Այն օրերին, երբ աշխատանքի բերումով գտնվում էի Իրանի Իսլամական Հանրապետությունում, տեղի հայկական համայնքը ընտրում էր համայնքի պատգամավորական խորհուրդ, եւ այս հարցազրույցը հենց այդ ընտրությունների, թեհրանահայությանը հուզող հարցերի շուրջն էր Իրան-Հայաստան բարեկամություն ընկերության հասարակական եւ հաղորդակցության հանձնախմբի, «Րաֆֆի» մարմնամարզական-մշակութային միության նախագահ ՌՈՒԲԵՆ ՍԱՐԴԱՐՅԱՆԻ հետ:
- Իրանահայ համայնքի պատգամավորական ժողովի ընտրություններում ներկայացված է նաեւ ձեր թեկնածությունը. նախընտրական շրջանում ի՞նչ հարցեր էին առաջին հերթին հուզում տեղի հայությանը եւ ի՞նչ խնդիրների են նրանք բախվում:
- Հիմնական խնդիրը, որ մենք ունենք, արտագաղթն է, որը մեզանից կախված չէ, բայց պատգամավորական ժողովը, որպես համայնքի բարձրագույն մարմին, որից ընտրվում է նաեւ թեմական խորհուրդըՙ որպես գործադիր մարմին, նախատեսում է որոշ միջոցառումներ ձեռնարկել` նվազեցնելու կամ կանխելու համար արտագաղթը, որը վերջին տարիներին մեծ թափ է ստացել: Սակայն կան նաեւ դեպքեր, երբ մարդիկ վերադառնում են, դա առայժմ մեծ տոկոս չի կազմում:
Երկրորդը կրթական համակարգն է, դժբախտաբար արտագաղթի պատճառով երեխաների թիվը դպրոցներում այնքան է քչացել, որ անցյալ տարի 2 հայկական դպրոց փակվեց: Աշակերտության թվի նվազումը նկատելի է նաեւ մյուս դպրոցներում, ինչը մտահոգում է մեզ: Հաջորդ հարցը, որ մենք ունենք, կրթական մակարդակի խնդիրն է: Քանի որ այստեղ 2 տիպի դպրոցներ կան շահադիտական եւ ոչ շահադիտական: Ոչ շահադիտականի, այսինքն` պետականի, որը մեր հայկական դպրոցներին է մոտ, մակարդակը ցածր է: Եվ մենք ունենք ընտանիքների մի խավ, որոնք գերադասում են իրենց երեխաներին տալ շահադիտական, վճարովի` պարսկական դպրոցներ, որոնց մակարդակը ավելի բարձր է: Բարեբախտաբար մեր ընտանիքները ի վիճակի են վճարովի դպրոցներ տալ իրենց երեխաներին, սակայն մյուս կողմից էլ նրանք կտրվում են հայկական միջավայրից, ինչը ցավալի է: Մենք կիրառում ենք ուրբաթօրյա դպրոցների դրությունը, որտեղ կրոն, հայոց լեզու եւ հայոց պատմություն են սովորում եւ դա էլ ներառված է իրենց պետական քննությունների մեջ:
Հաջորդ հարցը համայնքի տնտեսական վիճակն է: Կալվածքների ճիշտ օգտագործման, որպեսզի չարաշահումներ չլինել: Այս կալվածքների մի մասի հասույթը, այսպիսի ծրագիր կա, ցանկանում ենք ներդնել Հայաստանի մեջ: Անցյալ պատգամավորական ժողովում որոշում է ընդունվել մոտ 500 հազար դոլար գումարի չափով հող գնել Հայաստանում, շինարարություն կազմակերպել, բնակարաններ կառուցել, որպեսզի իրանահայությանը, հատկապես երիտասարդ զույգերին խրախուսենք, որ գնան Հայաստան, այլ ոչ ԱՄՆ: Ցանկանում ենք նաեւ մի արտադրություն ստեղծել, որպեսզի զբաղվածության հարցը լուծենք: Մտադրություն կա նաեւ այստեղ եւս բնակարանաշինության ծրագիր կազմակերպել, եւ զույգերին տրամադրել բնակարաններ հարմար գներովՙ որպես արտագաղթի դեմ պայքարի միջոց: Մտադրություն կա նաեւ այստեղ ծերանոցի, կամ ես կասեի, մեծապարտեզ հիմնելը, քանի որ մեծահասակները շատ են:
- Դուք ասացիք, որ հող գնելու եւ բնակարանաշինություն սկսելու հետ կապված ծրագիր կա, իսկ Հայաստանի իշխանությունները տեղյա՞կ են, նրանց կողմից ինչ-որ քայլեր, ընդառաջ քայլեր կատարվո՞ւմ են, թե՞ ոչ:
- Հայաստանի իշխանությունների կողմից բարյացակամ մոտեցում է ցուցաբերվում, բայց այստեղ ավելի շուտ անհրաժեշտ է մասնագիտական մոտեցումը, որովհետեւ Հայաստանի իշխանությունները ավելի լավ գիտեն, թե որտեղ տարածք գնել, ինչ աշխատանքներ տանել, ներդրումները ինչ բնագավառներում կատարել, որպեսզի դա արդյունավետ լինի եւ մի քանի տարի հետո չփակվի: Մեր գործադիր մարմինը` թեմական խորհուրդը այդ ուղղությամբ աշխատանքներ է կատարում, եւ այս առումով մենք հույս ունենք համագործակցել ՀՀ սփյուռքի նախարարության հետ, որի հետ դեռ կապեր չեն հաստատվել, հուսով ենք, որ կապերի հաստատումից հետո այդ հարցերը ավելի կազմակերպված կլինեն: Միայն թե մենք այստեղ մի խնդիր ունենք, մտածում ենք, որ ինչքան մեր համայնքի անդամները տեղյակ լինեն, այնքան ավելի պահանջատեր կլինեն, Հայաստանը ավելի մեծ ուշադրություն կդարձնի, եւ սա չպետք է մի փոքր խավի սեփականությունը լինի, թեմական խորհրդից միշտ պահանջում ենք, որ նման աշխատանքները թափանցիկ լինեն:
- Ինչ վերաբերում է Հայաստանի սփյուռքի նախարարության ստեղծմանը, արդյոք կարո՞ղ է ինչ-որ ձեւով նպաստել համայնքների գործունեությանը:
- Վստահ կարծում եմ, որ կարող է նպաստել, եթե սփյուռքի նախարարությունը կարողանա համաձայնության գալ Իրանի իշխանությունների հետ եւ համոզի, որ դա միջամտություն չէ Իրանի ներքին գործերին, հստակ կարող է իր դրական ազդեցությունը գործել: Որովհետեւ համայնքը այն ամենը, ինչ Հայաստանից է գալիս, հանգիստ ընդունում է: Այդ իսկ պատճառով սփյուռքի նախարարությունը կկարողանա հավաքել եւ մոտեցնել համայնքները: Մենք Իրանում այդպիսի խնդիրներ չունենք, սակայն մյուս երկրներում շատ հայեր իրար չեն ճանաչում: Եթե սփյուռքի նախարարությունը ակտիվ լինի, ապա միջպետական հարցերը լուծելուց հետո կարող է անպայման նպաստել այն միասնականությանը, որը մի կազմակերպություն կամ կուսակցություն չի կարող կատարել:
- Ի՞նչ կապերի մեջ է համայնքը Իրանի իշխանությունների հետ եւ նպաստո՞ւմ են նրանք համայնքի գործունեությանը, հայապահպանությանը: Շփումներն ի՞նչ մակարդակի վրա են:
- Մեր պաշտոնական հարաբերությունները կատարվում են թեմական խորհրդի միջոցով: Բացի դրանից, յուրաքանչյուր միություն կապեր ունի ներքին գործերի նախարարության հետ, քանի որ գործունեության արտոնությունը այնտեղից է ստանում կամ որեւիցե միջոցառում անցկացնելու թույլտվություն, ու ես չեմ հիշում մի դեպք, որ իշխանությունները մերժեն կրոնական կամ ազգային տոների միջոցառման անցկացումը: Եթե լինում է ինչ-որ դժվարություն, ապա դիմում ենք թեմական խորհրդին, որպես համայնքի գործադիր մարմին, կամ Իրանի խորհրդարանի հայազգի պատգամավորներին: Կարող եմ ասել մի դրական քայլի մասին. կյանքի է կոչվել Իրան-Հայաստան բարեկամության ընկերությունը, որի գործունեությանը մասնակցում են ե՛ւ հայեր, ե՛ւ պարսիկներ: Մարդիկ, որոնք իրենց ներդրումն են ունեցել այդ բարեկամության հաստատման մեջ, նախկին դեսպանները կամ բարերարներ, օրինակ` Լեւոն Ահարոնյանը, որն այդ ընկերության նախագահն է, եւ այլք:
- Իսլամական հանրապետությունում քրիստոնեական համայնքի եւ Հայ առաքելական եկեղեցու գործունեությունը ինչպե՞ս է կազմակերպվում, կա՞ն ինչ-որ հակասություններ:
- Իրանի իշխանությունները լրիվ ազատություն են տվել հայերին, որպես ազգային եւ կրոնական փոքրամասնության: Եվ մենք ազատ կերպով իրականացնում ենք բոլոր մեր ծրագրերը, եւ եթե ինչ-որ հարցերում պետության աջակցության կարիքն է լինում, մենք դիմում եւ այն ստանում ենք լիովին:
- Ինձ հատկապես հետաքրքրում է եկեղեցու գործունեությունը:
- Եկեղեցու գործունեությունը լիովին պաշտպանված է, որեւէ դժվարություն այս առումով չկա, երբեք արգելքներ չեն եղել, ընդհակառակը, միշտ նպաստել են: Օրինակ, կան հայաթափ շրջաններ, որտեղ ունենք չգործող եկեղեցիներ, եւ եթե դրա պահպանության հարցն է լինում, ապա պետությունը այդ եկեղեցիների պահպանումը եւ վերանորոգումը ստանձնում է:
- Թեհրանում ներկայումս մամուլի մեծ միջազգային ցուցահանդես է տեղի ունենում, որտեղ ներկայացված է նաեւ թեհրանահայ մամուլը: Հայ համայնքը ունի իր թերթերը եւ պարբերականները: Համայնքային մամուլը ի՞նչ խնդիրներ ունի եւ ի՞նչ աջակցություն է ստանում իշխանություններից:
- Իրանահայ մամուլը, առաջին հերթին, իհարկե, «Ալիքն» է, որն ամենահին եւ միակ օրաթերթն է, նրան կից կա նաեւ «Պայման» պարսկալեզու եռամսագիրը, ունենք նաեւ «Ապագա» եռամսագիրը, հայերեն-պարսկերեն, սա ավելի շուտ իրանագիտական եւ հայագիտական հարցերին է անդրադառնում: Բացի այդ, ունենք «Հույս» երկշաբաթաթերթը, «Լույս» ամսագիրը, «Արաքս» երկշաբաթաթերթը եւ «Հանդես» ամսագիրը: «Ալիքը» եւ «Պայմանը» հովանավորվում են կուսակցության (Սարդարյանը նկատի ունի ՀՅԴ-ին, որը իրանահայության մեջ գործող միակ ավանդական կուսակցությունն է: Ռամկավարներին շահի ժամանակ հալածել են ու փախցրել երկրից) կողմից, որոնք օգտագործել են նաեւ համայնքային ռեսուրսները, ինչի դեմ մենք միշտ բողոքել ենք, որ համայնքային ռեսուրսները պետք է ծառայեն ոչ միայն կուսակցական, այլեւ բոլոր լրատվամիջոցների համար: Այս առումով պետք է իմ բողոքը հայտնեմ, «Ալիք» օրաթերթի շենքը մոտ 9 տարի առաջ գնվել է 100 հազար դոլարով համայնքի բյուջեից, մինչեւ օրս այդ պարտքը չի վերադարձվել: Մենք այդ բողոքն էլ ունենք, եթե «Ալիքը» կուսակցական թերթ է, ապա պետք է իր պարտքը վերադարձնի, կամ պետք է թույլ տալ, որ այդ ռեսուրսներից օգտվեն նաեւ մյուսները: Պետք է նշեմ, բոլոր թերթերը հովանավորներ ունեն, եթե թերթը հովանավոր չունենա, չի կարող աշխատել: Նույնիսկ «Ալիքը» հովանավորությամբ է լույս տեսնում, չնայած իր տպարանն ունի, հակառակ դեպքում չի կարող տպագրվել: Պետությունն արդեն 4 տարի փոքրամասնություններին հատուկ գումար է հատկացնում, իրանահայերին 500-600 հազար դոլար է տրամադրում եւ այդ գումարի 10%-ը պետք է հատկացվի մամուլին: Դժբախտաբար, քանի որ մեր թեմական խորհրդի մեծ մասը բաղկացած է հիմնականում կուսակցականներից կամ համակիրներից, ապա այդ գումարները օգտագործվում են միայն կուսակցական թերթերի համար, ինչը բողոքի ալիք բարձրացրեց, մենք էլ բողոքեցինք: Եվ, օրինակ, ամեն տարի միայն 50 հազարի «Ալիքին» են օգնում եւ 10 հազարի «Պայմանին»: Մենք ասացինք, որ լավ է, մենք դեմ չենք օգնելուն, սակայն պետք է բոլոր թերթերին օգնել: Հուսով ենք, այս պատգամավորական ժողովից, մեր սիրելի կուսակցականները մի այդպիսի խտրականություն չեն կիրառի, որովհետեւ դա մեր հեղինակությունն է գցում, ստիպված ենք լինում դիմել պետությանը, եւ վերջինս այդ անարդարությունը նկատի ունենալով, ստիպված այդ գումարը իր մոտ է պահում, որ ինքը ուղղակի հատկացում անի: Իսկ սա պատիվ չի բերում մեր համայնքին, ավելի լավ է` մենք մեր հարցերը կարողանանք լուծել եւ արդար ձեւով կարողանանք այդ նյութական բաժանումը կատարել: Հուսով ենք, այս տարվա նման բաժանումը մեր թեմական խորհուրդը արդար ձեւով կկատարի:
- Եվ վերջում ի՞նչ կցանկանաք ասել հայաստանյան մամուլի միջոցով:
- Կցանկանայինք, որ հայաստանյան մամուլը, երբ գալիս է Իրան համայնքը ներկայացնելու, ապա բոլորին ներկայացնի, ամբողջովին, այսինքն` չգա մի մասին ներկայացնի, մյուս մասին` ոչ: Սա բողոքի ալիք է բարձրացնում, հակահայաստանյան տրամադրություններ է ստեղծում համայնքում: Հ1-ը նախկինում նման թերություններ շատ է ունեցել, բազմաթիվ անգամներ բողոքել են, բայց դա տեղ չի հասել: Եթե գալիս են, մենք Թեհրանում 5-6 ակտիվ միություններ ունենք, լավ կլինի, որ բոլորին ներկայացնեն, բոլորի հետ հանդիպեն: Կամ եթե գալիս են պատգամավորական ժողով, ապա համայնքը ամբողջովին ներկայացնեն, որ դժգոհության տեղիք չտա:
Հարցազրույցը վարեց ԱՐՄԵՆ ՄԱՆՎԵԼՅԱՆԸ
Հ. Գ. Ավելի ուշ մեզ հայտնի դարձավ, որ Ռ. Սարդարյանը ընտրվել է համայնքի պատգամավորական խորհրդի անդամ, ինչի կապակցությամբ խմբագրությունը նրան շնորհավորում է: