«ԱԶԳ» ՕՐԱԹԵՐԹ

ԼԱՎԱՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ ԱՌ ՀԱՅԱՍՏԱՆ

Հարցազրույց նավթային տնտեսագետ, «Հայաստան» հիմնադրամի խորհրդի անդամ Պետրոս Թերզյանի հետ

«Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի Ֆրանսիայի մասնաճյուղի նախագահ, հիմնադրամի հոգաբարձուների խորհրդի անդամ Պետրոս Թերզյանը մասնագիտությամբ նավթային տնտեսագետ է: Այժմ ղեկավարում է «Նավթառազմավարություն» («Petrol-strategie») ընկերությունը, 1972-ից որպես խորհրդատու այս ոլորտի, համագործակցում է եվրոպական երկրների կառավարությունների (Ֆրանսիայի, Բելգիայի, նաեւ Հայաստանի) եւ միջազգային տարբեր ընկերությունների հետ: Զուգահեռ տնտեսագիտություն է դասավանդել Գրենոբլի համալսարանում: Փարիզում այժմ հրատարակում է երկու մասնագիտական հանդես` նավթին ու գազին վերաբերող վերլուծական, ռազմավարական բնույթի: Իր ղեկավարած ընկերության եւ Ֆրանսիայի նավթի ինստիտուտի համագործակցությամբ տարեկան երկու անգամ կազմակերպվող համաժողովները խոշոր ծավալներ են ընդգրկում. հրավիրվում են մասնագետներ, կառավարության անդամներ, նախարարներ, քննարկվում են ռազմավարական լուրջ խնդիրներ: Մեր զրույցը պրն Թերզյանի հետ «Հայաստան» հիմնադրամի ծրագրերի եւ միջազգային քաղաքականությանը սերտորեն առնչվող տնտեսության կարեւորագույն` էներգետիկային վերաբերող հարցերի մասին է:

- Գիտնականները վարկածներ են առաջ քաշում համաշխարհային էներգետիկ ճգնաժամի, մասնավորապես երկրի վրա առաջիկա մի քանի տասնամյակների կտրվածքով դրանց պաշարների նվազման մասին: Ի՞նչ կարծիք ունեք նման մտահոգությունների առիթով:

- Տեխնոլոգիկ նորությունները, որ մեջտեղ պիտի գան գալիք 10-15 տարիներու ընթացքին, արդեն իսկ բենզինի եւ դիզելի գործածությունը պիտի նվազեցնեն ու պիտի գործածվին քարյուղի (նավթ) նոր տեսակներ` գլխավորաբար բուսականության վրա հիմնված: Այսօր տեխնոլոգիական 1-2 նոր ուղղություններ կան, անոնցմե մեկը խոստումնալից է շատ: 10-15 տարի պետք է, որ այդ խոստումները իրականություն դառնան: Անկե ետքը նվազ պետք պիտի ունենանք մեր ըմբռնումով դասական քարյուղին, այնպես որ եղած պաշարները նվազ պիտի գործածվին եւ երկար պիտի տեւեն: Մտահոգություն չկա քարյուղ սպառողներու մոտ, մտահոգությունը քարյուղ արտադրող երկիրներու մոտ է: Հավանաբար քարյուղին գինը սկսի պակսիլ շնորհիվ այս նոր աղբյուրներու մրցակցության: Հայաստանի համար դրական հորիզոններ ունինք:

- Ասել կուզե, մեր դրացիները շատ էլ հնարավորություն չունեն նավթի պաշարները քաղաքականապես երկար շահարկելու:

- Ադրբեջանի նավթը, անշուշտ, կարեւոր է իր համար, փոքր-միջակ արտադրող երկիր է: Հավանաբար արտադրությունը 1-2 տարի եւս կշարունակե ավելնալ, անկե ետքը կսկսի նվազիլ եւ այնուհետեւ մինչեւ առավելագույնը 20 տարի ալ ավելի կնվազի: Այս է Ադրբեջանի հորիզոնը: Ժամանակավոր կարողություն է քարյուղը, ինքնին իմաստ չունի, իմաստ ունի գործածողին եւ արտադրողին համար: Կախում ունի, թե ինչ ձեւով կգործածե: Եթե ճիշտ գործածե եկամուտը, տնտեսությունը հզորացնելու նպատակով, ապա կօգտվի, եւ հակառակը` եկամուտը անտեղի վատնելու պարագային երկիրը կտուժե, որովհետեւ հոռի բարքերը պիտի սաստկանան, ինչպես, օրինակՙ Նիգերիան է. օրական 2 մլն տակառեն ավելի քարյուղ կարտադրե, բայց ժողովուրդը սաստիկ աղքատության մեջ է, փոքրամասնություն մը կշահագործե քարյուղը. ամեն տեղ ըմբոստություններ, սպանություններ, առեւանգումներ: Մեկ խոսքով, քարյուղը եթե լավ չգործածվի, պատուհաս է: Հայաստանի պարագային գրեթե ուրախ եմ, որ քարյուղ գոյություն չունի:

- Ինչո՞ւ:

- Որովհետեւ քարյուղը դյուրության, հեշտության ճամփան է, իսկ դյուրության վրա հիմնված պետությունը երկար կյանք չունենար: Անշուշտ, մենք ստիպված ենք աշխատիլ, ճիգ ընել, եւ ադիկա լավագույն ձեւն է ամուր տնտեսություն եւ պետություն ստեղծելու: Քարյուղ արտադրող պետություններու մեջ միայն Նորվեգիան է, որ հավասարակշռված տնտեսական զարգացում ունի: Եվ ատոր բացատրությունն այն է, որ Նորվեգիան իսկական ժողովրդավարական երկիր է եւ շատ խիստ վերահսկողություն կա քարյուղի իրավունքներու գործածության վրա եւ այդ եկամուտներուն մեծ մասը ի պահ է դրված, սառեցված է ձեւով մը, ոչ թե տնտեսության մեջ ծախսված, որպեսզի իր վատ ազդեցությունը չունենա երկրի զարգացման վրա եւ ինֆլյասիոն չպատճառե: Մնացած երկիրներու վիճակը շատ վատ է, ինչպես Նիգերիան, կամ անհավասարակշիռ է:

- «Հայաստան» հիմնադրամի գործունեությունն ինչպե՞ս եք գնահատում:

- Հիմնադրամը շատ գեղեցիկ կազմակերպություն է, թե՛ գաղափարով, թե՛ իրագործումներով, որ փաստորեն 15 տարիներու մեջ 170 մլն դոլարի գործունեություն ունեցավ: Փաստորեն հիմնադրամը հաջողեցավ այս ընթացքին շատ մեծ աշխատանքներ տանիլ, բացի «Ձմեռ» ծրագրեն, որով 93-94-ի Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի պարտադրած շրջափակումը կոտրեց, ինչ որ հսկայական քայլ էր եւ մեծ անդրադարձ ունեցավ միջազգային կարծիքին վրա: Անգլիական «Էկոնոմիստ» թերթը գրեց հոդված մը` ուր կսվեր. «Ավելի լավ է հայերուն օգնենք ատոմակայանը բանան մեզի հետ գործակցաբար, որովհետեւ եթե իրենց առանձին ձգենք, կարող են քանի մը շաբաթվան մեջ պետք եղած միլիոնը հավաքել եւ ատոմակայանը գործի դնել»: «Ձմեռ» ծրագիրը ուղղակի հսկայական հետեւանքներ ունեցավ: Ատկե ետքը հիմնադրամը կառուցեց մոտ 430 կմ ճանապարհներ, որոնցմե ամենաառաջիններեն մեկը Պարսկաստանինը եղավ, որն այդ տարիներուն ժողովուրդը ուղղակի փրկեց սովի վտանգեն, այդ ճամփով պարենավորումը եկավ, դիզելը, բենզինը, մազութը: Անկե ետքը Գորիս-Ստեփանակերտ եւ երկրորդական ուրիշ ճամփաներ բացվեցան, որոնց մասին քիչ խոսված է, բայց կարեւոր կնկատվին: Հիմնադրամը կառուցեց նաեւ հարյուրավոր կիլոմետր ջրատարներ: Այսօր մոտ 150.000 անձ կօգտվին հիմնադրամի կառուցած էլեկտրագիծերեն, կայաններեն, 98-րդ դպրոցն այսօր կառուցելու ընթացքին մեջն ենք, 34 հիվանդանոց ու բուժկետ, 450-ե ավելի բնակելի շենք է կառուցված:

Ի տարբերություն այն միջազգային կազմակերպություններուն, որոնք ներդրում կկատարեն Հայաստանի մեջ, մենք կհետեւինք Հայաստանի եւ Ղարաբաղի պետություններու առաջնահերթություններուն, ուրիշ ոչ մեկ պայման չունինք: Միջազգային կազմակերպություններու համար անկարելի բան է ներդրում կատարել Ղարաբաղի պետության մեջ, կամ Գորիս-Ստեփանակերտ ճամփա բանալ: Հիմնադրամը անկախ կազմակերպություն է, ուղղակի հայկական կամքը իրագործող գերիշխան կազմակերպություն: Այսօր եթե նկատի ունենանք, որ հարյուր հազարավոր նվիրատուներ ունինք աշխարհի մեջ, հսկայական թիվ է: Միայն Ֆրանսայի մեջ ունինք 18000 նվիրատու ընտանիք, ինչպես եւ անհատ գործարարներ:

Ի՞նչ է հաջողության գաղտնիքը: Ինչո՞ւ այսքան մարդ կմասնակցի: Որովհետեւ հիմնադրամը հայկական գերիշխան կազմակերպություն է, որեւէ մեկը չի կրնար իր կամքը պարտադրել: Բացի այս, առաջին օրեն սկսած մենք գործադրեցինք շատ խիստ քննության օրենքներ մեր հաշիվներուն, հաշվապահության վրա: Ինչ որ արտասովոր բան նկատեինք, ֆրանսական օդիտ կազմակերպությունները տեղվույն վրա ստուգումներ կընեին: Երբ ժողովուրդը կտեսնե այս պարագան, վստահություն կունենա: Դժվարություններ ալ եղած են, անշուշտ: Օրինակ` շինանյութերու գիներու բարձրացումը, որուն պատճառով դժվարություն ունեցանք ֆինանսավորելու կարգ մը ծրագիրներ:

- Շինարարության որակը բավարա՞ր եք գտնում:

- Որակի հարց ունինք տակավին: Սակայն այս որակը, որ առկա է, միայն Հայաստանին հատուկ չէ, նախկին սովետական երկիրներուն բնորոշ երեւույթ մըն է, որ աստիճանաբար հույս ունինք` պիտի կարգավորվի:

- Այս տարվա հունիսին Հոգաբարձուների խորհրդի նիստը Երեւանում ի՞նչ նոր խնդիրներ առաջադրեց:

- Հիմնական նոր ծրագիրները գյուղերուն զարգացումին կվերաբերին: Ասոնք ազգային նշանակություն ունեցող ծրագիրներ են, հետեւաբար հիմնադրամի տեղական մարմինները կմասնակցին իրենց միջոցներով: Ասոնց կողքին կան հատուկ ծրագիրները. մարզեր, գյուղեր, քաղաքներ գործադիր տնօրենության կներկայացնեն խնդրանքներ, որոնք իրենց կարգին կներկայացվին տեղական մարմիններուն: Ծրագրի նկարագրությունը ստանալե ետքը, կսկսինք փնտրել նվիրատուներ:

Ինչ կվերաբերի գյուղերուն զարգացման, այս մարզին մեջ հիմնադրամը ունի երկու տեսակ փորձառություն: Առաջինըՙ ենթակառուցվածքային, երկրորդը` գյուղատնտեսության, հողագործության մեջ խորհրդատվական բնույթի, նաեւ` տրակտորներու հատկացում, պարարտանյութի, սերմերու նոր տեսակներու առաջարկում: Այս փորձառությունը ունեցանք Մարտակերտի մեջ եւ կուզենք տեղափոխել Հայաստանի եւ Ղարաբաղի մյուս գյուղերը: Ընդհանուր 320 գյուղերու մասին է խոսքը: Մեր նպատակն է առաջնահերթությունը տալ գյուղատնտեսական զարգացումներուն: Հողագործություն, անասնաբուծություն զարգացնելե ետքը պիտի հաջորդեն ենթակառույցները` ճանապարհ, դպրոց, բուժկետ եւ այլն:

- Ի՞նչ եք կարծում, Հայաստանի տարին Ֆրանսիայում ինչպիսի՞ հետեւանքներ կունենա:

- Հրաշալի ձեռնարկ: Գաղափար մը տալու համար ըսեմ, որ 800-են ավելի ձեռնարկները, որ տակավին կշարունակվին, այնքան են, որքան Ֆրանսայի մեջ Ճապոնի եւ Բրազիլիայի տարիները միասին: Սա պատկերացում մը կու տա, թե Սփյուռքը ինչ ուժ կրնա ներկայացնել, երբ համարկված է երկրին ընկերության, հասարակության հետ: Երկրորդը` թե Հայաստանը ինչ մեծ համակրանք կնշանակե Ֆրանսիայի պես երկրի մը համար: Ես վստահ եմ, որ այս տարի շատ մեծ թիվով ֆրանսացի զբոսաշրջիկներ պիտի երթան Հայաստան: Լուվրի ցուցահանդեսը օրական 10.000 այցելու կար, քանի միլիոն մարդ կապ ունեցավ հայ արվեստի, մշակույթի հետ ու այս ծանոթությունը ավելի հետաքրքրական դարձուց Հայաստանը ֆրանսացիներուն համար: Վստահ եմ, որ շատ երկար պիտի տեւե ասոր բարերար ազդեցությունը:

Զրույցը վարեց ՄԵԼԱՆՅԱ ԲԱԴԱԼՅԱՆԸ, Փարիզ-Երեւան