղի ունեցել: Հեռուստատեսությամբ հայ ներկայացուցիչն ասում էր, թե իրենք ընդամենը հինգ շիշ օղի են խմել, նման մի բան էլ վրացական կողմն էր ասում` կարծես թե շշերի ավելի մեծ քանակով: Ամեն դեպքում սկզբից եւեթ պարզ էր, որ հինգ շիշ օղի երեք մարդ չեն խմի, երեւի նրանք ավելի շատ են եղել: Թե քանի հոգի, ես չգիտեմ: Փաստ է, որ ծեծկռտուք է տեղի ունեցել եւ ավարտվել ողբերգությամբ: Մյուս կողմից, Վրաստանում տարվա ընթացքում միջինը տեղի է ունենում 120 սպանություն, Հայաստանում` 50-60: Վրաստանում սպանությունները տարբեր են լինում, բայց դրանք ավելի հաճախ քրեական հիմք ունեն, խուլիգանական: Ես չեմ մտածում, որ տեղի ունեցածը էթնիկ հիմք ունի: Ավելի հաճախ նման բաներ տեղի են ունենում Ռուսաստանում, բայց դրանց քաղաքական նշանակություն չի տրվում:
- Արդյոք նպատակահարմա՞ր էր առանց այն էլ բարդ տարածաշրջանում այլ շրջաններից մարդկանց վերաբնակեցումը, ինչ տեղի ունեցավ մասնավորապես Ծալկայում:
- 90-ականներին ծանր էկոլոգիական վիճակ էր Սվանեթիայում եւ Վերին Աջարիայում` ջրհեղեղներ, սողանքներ, մեծ թվով մարդիկ մնացել էին անտուն, նրանց բնակեցրին այս տարածքներում: Որպես նորեկներ նրանց համար դժվար էր միանգամից հարմարվել ոչ միայն բնությանը, այլեւ սոցիալական միջավայրին: Իրենց բնակության նախկին վայրում երիտասարդությունը որոշ առումով վերահսկվում էր մեծահասակների կողմից: Իսկ վերաբնակեցումից հետո հայտնվեցին մի տեղում, որտեղ սոցիալական վերահսկողություն չկար: Հիմա այնտեղ օրինապահ բնակչություն է: Ես բնավ էլ չեմ արդարացնում նրանց, բայց բացատրում եմ, ինչու են հակաօրինական երեւույթներ լինում այնտեղ: Եվ ես չէի ասի, թե այնտեղ ավելի հաճախ են լինում հանցագործություններ, քան մեկ այլ տեղ:
Պատահածը զուտ խուլիգանություն է, ինչո՞ւ է դրան տրվում նման միջէթնիկական նշանակություն: Բացի դրանից, եթե դիտարկենք հետագա պատահածը Ախալքալաքում, ի՞նչ կունենանք: Ծալկայի դեպքի հաջորդ օրը վրաց բնակչությունը հեռուստատեսությամբ տեսնում է, որ սեւ բաճկոններով երիտասարդ մարդիկ Ախալքալաքում ներխուժում են համալսարան (Թբիլիսիի պետական համալսարանի մասնաճյուղ), կոտրում ապակիները, պոկում վրացական զինանշանը, ներխուժում են դատարանի շենք, մտնում կանացի մենաստան: Ի՞նչ տպավորություն է դա թողնում. տեղի են ունենում խուլիգանական արարքներ: Հասարակության ռեակցիան պետք է լինի ձայն բարձրացնելը յուրաքանչյուր խուլիգանական արարքի դեմՙ ինչպես անհատական, այնպես էլ խմբակային: Ես կամաչեի, եթե վրացիները նման կերպ վարվեին: Բուշի այցելության ժամանակ նռնակ նետողի էթնիկ հայ լինելուն էթնիկ նշանակություն չենք տալիս: Հայկական մամուլն, օրինակ, կարեւորում էր այդ արարքն իրագործողի Արությունով-Հարությունյան լինելը: Ի՞նչ կապ ունի, թե ինչպես է հնչում ազգանունը: Դա հանցագործություն էր, որ հանցագործն է կատարել:
- Ի՞նչ է պետք եւ հնարավոր անել հայաբնակ շրջաններում իրավիճակը շտկելու համար:
- Դա առաջին հերթին Վրաստանի ցավն ու գործն էՙ կարգուկանոն հաստատել այնտեղ եւ ընդհանրապես բոլոր այն շրջաններում, որտեղ նման խուլիգանական արարքներ են տեղի ունենում: Ես չեմ կարող ներկա պահին հարցի լուծման կոնկրետ մշակվող ծրագիր ասել, բայց եթե ես այդ ծրագիրը կազմեի, գործը կսկսեի բացատրական, դաստիարակչական աշխատանքով ընդդեմ քրեածին ամեն տեսակի դրսեւորման, որ միջէթնիկ խաղաղություն լինի, որ լինի հանդուրժողականություն, մարդիկ միմյանց պատմությունը չընկալեն որպես թշնամական, այլ սեփական պատմությունը լրացնող:
- Վրաստանում, հայության կարծիքով, առկա է հակահայ վերաբերմունք, տարածաշրջանը վրացականացնելու մոտեցում: Արդյոք դա հիմք չէ՞ նման միջադեպերը էթնիկ որակելու համար:
- Հայերին ինչ-որ մեկը տրամադրում է այդպես: Օրինակ, 90-ականների սկզբին ավելի շատ էին նման դեպքերը, ամենաթողությունը: Այսօր վիճակը փոխվել է, Ջավախքում շատերը բավարար լավ են ապրում: Ես չեմ ասում, թե պայմանները լավացել են: Նրանք իրենք են լավացրել իրենց պայմանները: Եվ իրավիճակի վատթարացում չկա, վրացականացում, ինչպես ասում են, տեղի չի ունենում: Այդ ամենը հնարած հարցեր են եւ իրականում կապված են այլ ուժերի հետ, որոնք հակադրվում են օտարերկրյա պետության ռազմական բազաների դուրսբերմանը Վրաստանի տարածքից:
- Արդյոք այդ ուժերի մեջ նկատի ունեք Ռուսաստանի՞ն, թե մեկ այլ երկիր:
- Ես չեմ ասում, թե դա անում է ռուսաստանյան կառավարությունը: Ասում եմ, որ կան որոշակի ուժեր, որ շահագրգռված են դրանում: Մարդիկ, որոնք դատարանի ու համալսարանի պատուհաններն էին ջարդում, դրա համար իրական դրդապատճառ չունեին:
- Օրերս Վրաստան այցելեց Թուրքիայի նախագահ Ահմեդ Նեջդեթ Սեզերը: Վրաց-թուրքական հարաբերությունների ու ծրագրերի իրագործմամբ չի՞ մեծանա Հայաստանի մեկուսացումը տարածաշրջանում:
- Մենք ներկայումս համեմատաբար վատ հարաբերություններ ունենք Ռուսաստանի հետ, Հայաստանը` բավականին լավ: Կարելի՞ է արդյոք ասել, թե Հայաստանը մեկուսացնում է Վրաստանին: Այդպես չի կարելի ասել: Հայաստանը կոմպլեմենտար քաղաքականություն է վարում, ցանկանում է հարաբերություններ ունենալ բոլոր երկրների հետ, նաեւ Իրանի, որ վատ հարաբերություններ ունի ԱՄՆ-ի հետ, նաեւ ԱՄՆ-ի, որ վատ հարաբերություններ ունի Իրանի հետ, նաեւ Ռուսաստանի հետ, Վրաստանի: Կարծում եմ, Հայաստանը շահագրգռված է նաեւ, որ նորմալացնի իր հարաբերությունները Թուրքիայի հետ: Կան երկկողմ հարցեր, որոնք ես չեմ քննարկի, քանի որ մեզ համար բարեկամ երկրներ են: Եվ մենք լավ հարաբերություններ ենք ուզում ունենալ նաեւ Ռուսաստանի հետ: Իրականում գործարար եւ մարդկային հարաբերություններում մենք ռուսների հետ խնդիր չունենք, կան զուտ քաղաքական հարցեր, որ պիտի լուծվեն: Վրաստանը շահագրգռված է իր բոլոր հարեւանների հետ լավ հարաբերություններ ունենալ: Մենք էլ ենք կոմպլեմենտար քաղաքականություն վարում` ոչ մի դեպքում նպատակ չունենալով մեկուսացնել որեւէ մեկին կամ բարդացնել որեւէ մեկի հետ հարաբերությունները: Վրաստանը երբեք եւ ոչ մի դեպքում չի անի այնպես, որ դրանով ոտնահարվեն Հայաստանի շահերը:
- Այդ դեպքում ինչպե՞ս վերաբերվել Կարս-Ախալքալաք-Թբիլիսի երկաթգծի նախագծին:
- Մենք շահագրգռված կլինեինք, եթե այդ երկաթգիծը պետք չլիներ: Դրա կառուցումը բավականին բարդ է, նաեւ տնտեսապես շահավետ չէ: Ավելի շահավետ կլիներ, եթե հնարավոր լիներ բացել Կարս-Գյումրի հատվածը: Ցավոք, այդ երկաթգիծը չի գործում, եթե գործեր, որեւէ հարց չէր լինի: Մենք չենք կարող ասել, որ չենք կառուցի ու կսպասենք այդ գծի բացմանը: Երբ ապրանքների հոսքը մեծանա, Վրաստանի նավահանգիստները չեն բավարարի, պետք է նաեւ երկաթգիծը: Եթե այն կառուցվի, չի կառուցվի ընդդեմ Հայաստանի, այլ բեռները Պեկինից Փարիզ տեղափոխելու համար:
ԱՂԱՎՆԻ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ