Մաշտոցի անվան Մատենադարանում այսօր տեղի կունենա խորհրդի նիստը, կընտրվի խորհրդի նախագահ, որից հետո կորոշվի տնօրենի ընտրությունների օրը: Տնօրենի առաջադրված թեկնածուներն են բանաստեղծ, նարեկացիագետ, «Նաիրի» հրատարակչության տնօրեն Հրաչ Թամրազյանը եւ Մատենադարանի գիտաշխատող, պատմական գիտությունների դոկտոր Էռնա Շիրինյանը: Ստորեւ ներկայացնում ենք Հրաչ Թամրազյանի հետ «Ազգի» հարցազրույցը:
- Ֆրանսիացի անվանի հայագետ Ժան Պիեռ Մահեն իր հարցազրույցներից մեկում ասել է («Ազգ», 26 մարտի, 2005), որ դուք կարողացել եք Մատենադարանի ձեռագրերում հայտնաբերել Անանիա Նարեկացու երկերը, որի շնորհիվ հնարավոր է դարձել Նարեկացու պատմական միջավայրին ավելի մոտիկից ծանոթանալ: Նաեւ նշել է, որ մեթոդական կերպով շարունակում եք ուսումնասիրել նարեկյան դպրոցը: Հետաքրքրական է իմանալ, ե՞րբ են սկիզբ առել նրա հետ ձեր գիտական աղերսները:
- Մահեի հետ ստեղծագործական աղերսները սկսվել են Անանիա Նարեկացու ու Գրիգոր Նարեկացու ստեղծագործական խոր կապերի եւ առնչությունների մասին իմ առաջին հոդվածից: Շատ զարմացա, երբ դրան անմիջապես արձագանքեց մեծանուն հայագետը եւ արժեւորեց, նշելով, որ այսուհետեւ Նարեկացու մասին խոսելիս չի կարելի շրջանցել իմ ուսումնասիրությունը: Դրանից հետո Մահեի հետ կապը խորացավ, մասնավորապես իր վերջինՙ «Գրիգոր Նարեկացին եւ իր «Մատյան ողբերգության» երկը» աշխատության մեջ նա արժեւորել եւ օգտագործել է իմ ուսումնասիրությունները նարեկյան դպրոցի եւ նրա ներկայացուցիչների մասին: Նա հսկայական գործունեություն է ծավալել նարեկացիագիտությունը միջազգայնացնելու ասպարեզում. նրա ջանքերի շնորհիվ «Մատյանի» 1000-ամյակին նվիրված Փարիզի ու Հռոմի միջազգային գիտաժողովները, որոնք ընդլայնեցին եւ խորացրեցին նարեկացիագիտության դաշտը: Վերջապես նրա փայլուն թարգմանությամբ լույս տեսավ «Մատյան ողբերգության» երկը:
- Առաջիկայում Մատենադարանի տնօրենի ընտրություններն են, ձեր թեկնածությունը առաջադրել են մատենադարանցիներից շատերը: Ձեր հայացքով, ի՞նչ հատկանիշներ են այսօր պահանջվում Մատենադարանի ղեկավարից, ձեր մեջ տեսնո՞ւմ եք հայագիտական այդ յուրատիպ օջախը ամուր պահելու ու նրա գրավչությունը աշխարհին ցուցադրելու ուժը:
- Վարչական աշխատանքն ինձ բավականին ծանոթ է, քանի որ եղել եմ գրահրատարակչական վարչության պետ, տեղեկատվության նախարար, հրատարակչության տնօրեն: Այդ ամբողջ ընթացքում, սակայն, Մատենադարանի հետ կապը երբեք չեմ կտրել: 1977 թվականից եղել եմ աշխատակազմում, գրել եմ իմ հիմնական աշխատությունները, մենագրությունները, հոդվածները: Այս առումով Մատենադարանն ինձ համար հարազատ օջախ է: Մատենադարանի գրքերի գերակշիռ մասը վերջին տարիներին տպագրվել է իմ ղեկավարած «Նաիրի» հրատարակչությունում, վերջերս ֆրանսերենով հրատարակեցինք Մատենադարանի մանրանկարչական գանձերը, որը լավագույն քննություն բռնեց Ֆրանսիայում: Իսկ ինչ վերաբերում է տնօրենի պաշտոնին, կարծում եմ, ամեն մի աշխատանքում հմտությունը ձեռք է բերվում փորձընթացում:
- Մատենադարանի ձեռագրերի թվայնացման շուրջն առաջացած փոթորիկը թեպետ արդեն հանդարտվել է, սակայն դեռեւս զգալի են հետեւանքները, նկատի ունեմ ներքին լարվածությունը, զգուշավորությունը, մթնոլորտի փոփոխությունը: Անշուշտ, դրդապատճառների հիմքում նաեւ տնօրենի ընտրություններն էին: Ի՞նչ եք կարծում, ընտրվելու դեպքում ամեն ինչ կհարթվի՞, խոսքս զուտ մարդկային շիտակ, առողջ հարաբերությունների մասին է:
- Մատենադարանի աշխատակազմը մոնոլիտ, ներքնապես հանդարտ ու խաղաղ մարդկանցից է ձեւավորվում: Նրանք նվիրյալներ են, ամբողջ կյանքում գործ են ունեցել ձեռագրերի հետ: Վերջին ամիսներին, իհարկե, նկատել եմ դրսից հրահրվող, էպիզոդիկ եւ անցողիկ մի քանի երեւույթներ, բայց Մատենադարանի ընդհանուր մթնոլորտի հետ դրանք ոչ մի կապ չունեն: Ներքին մթնոլորտն այնտեղ միշտ եղել է կայուն, եզակիորեն մաքուր: Մատենադարանը 90-ականներին կարողացավ անցնցում անցնել ամենածանր փորձությունների շրջանըՙ շնորհիվ իր անձնակազմի ու ղեկավարության: Հայագիտական բոլոր հիմնարկները ցնցումներ ապրեցին, սակայն Մատենադարանը ներքին կայունության, հատկապես բարոյական ամրության շնորհիվ հաղթահարեց դժվարությունները, պահպանեց դիմագիծն ու բարոյական մթնոլորտը: Այդ փորձություններն արդեն հետեւում են, հիմա Մատենադարանին սպասում է բուռն զարգացման շրջան, անկախ այն բանից, թե ով կլինի տնօրենը: Ձեռագրերի թվայնացման վերաբերյալ իմ վերաբերմունքն անմիջապես արտահայտել եմ, ասելով, որ այդ ծրագրում պետք է գերակայեն Մատենադարանի բացառիկ, մենաշնորհային շահերը եւ իրավունքները: Համաձայնագիրն իրավամբ չեղյալ է հայտարարված, համասեփականատեր լինելը բացառվում է, այդ ամենը պետք է լինի պետական ամենաբարձր մակարդակով: Հիմա էլ եմ շեշտում այդ գաղափարը, որ ամեն ինչ պետք է արվի Հայաստանում, մեր մասնագետների օգնությամբ: Փառք աստծո, ամենակարեւոր սարքավորումն արդեն Մատենադարանին նվիրաբերեց մեծ բարերար Փիեռ Գյումուճյանը: Նրա հոգեւոր խիզախումն իսկապես բոլորին հուզեց: Մեծ սկիզբը եղավ եւ վստահ եմ, այդպես կշարունակվի:
- Հապճեպ կնքված համաձայնագիրը առիթ տվեց խստագույնս քննադատելու, նաեւ վարկաբեկելու Մատենադարանի տնօրենությանը: Մտավախություն չունե՞ք, որ տնօրեն դառնալու դեպքում նույն մեղադրանքները կուղղվեն նաեւ ձեր դեմ:
- Մատենադարանը շատ մեծ անձնակազմ ունի, եւ շատ կարեւոր է յուրաքանչյուր անդամի կարծիքը, որն էլ ձեւավորում է ընդհանուր մթնոլորտը: Սեն Արեւշատյանն իմ իմացած բարոյական ամենաբարձր նկարագիր ունեցող անձնավորությունն է, սակայն հայտնվում են մարդիկ, որոնք փորձում են ստվեր գցել Մատենադարանի հեղինակության վրա: ցեխ շպրտել: Դրանք անպտուղ եւ իզուր ջանքեր են: Հնարավոր չէ խախտել Մատենադարանի բարոյական հենասյուները, խոսքը վերաբերում է մշակույթի բնագավառին ընդհանրապես: Ժխտման կիրքն այս ասպարեզում կործանարար կարող է լինել: Նման քարոզարշավով զբաղվողներն հաճախ առանց նկատելու հայտնվում են ազգային ոչնչապաշտների շարքում, որն ինձ համար համահավասար է ազգային աղետին: Խոսքս չի վերաբերում այն ճշմարիտ մտավորականներին, որոնք իրենց ազնիվ մտահոգություններն են հայտնել Մատենադարանի խնդիրների վերաբերյալ:
Մշակույթի բնագավառ չի կարելի մտնել հետին մտքերով, այստեղ այնքան հեշտ է ապականել տարիներով ստեղծվածը: Մի առիթով ասել եմ, որ քաղաքականության մեջ նման միջոցներ կիրառվում են, սակայն գալիս են նոր հոսանքներ ու մոռացվում է այդ ամենը: Մշակույթն առանց բարոյական հենքի գոյություն չունի, եթե բարոյականության վրա խարսխված չէ, շատ արագ կարող է քայքայվել: Բարոյագիտությունն էլ է մշակույթ, ինձ համար մեծագույնը:
- Ունե՞ք զարգացման որոշակի ծրագրեր, որ Մատենադարանի նոր տնօրենը դառնալու դեպքում նախատեսում եք անպայմանորեն իրականացնել:
- Մատենադարանը համաշխարհային նշանակության գիտական կենտրոն է: Հիմա եկել է գիտական աշխատանքները խթանելու, հատկապես միջազգային կառույցների հետ սերտ համագործակցելու շրջան: Դրա համար պետք է վերականգնել բարի ավանդույթներըՙ հրավիրել միջազգային գիտաժողովներ. նստաշրջաններ, մասնակցել միջազգային գիտաժողովներին: Պետք է մեծ ուշադրություն դարձնել սերնդափոխության խնդրին. անվանի հայագետներ են հեռացել, սակայն նրանց տեղը չի լցվել, անջրպետ է գոյացել, որը պետք է հաղթահարել: Առաջինը պետք է սկսել հենց դրանից: Հայագիտություն պետք է բարձրացնել նոր մակարդակի վրա, առանց միջնադարագիտության խաչասերումների չենք կարող արդյունքի հասնել: Մեր միջնադարը շատ է հզոր, դա ցույց տալու համար պետք է տիրապետել միջնադարագիտության բոլոր ճյուղերին: Մատենադարանի հետ գրահրատարակչական մեծ ծրագրեր կան, այնտեղ այդ գործը բարվոք չէ, երբ գիտնականի գիրքը լույս չի տեսնում, նրա մեջ աշխատելու ազդակները մարում են: Կարծում եմ, մեր պետական գիտամշակութային քաղաքականության անկյունաքարը հիմա պիտի լինի Մատենադարանը, որովհետեւ նրա միջոցով է հնարավոր բնականոն վիճակի բերել սերնդափոխության գերխնդիրը:
Հարցազրուցը վարեց ՌՈՒԶԱՆ ՊՈՂՈՍՅԱՆԸ