Ըստ ՍԴՀԿ կենտրոնական վարչության անդամ Մանուել Ադամյանի
Մոտ երկու ամիս Երեւանում է լոնդոնաբնակ մանկավարժ, բանաստեղծ, թատերագիր եւ հասարակական գործիչ, Սոցիալ-դեմոկրատական հնչակյան կուսակցության (ՍԴՀԿ) ղեկավար մարմնի անդամ Մանուել Ադամյանը, որը նաեւ խմբագիրն է Լոնդոնի «Նոր սերունդի ձայն» ամսագրի: Ծնվել է Բեյրութում, սովորել Բեյրութի դպրոցներում, հետո Երեւանում, ավարտել Երեւանի պետական համալսարանը: Ամուսնացել է երեւանցի աղջկա հետ, Երեւանում է ծնվել նրա անդրանիկ որդին: Հետո Երեւանում ստացած կրթությունն ու գիտելիքները 15 տարի ի գործ է դրել Բեյրութում, եղել Լիբանանի Սահակ Մեսրոպյան վարժարանի տնօրեն: 1986 թ. ընտանիքով փոխադրվել է Լոնդոն, այստեղ հիմնադրել է «Կոչնակ» երկշաբաթաթերթը, ապա «Նոր սերունդի ձայն» երկլեզու ամսագիրն է հրատարակել, որը փորձում է Հայաստան-սփյուռք կապերը զորացնել, ընթերցող շրջանակներին ծանոթացնել հայության եւ հայրենիքի հետ, նաեւ Մեծ Բրիտանիայում կատարված իրադարձություններին:
Հայրենիքում գտնվելու առիթը նախ նրա «Հավատքի որդին» պիեսի բեմականացումն էր Սունդուկյանի անվան թատրոնում, որը բեմադրել է Ռուբեն Քոչարը, իսկ պրեմիերան կայացավ սեպտեմբերի 19-ին: Այս մասին ավելի մանրամասն «Ազգը» դեռ կպատմի, միայն ասենք, որ Մ. Ադամյանը շատ գոհ էր մնացել այս բեմականացումից: Մյուս առիթը Հայաստանում գտնվելու սեպտեմբերի 26-ին Երեւանում տեղի ունենալիք ՍԴՀԿ համագումարն է, որը, նրա խոսքերով, ներկուսակցական խնդիրներ է լուծելու: Այսօր ընթեցողին ներկայացնենք միայն Մ. Ադամյանի հետ քաղաքական խնդիրներով «Ազգի» ունեցած զրույցը: Մեր առաջին հարցը վերաբերում էր հայ-թուրքական նախաստորագրված արձանագրություններին, առհասարակ հայ-թուրքական սահմանի բացմանը, որին ի պատասխան Մ. Ադամյանը հարկ համարեց նշել, թե անձնական տեսակետներ է հայտնելու եւ ոչ ընհանրական կամ պաշտոնական:
- Մանրամասն չեմ ծանոթացել արձանագրություններին, հեռուստատեսությամբ եւ մամուլով եմ հետեւում ու այդքանով ամեն ինչ այնքան էլ հստակ չէ ինձ համար արձանագրությունների հետ կապված: Բայց որպես սփյուռքահայ` նախ հոգեբանորեն արմատական եմ այդ հարցերում, ծնողներիս ընտանիքները կիլիկեցիներ են եւ Կիլիկիայի ճանապարհներին նրանցից շատերին եմ կորցրել. ես հորս կողմից ազգական չունեմ` հայրս է միայն հնարավորություն ունեցել հասնելու Լիբանան, մեծ կորուստներ ենք ունեցել: Ես որպես հասարակական գործիչ եւ գրող, ով հայ-թուրքական հարաբերություններ թեման հենք ունենալով հսկայական գրականություն է ստեղծել, հոդվածներ գրել` մեկ օրից մյուսը չեմ կարողանում մոռանալ եւ հաշտվել, թե սահմանը պիտի բացվի եւ դիվանագիտական հարաբերություններ պիտի ստեղծվեն: Սակայն մտածում եմ նաեւ, որ այս երկիրը ղեկավարողները, այստեղ ապրող ժողովուրդը իրենց խնդիրներն ունեն. շատերն ասում են` ինչքա՞ն պիտի փակ սահմաններով ապրենք, եկեք, դուք ապրեք, մենք գնանք արտասահման, թեեւ հակառակ ասողներ եւս այստեղ կան: Հիմա վիճակն այնպիսին է, վերջին հաշվով ես ինձ իրավունք չեմ տալիս կտրուկ պատասխան տալ` այս հարցի լուծումը պետք է գա Հայաստանի Հանրապետության իշխանությունից:
- Սակայն կան մարդիկ, որոնք ասում են, որ դա ողջ հայության խնդիրն է. ճիշտ է, մեր երկիրն է վատ վիճակում, բայց նույն երկրի ապագան եւս նյութական աղերսներ կարող է ունենալ ներկա որոշումներին, քանի որ ապագայում բարոյական եւ նյութական փոխհատուցումների պահանջի դուռ կարող է բացվել...
- Սփյուռքի 90 տոկոսը այս հարցի հանդեպ արմատական կարծիք ունի եւ չի ուզում լսել, ասում են` կարելի չէ հավատալ թուրքին, բա որ էսօր բացեն, վաղը փակեն, ի՞նչ պիտի լինի մեր վիճակը` մեր ամբողջ տնտեսական, քաղաքական հաշվարկները ինչ կլինեն:
- Վտանգների մասին ի՞նչ կասեք. չնայած երկրի նախագահն ասում է, թե նախապայմաններ չկան, բայց ուրիշները հենց թաքնված նախապայմաններ են տեսնում` ներկա սահմանների ճանաչում, տարածքային ամբողջականության ճանաչման ծուղակում Ղարաբաղի հարց...
- Ես կարծում եմ, որ Ղարաբաղի հարցը երկար ժամանակ կմնա այսպես, փոփոխություն չի կրի: Ինչպես իսրայելա-արաբական այս վեճը որ կա` Պաղեստինի եւ Իսրայելի վեճն արդեն 50-60 տարի քաշքշվում է: Ամեն րոպե թվում է` նորություններ կան, եւ համաձայնությունները պիտի ընդունվեն, բայց մերժվում են այդ համաձայնությունները: Լսեցի ադրբեջանցի փախստականների վերադարձի կետի մասին. վերադառնան` այդ հողի վրա այլեւս անկարելի է ղարաբաղցու եւ ադրբեջանցու միասին ապրելը: Ուրիշ հարց է, որ բուֆերային գոտիները` եթե գան, այդտեղ ապրեն, բայց դա էլ չեմ պատկերացնում: Չէ, չեմ կարծում, որ ղարաբաղյան հարցում որեւէ փոփոխություն լինի: Հայ-թուրքական հարաբերությունների գծով էլ ե՛ւ Արեւմուտքը, ե՛ւ Միացյալ Նահանգները, ե՛ւ Ռուսաստանը ճնշում են Հայաստանին: Իհարկե, Թուրքիային էլ են ճնշում, այն իմաստով, որ Եվրոպական միության լիիրավ անդամ պիտի լինի, ուրեմն Հայաստանի հետ նաեւ իր հարցերը պիտի կարգավորի, Կիպրոսի հարցը կա: Իսկ թե սահմանները բացելուց եւ դիվանագիտական հարաբերությունները հաստատելուց հետո Արեւմուտք-Ռուսաստան կռիվը եւ ճնշումը Թուրքիայի եւ Հայաստանի վրա ի՞նչ պատկեր պիտի ստանա` այդ է վտանգավորը: 100 տոկոսով Հայաստանն այսօր ճնշման տակ է Արեւմուտքի եւ Ռուսաստանի կողմից, որ Թուրքիայի հետ հարաբերությունները կարգավորվեն:
Իմ կանխատեսմամբ` ամեն ինչից երեւում է, որ սահմանը բացվելու է: Թուրքիայի ղեկավարությունն էլ երեւի ե՛ւ իր ներքին, ե՛ւ Ադրբեջանի ճնշումների տակ է:
- Բացվելուց հետո սփյուռքի արձագանքը ո՞րն է լինելու, թեեւ ես կարծում եմ, որ ստորագրել-չստորագրելը 50:50 է, զարգացումներին հետեւելով եմ ասում:
- Սփյուռքը երբեք չի պատկերացնում հարաբերությունների կարգավորում այն իմաստով, որ վախենում է, թե հաջորդ քայլը կլինի մեր պահանջատիրության կամ ցեղասպանության ճանաչման հերքումը կամ քնեցումը:
- Իսկ երկրի նախագահի` սփյուռք կատարելիք խորհրդատվական այցելությունները կարո՞ղ են բան փոխել:
- Դժվար, հիմա էլ նախագահը կարող է այդ կարծիքները ստանալ կամ արդեն գիտի դրանք, թեեւ նա աջակցության կարիք ունի` մեծ պետությունների ճնշման տակ է:
- Եթե բողոքի ալիք բարձրանա, այդ թվում` սփյուռքից այդպիսի ձայներ բարձրանան, որեւէ նախագահ չի կարող դեմ գնալ հասարակական կարծիքին, հո ականի վրա չի՞ նստելու:
- Կարող է նույն տակտիկան վարեն թուրքերը: Իսկ սփյուռքի մեծ մասը չի պատկերացնում, որ այդպիսի բան կարող է պատահել: Եթե պատահեց` հավանաբար օրվա իշխանության ընդդիմությունը մի քիչ կուժեղանա, քաղաքական դատապարտումներ կլինեն: Ես էլ ընդդիմադիր եմ այս հարցում, ներկա սահմանների ճանաչման դեպքում անուղղակիորեն ընդունում ենք, որ մենք այլեւս պահանջատեր չենք, կանգ կառնի ամեն ինչ` շարժիչ ուժը: Բայց ես հասկանում եմ նաեւ Հայաստանի իշխանությունների առջեւ ծառացած մեծ դժվարությունը, ղեկավարներն էլ, ինչպես ասացինք, իրենց հերթին մեծ ճնշումների տակ են. ե՛ւ ներքին, ե՛ւ արտաքին դժվարությունների տեսակետից կողմնորոշվելը մեզ համար բավական դժվար է լինելու:
- ՍԴՀԿ դիրքորոշումը բավական արմատական է Հայաստանում, ՍԴՀԿ հայաստանյան կառույցի ղեկավար Լյուդմիլա Սարգսյանը բավական սուր քննադատում է իշխանությանը, Հայաստանյան կառույցն արտացոլո՞ւմ է ողջ ՍԴՀԿ-ի տեսակետը:
- Ես անձնապես համաձայն չեմ արմատական այս դիրքորոշումներին: Իշխանություններին, երկրին տարբեր բնորոշումներ են ուղղվում` «ավազակապետություն» եւ այլն, ես համաձայն չեմ, առնվազն էթիկայի խախտում է, սխալ. նախագահ կա, կառավարություն, վարչապետ, եթե ավազակապետություն է, ուրեմն մեր հակառակորդն էլ նույնը պետք է ասի: Ես չեմ ասում, որ ներկա իշխանությունները կատարյալ են, սխալներ չունեն, մարտի 1 տեղի ունեցավ, որն ըստ էության դատապարտելի է, այդ երեւույթի հետ չեմ կարողանում հաշտվել, որ Հայաստանում այդպիսի բան տեղի ունեցավ, սպանդ, բայց անկախությունից այս կողմ 18 տարվա պատմություն ունենք, եթե ավազակապետություն պետք է բնորոշեն` ես առաջին տարվանից մինչեւ այսօր էական տարբերություն չեմ գտնում երկրում, թեկուզ ընտրակեղծիքների մասով: Վերջերս մամուլում հայտարարություն եղավ, որ հակասություններ կան Լյուդմիլա Սարգսյանի եւ ՍԴՀԿ ղեկավար Սեդրակ Աճեմյանի տեսակետների միջեւ, վերջինս ՀԱԿ-ի տեսակետներից առանձնացած մի հայտարարություն էր արել, իսկ Լյուդմիլայի հայտարարություններն արմատական են: Աճեմյանը իր եւ հայաստանյան կառույցի ղեկավարի տեսակետների տարբերությանը վերաբերող հարցին պատասխանել էր, թե կենտրոնական վարչության ղեկավարության եւ հայաստանյան կառույցի ղեկավարության տեսակետներում կարող են տարբերություններ լինել: Ես, իհարկե, դրան համաձայն չեմ, եթե մեկ կուսակցություն է, երկու տեսակետ լինել չի կարող:
Մ. Խ.