Բեյրութի «Կամար» հանդեսի հերթական համարը
Գրական-գեղարվեստական «Կամար» հանդեսը մշակութային կամրջողի դեր ունի հայության տարբեր հատվածների միջեւ: Գալուստ Գյուլբենկյան հիմնարկության օժանդակությամբ Բեյրութում հրատարակվող այս հանդեսի (խմբագիր` Ժիրայր Դանիելյան) չորրորդ համարը հարուստ է արձակ եւ չափածո գրական ստեղծագործություններով: Ներկայացված են Զարեհ Մելքոնյանը, Զարեհ Խրախունին, Պեպո Սիմոնյանը, Շուշիկ Տասնապետյանը, Զոհրապ Գիրեջյանը եւ այլոք: «Նոր ձայներ» խորագիրը ակնարկ է երիտասարդ շնորհալիների հանդեպ «Կամարի» ուշադրության: Ներկայացված է Քեսաբից բանաստեղծ Սեւան Հանեշյանը:
Հանդեսի` գրականագիտությանը վերաբերող բաժնում տեղ է գտել Զարեհ Խրախունու 80-ամյակին նվիրված գրող, հրապարակագիր Արամ Սեփեթճյանի «Զարեհ Խրախունի-Արթօ Ճիւմպիւշեան` գեղագէտն ու բանաստեղծը» հրապարակումը, որում հեղինակի գրական կենսագրությունը ամբողջացվում է հոբելյանական «Տօնազանգ» հատընտիրի, «Նշմարներ միւս երեսէն» եւ «Անդրադարձումներ» ժողովածուների ուսումնասիրությամբ` լիբանանահայ գրական միջավայրի ընդհանուր համատեքստում:
1975-ի լիբանանահայ պատերազմական արհավիրքը մարդկային ողբերգության էջերը ավելացրեց եւս մեկով: Եվ իր ավերիչ ազդեցություններն ունեցավ Մերձավոր Արեւելքի հայահոծ համայնքի` լիբանանահայության վրա` թե՛ ֆիզիկական, թե՛ տնտեսական, թե՛ մշակութային ասպեկտներով, որի ցավալի հետեւանքը գաղութի քայքայումն էր, հայության` հոգեկան կոռոզիայի ենթարկումը, բնակչության արտահոսքը Միացյալ Նահանգներ, Եվրոպա, Կանադա: Պատերազմական իրադրության, խարխլվող ազգային կառույցների, մարդու ծանր հոգեապրումների մասին է Վարդգես Պետրոսյանին ուղղված Արմեն Դարյանի վկայություն-նամակը, որի անդրանիկ հրապարակումն արել է «Կամարը»:
Ժնեւաբնակ մեր հայրենակից Հակոբ Սարգիսյանի «Բողբոջին կայծը» բանաստեղծական` հեղինակի երրորդ ժողովածուն լույս տեսավ 2006-ին` Անթիլիասում: Նրա բանաստեղծական ներկայությունը կարելի է բնութագրել որպես ինտելեկտուալ զգացմունքայնության եւ հարուստ կենսափորձի փիլիսոփայական ընդհանրացումների ու դրանց արտահայտությունների` պատկերաբառային լռության ընդերքում կուտակված ներքին պայքար, անհաշտ վերաբերմունք մարդու, աշխարհի տագնապի հանդեպ: Կյանքային դրամատիկ իրավիճակների ու բանաստեղծական մտահայեցումների ստեղծած իռացիոնալ պատկերների չհատվող զուգահեռականներում առարկայանում է ենթագիտակցական լեզվական մղումը` հայրենի եզերքի կերպարով: Հակոբ Սարգիսյանի բանաստեղծությունները երբեմն գծապատկերային-գրաֆիկական են, երբեմն` գունեղ, նկարչական: Ժողովածուի անդրադարձում հոդվածագիրը` Թորոս Թորանյանը գրում է. «Մէկ խօսքով, պատկերներու ճոխութեամբ, մտածումներու խորութեամբ, այս բանաստեղծութիւններու գիրքը ինքնակենսագրական մըն է գրական շեշտադրութեամբ, ուր երկրի կարօտը մշուշներու թանձրութիւնը ճեղքելով կը ճառագայթէ անհունն ի վեր...»: «...Բանաստեղծը իր խոհերուն հոծ մշուշներուն մէջէն բողբոջին կայծին կը յարի ուժովը մայրենի լեզուի հրաշքին»: Թորոս Թորանյանի մեկ այլ գրություն ֆրանսահայ նկարիչ Ռիշար Ժերանյանի հետ Փարիզում ունեցած հանդիպման արձագանքն է` պարզ, անմիջական տպավորությամբ:
Համարի ամենաուշարժան հրապարակումը արաբական աշխարհի սիրված եւ հայտնի գրողներից Նիզար Քաբբանիի «Օրագիր քաղաքի մը, որուն անունը Պէյրութ էր» գործն է (թարգմ.` Հակոբ Միքայելյանի): Գեղարվեստական կարծրատիպեր ջարդող, մտածողական նոր, առաջադեմ հայացքների կրող է Քաբբանին, որի բանաստեղծական, քնարական զգացմունքայնությանը զուգահեռվում են հայրենիքի հանդեպ քաղաքացիական պարտքի գիտակցումով ու ցավով գրված արձակ եւ չափածո էջերը: Թարգմանիչը` Հակոբ Միքայելյանը «Խաւարամտութեան պատնէշը փշրող բանաստեղծը` Նիզար Գապպանին» խորագրով հակիրճ առաջաբանում գրում է, որ 1991-ին սկսած կիսատ թարգմանությունը լիբանանյան վերջին իրադարձությունների առիթով է վերսկսել եւ գտնում է, որ չնայած 75-ի քաղաքացիական պատերազմի դրդապատճառներն ու հեղինակները ներկայում տարբեր կարող են լինել, սակայն միեւնույն է` տուժողը մեկն է, նույնը` Լիբանանը, լիբանանցին: Քնարական հերոսուհին Բեյրութն է` Միջերկրականի եզերքին փռված գեղեցկուհին, որի սիրտը իբրեւ բաց վերք, մորմոքում է: Սա քաղաքի պատմության ու ճակատագրի մի զգայուն ինքնապատում է, ուր հեղինակի գրիչը հայրենի քաղաքի ամեն ծալքի ու շնչառության մեջ մեռնող գեղեցկության ու ճշմարտության ցավն է բարձրացնում:
Ահա մի պատկեր քաղաքի մորմոքի. «Ես Պէյրութն եմ...սիրոյ բանաստեղծութիւն մը, որուն արժանի չէք... եւ զոր փոխանակեցիք փամփուշտի սանտրով մը... փայտեայ դագաղով մը... ու մահազդով մը...
Ես Պէյրութն եմ, ամայացած նաւահանգիստը, զոր երբ յիշեն նաւերը, անոնց արցունքները կը հոսին, եւ տխուր ծովափը` որուն աւազաններուն վրայ մահը գրեց հետեւյալ սեւ բանաստեղծութիւնը.
«Հազար ինն հարիւր եօթանասուն հինգ թուին, Միջերկրական ծովու ուսին կը հանգչէր գեղեցկուհի մը, անունը Պէյրութ. անոր հարազատները ձայներու մեծամասնութեամբ որոշեցին զայն այրել կրօնական հատուածականութեան պենզինով...եւ ցրել անոր մոխիրը ծովուն մէջ, հանդիսութեան մը ընթացքին, որուն բարբարոսութեան նմանը չկար...»:
19-րդ դարավերջի եւ 20-ի սկզբների հայ կերպարվեստի ականավոր վարպետներից մեկի` Վարդգես Սուրենյանցի ստեղծագործությանն է անդրադարձել Արվեստի ինստիտուտի տնօրեն Արարատ Աղասյանը:
Պետակադեմիական երգչախմբի հիմնադրման 70-ամյակի առիթով նույն ինստիտուտի փոխտնօրեն Աննա Ասատրյանը ներկայացնում է ստեղծագործական խմբի անցած ճանապարհը` արժեւորելով գեղղեկավար մաեստրո Հովհաննես Չեքիջյանի վաստակը:
Հանդեսի մի ընդարձակ բաժին հատկացված է Գալուստ Գյուլբենկյան հիմնարկության` հայագիտությանը գրահրատարակչական ոլորտում բերած հսկայական նպաստին: «Կամարը» առանձնահատուկ արժեւորել է արդի էլեկտրոնային տեղեկատվական դաշտում Գյուլբենկյան հիմնարկության` տպագիր գրքին տրվող առաջնայնության խնդրին: Դրա վկայությունը Զավեն Եկավյանի անմիջական մասնակցությամբ տպագրական նոր սարքերով եւ այլ միջոցներով աջակցությունն է Երեւանում, Երուսաղեմում, Անթիլիասում եւ այլ վայրերում գործող շատ տպագրատներին եւ գրահրատարակչական գործի խթանումը:
ԵՊՀ հրատարակչության հայագիտական հրատարակությունները, Գյուլբենկյան հաստատության շնորհիվ, բազմապատկվել են, կազմել շուրջ 60 հատոր անուն («Հայոց ծածկանունների բառարան», «Վրացերեն-հայերեն բառարան», Ա. Սուքիասյան «Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան», Հր. Աճառյան «Լիակատար քերականություն Հայոց լեզվի` համեմատությամբ 62 լեզուների» եւ այլն): Գյուլբենկյան հաստատության եւ Կիլիկիո կաթողիկոսության բեղուն համագործակցության արդյունքում լույս են տեսել այնպիսի կոթողային աշխատություններ, ինչպիսին «Մատենագիրք հայոց» 20 հատորյա մատենաշարն է, որի 8-ը արդեն լույս են տեսել շքեղ, մեծադիր տպագրությամբ, Մաղաքիա արք. Օրմանյանի «Ազգապատումը» եւ այլն: Ազգաշահ, օգտակար գործունեությամբ «Գյուլբենկյանը» աջակցել է նաեւ հալեպահայ համայնքին, հատուկ հոգածություն է ցուցաբերվում սփյուռքում գործող հայագիտական («Հանդէս ամսօրեայ», «Բազմավէպ», «Պատմա-բանասիրական հանդէս», «Կամար») պարբերականներին: Անդրադարձ է արված Գ. Գյուլբենկյանի ծննդյան 100-ամյա եւ հիմնարկության հիսնամյա հոբելյաններին:
Հանդեսի առավելություններից մեկը գեղանկարչական գործերի (Ս. Ոսկանյան, Գ. Եղիազարյան, Վ. Սուրենյանց, Ռ. Ժերանյան) գունավոր իլյուստրացիաների առատ օգտագործումն է:
ՄԵԼԱՆՅԱ ԲԱԴԱԼՅԱՆ