Բեյրութահայ արձակագիր, խմբագիր եւ ուսուցիչ Պողոս Սնապյանը բոլորեց իր կյանքի 80 տարին: Նրան հանդիպեցինք վերջերս, երբ Երեւան էր այցելել: Նա շարունակում է գրական, մտավորական ակտիվ կյանք վարել: Մեր այս զրույցը ներկա շրջանի ազգային եւ մշակութային ընթացքների, փոփոխությունների մասին է:
- Հիսուն տարիներից ավելի գրական մշակի կյանք` սփյուռքում: Բազմաթիվ գրքերի հեղինակ եք, խմբագիրն եք եղել համազգային գրական կյանքում կարեւոր նշանակության «Բագին» հանդեսի:
- Այո, 1951-են ի վեր հանրային կյանքի մեջն եմ` գրական մարզի մեջ, նաեւ հրապարակագրական գետնի վրա, որովհետեւ «Ազդակ» օրաթերթի մեջ 7 տարի խմբագիր եղած եմ, առաջնորդող, խմբագրական գրողներեն մեկն էի, ազգային, կուսակցական, կրոնական բնույթի, քաղաքական` ոչ: Միայն վերջին տարիներեն դադրեցա գրելե:
Բազմաթիվ առումներով նշանակալի դեր ունեցավ «Բագինը»: Երեք սերունդի թերթը եղավ` Համաստեղի, Նարդունիի, Էդվարդ Բոյաջյանի, եթե կուզես նաեւ չորրորդի: Ես եւ Վահե Օշականը նույնպես վաստակ ունինք հոն: «Բագինը» մի քանի գրական սերունդներու ձեւավորողը եղավ, ուրիշներուն ալ բեղմնավորման առիթը տվավ: Հակոբ Կարապենցի, Վահե Օշականի սերունդը ինքզինք իրագործեց հոն, ատկե ետքը մեկ ուրիշ սերունդ եկավ, որն այսօր լավագույնը կհամարվի` Սարգիս Կիրակոսյան, Հարություն Բերբերյան, Խոսրով Ասոյան եւ ուրիշներ:
- Ժամանակի առաջ քաշած պայմանները սփյուռքում ազգապահպանման նոր խնդիրներ չե՞ն առաջադրում արդյոք` նոր միավորումների, կառույցների անհրաժեշտության առումով: Կարծիք կա, թե ավանդական մի շարք միություններ սպառել են իրենց:
- Ես չեմ կարծեր, որ ինքզինքնին սպառած ըլլան հիները: Սփյուռքը իր անհատականությունը, ազգային ինքնությունը պահպանելու խնդրեն ավելի մեծ հարց չէ ունեցեր երբեք, որը պետք է իրականանա լեզվով, պատմությամբ, կուսակցական միջավայրերու մեջ: Մեկ հարց միայն ունինք` պահպանել սփյուռքը եւ մեր ընդհանուր հեռանկարը, որ ազատ, անկախ եւ միացյալ Հայաստանն է:
Առնենք երկու Ամերիկաներու պատմությունը, որ հավելումն է մեր կյանքին: Հոս ստեղծվեցան դպրոցներու ցանցեր: Ասիկա նոր ներդրում մըն է եւ մեծ նշանակություն ունի մեզի համար: Ասկե 30-40 տարի առաջ ամենօրյա վարժարաններ գոյություն չուներ Մ. Նահանգներու: Չեմ ըսեր, թե իդեալական կառույցներ են ասոնք, չեմ կրնար ըսել, թե անոնցմե պիտի ելլեն գրագետներ, հրապարակագիրներ, բայց նաեւ կրնամ ըսել, որ ասոնք ապրումով, հեռանկարով, երազներով հայ կմնան: Այս ապրումը, որ կպահե հայությունը, մենք կերկարաձգենք, հետո չենք գիտեր, թե ի՞նչ կրնա ըլլա պատմության քմայքը կամ պատմության իրականությունը: Որեւէ մեկուն մտքով կանցնե՞ր, որ Ղարաբաղին կրնանք տիրանալ: Հիմա, երբ ամբողջական Հայաստան կքարոզենք, ինչու չէ, կրնա ըլլալ, որ պատմությունը այնպիսի անկյունադարձ մը ունենա, որ այդ մեր երազանքն ալ իրականություն դառնա:
Այսօր մեր ժողովուրդի կրոնական, կուսակցական զանազան հատվածները շատ ավելի մոտ են իրարու, ավելի սերտորեն կգործակցին, քան 40-50 տարի առաջ էր: Այդ հակամարտություններու մեջ կսպառեինք մեր ուժերը: Բեյրութի մեջ 17 տարի պատերազմ ապրեցանք, հնչակյանը, ռամկավարը, դաշնակցականը, չեզոքը միատարր ձեւով աշխատեցան: Մենք` դաշնակցականներս, օրինակ, զենքի ուժը մեր ձեռքերուն մեջ կպահեինք, կռվողները մենք էինք, պիտի ընդունինք ասիկա: Մենք կրցանք մինչեւ անգամ համայնավար ընտանիքները պաշտպանել:
- Ինչպիսի՞ն է ներկայիս բեյրութահայ գաղութի կացությունը:
- Մթնոլորտը շատ փայլուն չէ: Վերջին վարչապետի` Հարիրիի սպանութենեն ետքը երկիրը ալեկոծումի մեջ է: Այդ ալեկոծումը պատճառ կդառնա տնտեսական բազում հարվածներու: Հակառակ այս իրավիճակներուն, մեր բոլոր կառույցները կաշխատին, կբաբախեն, դժվարությամբ, բայց գոյություն ունին, կան: Այդ պատերազմներեն որեւէ մեկը պատճառ չդարձավ, որ ակումբ մը գոցվի, եկեղեցի մը գոցվի, դպրոց մը գոցվի: Բեյրութը, որ այնքան մեծ նշանակություն ունի մեզի համար երկրորդ Հայաստան կըսվի եւ իրականություն կա ատոր մեջ: Ամերիկա, Եվրոպա եթե երթաս, հայկական դպրոցներու ուսուցչական կազմը լիբանանցիներ են, թերթերը լիբանանցիներ կխմբագրեն:
Գիտե՞ք որն է ինձի համար ամենաթանկը այդ երկրին մեջ` այն անսահման ազատությունը, որմէ մենք եւ ամենքը կօգտվին. Լիբանանի կառույցը ազատության հիմքն է:
- Գրական նոր հոսանքներ, տաղանդավոր անուններ նորերի մեջ կա՞ն արդյոք:
- Բոլորովին նորերը եթե նկատի ունիք, անոնց մեջ անհատականություններ չեմ տեսներ տակավին: Բայց մեկ բան է ինձի համար շատ էական. մամուլը կա, գրական մամուլն ալ, հրատարակչականն ալ, ինձի համար ամենեն կարեւորը այդ մամուլին գոյությունն է:
- Ինչպե՞ս եք վերաբերում օտարագրության երեւույթին մայրենի գրականության մեջ:
- Մեր դաստիարակությունը այնպիսին է եղած, որ առհասարակ լեզվին առաջնություն կուտայինք: Որ լեզվով որ կգրես, այդ լեզվին գրագետն ես: Ծագումդ հարց չէ, լեզուդ է հարցը: Բայց հիմա օտարագիրներու պարագան ուրիշ հանգամանք առած է, եւ հստակ բանաձեւ պետք է գտնել: Օտար լեզվով գրող հայ գրագետը ինքը հանցավոր չէ, այլ` պայմանները, մթնոլորտը` ինքը օտարագրություն չէ ընտրած, այլ` իրեն պարտադրված է: Սարոյանը վերցնենք, հարգանք ունինք իրեն հանդեպ, պաշտամունք նույնիսկ, բայց չենք կրնար զինքը հայ գրագետ համարել: Օտարագիրները հայության կրնան նպաստել` քաղաքական, ազգային, գրական աշխարհի մեջ, բայց չեմ կարծեր, թե ճիշտ է անոնց հայ գրագետ համարելը: Օրինակ մը տամ, Հակոբ Օշականը մեծատաղանդ, գրագետ, ուսուցիչ, քննադատ, երբ լսեց, որ Զավեն Սյուրմելյանը անգլերեն գիրք հրատարակած է` «Ձեզի կդիմեմ, տիկնայք եւ պարոնայք», որ նույն տարին 7 լեզվով թարգմանվեցավ, նամակ մը գրեց իրեն. «Զավեն Սյուրմելյանին` ամերիկացի գրագետին»: Իր աշակերտին ամերիկացի գրագետ կըսեր, որովհետեւ լեզուն է իր մեկնակետը:
- Հետեւո՞ւմ եք հայաստանյան գրական կյանքին, սփյուռք-Հայաստան նորօրյա մերձեցումներին ինչպիսի՞ վերաբերմունք ունեք:
- Երեք տարի է գրեթե ուղղակի կապ չունինք Հայաստանի հետ: Թերթերը առաջ կանոնավորապես կստանայինք, հիմա` ոչ: Բոլորովին կտրված ենք, կապը տարերային դարձած է, պատահական եկողին հետ հատ ու կտոր բաներ կստանանք: Հիմա Հայաստանի մեջ տպագրության որակը շատ բարձրացած է: Նոր թերթ մը լույս կտեսնե` «Նարցիս», աղվոր թերթ է, եւ երիտասարդներ ալ կան, տաղանդավոր: Համահայկական 3 համաժողով եղավ, մեկն ալ` Բեյրութի մեջ: Ես առաջին անգամ միայն մասնակցեցա: Շոշափելի արդյունք չեմ տեսներ այդ ամենի մեջ, ատոր նպատակը ո՞րն է, չեմ գիտեր: Ես 2-3 հարց ունիմ այդ կապակցությամբ: Ատոնք եթե պիտի չքննարկվին, ես հոն գործ չունիմ:
- Եվ որո՞նք են դրանք:
- Մեկը ուղղագրության հարցն է` անխուսափելի կնկատեմ Մեսրոպյան ուղղագրության վերադարձը: Երկրորդը` ինչպես պիտի ընդունվին օտարագիր հեղինակները հայ գրականության մեջ: Երրորդը կվերաբերի համահայկական գրական հիմնադրամին. Լեւոն Անանյանի գլխավորությամբ մեկ մլն դոլար պիտի հավաքվեր անձեռնմխելի ֆոնդ` իբրեւ տոկոսը միայն պիտի գործածվեր (առ այսօր ընդամենը 300.000 է կազմած այդ գումարը): Այս երեք հարցերեն դուրս, ինչ հեռանկար ունի գրականությունը եւ այլն, պարապ խոսքեր են:
- Հրաշալի: Հայաստանում մշակութային, գրական շատ ասպարեզներ լճացման շրջան են ապրում: Ի՞նչ եք մտածում:
- Հոս, Հայաստանի մեջ հասարակական լճացումը շատ չի մտահոգեր զիս, որովհետեւ օր մը կտեսնենք, որ բոլորովին շրջված է վիճակը: Կրնա նահանջ ժամանակ ունենալ, բայց պոռթկումն ալ անխուսափելի է: Որովհետեւ հոս հողին վրա ես, հավաքական ազատության մեջն ես: Ողբերգական կացությունը մերն է: Մենք եթե երբեւէ նահանջ արձանագրենք, անգամ մըն ալ դարմանում չկա:
Զրուցեց ՄԵԼԱՆՅԱ ԲԱԴԱԼՅԱՆԸ