ԳԵՂԱՄ ՄԿՐՏՉՅԱՆ
Դպրոցական նոր ուսումնական տարվա մեկնարկից առաջ ուրվագծվող իրավիճակում հոգու հրամայական պարտք ենք զգում խոր մտահոգությամբ ու տագնապով դիմելու հանրապետության կառավարության ու կրթության գործի պատասխանատուներին: Աստծու սիրուն, շտապ հետ վերցրեք այս սեպտեմբերի 1-ից ուսուցիչների աշխատավարձը անպայման 70 հազար դրամի հասցնելու ձեր տված հրաման-պարտադրանքը (եթե հարցադրումն իրոք այդպիսին է), որի գինը նորից շատ ուսուցիչների անխուսափելի մաղումը կլինի...
Վերջին մի քանի տարիներին ամեն մոտեցող սեպտեմբերի 1-ը ահավոր սուր է` կախված մեր այս կամ այն թվով ուսուցիչների, քաղաքային ու գյուղական այս կամ այն դպրոցի գլխին, որոնք հերթական անգամ ահուդողով սպասում են` այս տարի ինչ է լինելու, շարունակելո՞ւ են աշխատել, դասարաններ, դասաժամեր ունենալո՞ւ են, թե ոչ: Մեր տպավորությամբ` այդպես է համենայն դեպս Շիրակի մարզում, որին առանց այդ էլ արդեն ամենից շատ է հասել «օպտիմալացման» բարիքից եւ որի օրինակը բավական խոսուն է: Այստեղ 2003-2004 թթ. բուռն օպտիմալացման շրջանում մարզկենտրոն Գյումրիում մեկ տասնյակի չափ դպրոց է փակվել, եւս մեկ դպրոց էլ` Արթիկում, իսկ դրան ի հավելումն նաեւ ներդպրոցական, այսինքնՙ գործող մնացած դպրոցների ներսում իրականացված «օպտիմալացման» արդյունքով մի զարկով պակասել է եւս 182 դասարան... Դա դեռ այդ ժամանակ մարզի շուրջ 1000 մանկավարժի գործազրկում է արժեցել, իսկ 2004-2005 ուստարում դրված էր եւս 600-ից ավելի ուսուցիչների, ներառյալ մեծ թիվ կազմող բարձրագույն մասնագիտական կրթությամբ մանկավարժների աշխատանքից ազատման խնդիրը, որը նույնպես պետք է կարծել, որ հիմնականում իրականացվել է: Այսքանըՙ միայն մի մարզում:
Մի՞թե այսքանը բավական չէր թեկուզ մասամբ անհրաժեշտ օպտիմալացման, համակարգի «բեռնաթափման» ձեռք բերված մակարդակով առայժմ բավարարվելու, թափ առած անիվը կանգնեցնելու համար:
Բայց արի ու տես, որ թեեւ այսօր օպտիմալացման խնդիր հատուկ դրված չէ, սակայն համակարգի այդ «օպտիմալացումն» այլեւս ինքնակա շարունակական գործընթաց է` պայմանավորված ինչպես աշակերտների թվի շարունակվող նվազմամբ (արտագաղթի եւ ծնելիության ցածր մակարդակի պատճառով), այնպես էլ այս պայմաններում դպրոցի նկատմամբ հետեւողականորեն շարունակվող կոշտ քաղաքականությամբ: Մինչդեռ աշակերտների թվի նվազումը, արտագաղթի ու ծնելիության խնդիրները պետության լուծելիք խնդիրն են: Ինչո՞վ է դրանում մեղավոր իր մասնագիտությամբ աշխատող, իր կյանքի տասնամյակները դպրոցին տված եւ դեռ աշխատանքային տարիքի մանկավարժը, որին քավության նոխազ պիտի դարձնենք` նրանից խլելով, պետականորեն կոպտորեն ոտնահարելով իր մասնագիտական աշխատանքի իրավունքը, ուզած ժամանակ նրան առանց ձեւականությունների, սառնասրտորեն դպրոցից դուրս շպրտելով: Դպրոցի բարեփոխումնե՞ր, որա՞կ... Կներեք, նախ երկարամյա շատ մանկավարժներից, դպրոցավարներից ենք առիթ ունեցել կարծիք լսելու, որ դպրոցի ռեֆորմները այդքան հաճախ ու այդքան արագ չպիտի լինեն: Եվ երկրորդ` ամեն մի բարեփոխման արդյունքն ու գնահատականը աշակերտների, դպրոցի շրջանավարտների գիտելիքների եւ իմացության մակարդակն է, որի մասին այսօր ավելի լավ է չխոսենք: Ուսման որակ ստանում են ոչ թե ուսուցչի դրույքաչափի ժամային ծանրաբեռնվածությունը եւ դասարաններում աշակերտների սահմանային խտությունն ավելացնելու ճանապարհով, այլ ընդհակառակը: Սրանից 4-5 տարի առաջվա մեր «Կրթություն» թերթի տեղեկատվությամբ` Էստոնիայում, օրինակ, ոչ այլ ոք, քան երկրի խորհրդարանը կրթության մասին օրենքով սահմանել է, որ երկրի հանրակրթական դպրոցներում դասարանների առավելագույն խտությունը չպետք է անցնի 24 աշակերտից: Սա է կրթության որակի հանդեպ իրական մտահոգությունը: Ի դեպ, արդեն տարիներ առաջ այդ նույն Էստոնիայում, ըստ նույն տեղեկատվության, ուսուցչի նվազագույն աշխատավարձը համարժեք էր 300 դոլարին:
Որքան էլ մեր կառավարական պաշտոնյաները կաշկանդված լինեն Համաշխարհային բանկի հանդեպ ինչ-ինչ պարտավորություններով, մեր ազգային դպրոցը, մասնավորապես հայոց լեզվի ուսուցման անհրաժեշտ մակարդակի ապահովման պայմանների ստեղծումը ոչ թե բանկի, այլ մեր խնդիրն է: Նայեք միասնական ու ավարտական քննությունների այս տարվա արդյունքները, այնտեղ մեր շրջանավարտների` մայրենի լեզվից ստացած անբավարարների համեմատական վիճակագրությունը եւ կհասկանաք, թե ինչ ենք ուզում ասել եւ իրականում որտեղ է խնդիրը: Իսկ հիմա, երբ հասկանալի պատճառներով մանկավարժների մի զգալի մասը 22 ժամ դրույքաչափով ապահովված չէ, պահանջել, որ ապահովվեն` նշանակում է էլի շատերին այսօրվա պայմաններում հանիրավի դուրս մղել դպրոցից: Մի մասի արյուն-արցունքի հաշվին մյուսների աշխատավարձը բարձրացնել` որ ի՞նչ:
Թող էլի լինի դրույքի հաշվով 70 հազար, 120 հազար դրամ, որը մանկավարժի աշխատանքի դիմաց շատ չէ: Բայց թող առկա իրավիճակը, հասարակության մի մտավորական մասի եւ հենց կրթության ոլորտի իրական շահերը հաշվի առնելով նաեւ կանգնեցվի կադրային նոր հնարավոր ջարդը, մարդկանց թույլ տրվի պակաս ժամաքանակով աշխատել: Դարձյալ Շիրակի տվյալներով` եթե այստեղ ուսուցչի փաստացի միջին ծանրաբեռնվածությունը սահմանված դրույքաժամերի հաշվով ներկայումս 0,76 տոկոս է, ապա պարտադրելով լրիվ ծանրաբեռնվածություն` կոպիտ հաշվարկով կարող է նշանակել, որ մարզի ուսուցիչների թվի էլի մեկ քառորդը պետք է գործազուրկ դառնա: Կարծում ենք` սա ոչ օրինական է, ոչ մարդկային ու ոչ էլ բարոյական: Այսպես սոցիալական խնդիր չեն լուծում: Այսպես սոցիալական նոր խնդիրներ ու նոր լարվածություն են ստեղծում: