«ԱԶԳ» ՕՐԱԹԵՐԹ

ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԴԱՇՏՈՒՄ ՍՊԱՍՈՂԱԿԱՆ ՎԻՃԱԿ Է

Հարցազրույց «Իրավունք» թերթի գլխավոր խմբագիր Հովհաննես Գալաջյանի հետ

Ժամանակին անկախ Հայաստանի լրատվական դաշտի առաջին թերթերը նոր լրատվական մշակույթ ձեւավորեցին. «Ազգը», «Առավոտը», «Իրավունքը», «Հայքը», «Երկիրը» ընթերցողական սերունդ են ձեւավորում արդեն երկրորդ տասնամյակը: Այդ ընթացքում ստեղծվեցին եւ մահացան թերթեր, ծնվեցին ու ծնվում են նորերը: Սակայն մի քանի թերթ, այնուամենայնիվ, կարողացան ընթերցողի մշտական համակրանքի ծիրում մնալ: Մեր գործընկեր «Իրավունքն» այս տարի բոլորեց իր 20-ամյակը: Կայուն ընթերցողական շրջանակի սիրելի թերթին ցանկանալով ստեղծագործական նոր լիցք` ներկայացնենք մեր զրույցն «Իրավունքի» գլխավոր խմբագիր Հովհաննես Գալաջյանի հետ` նախ զրույցի քաղաքական հատվածը ներկայացնելով, էլի նկատի ունենալով ընթերցողի առավել լայն հետաքրքրությունը հանդեպ նախ քաղաքական լայն, եւ ապա` առավել նեղ, մասնագիտական-լրագրողական թեմաները: Նկատի ունենալով Հ. Գալաջյանի հետաքրքրությունը` հանդեպ ներքաղաքական վերլուծությունները, նրան հարցրինք` ի՞նչ է կատարվում Հայաստանի քաղաքական դաշտում այս պահին:

- Քաղաքական դաշտում շատ բան շարունակում է ածանցվել հայ-թուրքական հարաբերություններից: Պաշտոնական Երեւանը սպասում է, թե ինչ ընթացք կստանան դրանք Անկարայում, ի վերջո արձանագրությունները կվավերացվե՞ն-չե՞ն վավերացվի, նախապայմաններ կխցկվե՞ն-չե՞ն խցկվի վավերացման ժամանակ: Հիմնական բողոքող ուժը` Դաշնակցությունը եւ մնացած ուժերը եւս սպասողական վիճակում են:

- Այսինքն` քաղաքական ողջ դաշտը շարունակում է պրոյեկտված մնալ հայ-թուրքական հարաբերությունների վրա:

- Հա, սպասողական վիճակ է. դաշնակցականները սպասում են բողոքի հաջորդ փուլը Սահմանադրական դատարանի քննարկումների հետ համատեղել, իսկ նարնջագույն դաշտը գնաց-կործանվեց, չնայած ընդհանուր առմամբ այնտեղ էլ են սպասում իրենց համար բարենպաստ պահի, որ վիճակն ապակայունացնեն, չնայած որ խոշոր հաշվով այդ դաշտն այժմ տրոհվում է: Եթե ուշադրություն դարձնեք Լեւոն Զուրաբյանի հարցազրույցներին, դրանց մեջ փաստորեն այդ տրոհումը խրախուսվում է: Դա դրսից եկող պահանջ է` այնտեղ համարել են, որ այս թիմը, այսօրվա նարնջագույններն արդեն իրենց սպառել են: Մինչեւ նոր նարնջագույն ձեւաչափ ձեւավորվի, վակուում կլինի, այժմ նաեւ դրա համար է պայքար գնում, թե Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի փոխարեն ո՞վ է լինելու նարնջագույն առաջնորդը: Հայ-թուրքական արձանագրությունների հետ կապված սպասողական վիճակ է նաեւ իշխանական դաշտում, Դաշնակցության մեջ, այդ ընթացքում էլ կարող են ի հայտ գալ նոր ուժեր:

- Բայց որտե՞ղ եք տեսնում այդ նոր ուժերին, դատարկ տեղում հո նոր ուժեր չե՞ն ծնվում կամ գոյանում: Իսկ արմատական ընդդիմության առաջնորդափոխության մասին մի անգամ գրել եմ, որ գիտակցված թե տարերայնորեն` ե՛ւ նարնջագույնները, ե՛ւ անգամ իշխանությունն իր գործողություններով` նարնջագույնների առաջնորդի տեղը հրում են Նիկոլ Փաշինյանին: Դու ո՞ւմ նկատի ունես:

- Կարծում եմ, որ մտածում են լրիվ նոր անուն առաջ քաշելու մասին. Րաֆֆու անունն էր առաջ տրվում` վերջին պատմությունները զրոյացրին նրա անունը, Օսկանյանն էլ նույն վիճակում է` ամերիկացիների հարազատ կադրերի անունները բոլորն այս վիճակում են, նորն էլ դեռ չեն ստեղծել: Իսկ Նիկոլի պարագայում` իհարկե այդ հանգամանքը կա, բանտային կենսագրությունը որոշակի ինչ-որ պաշար ավտոմատիկորեն տալիս է քաղաքական վարկանիշի առումով, բայց կարեւոր է, թե ո՞վ ինչպես կօգտագործի այդ պաշարը, բացի այդ` միայն դա քիչ է: Որ ե՛ւ ընդդիմադիր, ե՛ւ իշխանական դաշտում վերադասավորումներ են, վկայում է հենց այն, որ վարչապետն էլ հայտնվեց Հանրապետական կուսակցությունում ՀՀԿ համագումարից օրեր առաջ: Բնականաբար` կարճաժամկետ առումով դա վարչապետի դիրքերի ամրապնդում կնշանակի, բայց մեդալի հակառակ կողմն էլ կա` նա նաեւ զրկվում է նոր իշխանական կուսակցական պրոյեկտներ գլխավորելու կամ դրանց մասնակցելու հնարավորությունից:

- Իսկ ՀՀԿ-ն ուժեղացա՞վ, թե՞ թուլացավ այդպիսով, չէ՞ որ առավել կենտրոնացված իշխանության սխալները բազմապատիկ են երեւում ընդդիմախոսների աչքին` բումերանգի էֆեկտն է, սխալն ահագնանում է, հաջողությունը մնում է սովորական հաջողություն:

- Տարիների ընթացքում հանրապետականների դիրքերը գնալով ամրապնդվել են, սա էլ ամրապնդման փուլերից մեկն է` ավելի շատ բան է կախված լինում իշխող կուսակցության եւ նրա առաջնորդի անձից: Առաջնորդը կարող է լավ կամ վատ օգտագործել իր լիազորությունները: Չմոռանանք, որ իշխանական ողջ դաշտն օլիգարխացված է, ու որեւէ ռեֆորմ անցկացնելու համար առաջին դեմքը պիտի լծակների կենտրոնացում ունենա, առանց դրա բարեփոխում իրականացնել պարզապես հնարավոր չէ, մանավանդ որ մեր օլիգարխիկ դաշտն ինքնաբավ-ինքնավերարտադրվող է, որեւէ բան փոխելու համար այստեղ լծակների կենտրոնացումն անհրաժեշտ, բայց ոչ բավարար պայման է:

- Վերադառնանք 20 տարեկան «Իրավունքին»` 20 տարին մի ամբողջ կյանք է:

- Այո, այդ տարիքում մարդիկ հասունանում, բանակ են գնում եւ հետ են գալիս: Բնականաբար այդ ընթացքում ամեն ինչ էլ եղել է: Ես «Իրավունքի» հիմնադիր խմբագիրն եմ` 1989-ին ՍԻՄ կուսակցությունը որոշում ընդունեց թերթ հիմնադրել, որը հանձնարարվեց ինձ: 93-94 թվականներից թերթը սկսեց թափ հավաքել` նկատի ունեմ տպաքանակը, ճանաչելիությունը: Առավելագույն տպաքանակ ուներ հասարակական-քաղաքական թերթերի մեջ` 20 հազար, նույնիսկ մի պահ` 1995 թվականին նախագահական ընտրություններին, հասել է 55 հազարի: Անցել ենք ժամանակաշրջան, երբ ոչ մի միավոր սեփական տեխնիկա չունեինք` ՀՀՇ-ի օրոք, եւ բավականին հաճախ էր լինում, որ ամեն հերթական համար տարբեր տեղեր էինք տպում. մի տեղ էջադրելուց հետո այդ էջադրողին գալիս-վախեցնում էին, ստիպված հաջորդ համարի էջադրման համար մի ուրիշ տեղ էինք փնտրում: «Իրավունքի» գիծն ինչպիսին կար, այնպիսին էլ մնաց, նույն տարածքն ենք զբաղեցնում` ազգային շահի տեսանկյունից ներկայացնելով ամեն ինչ, իսկ թե քաղաքական միջավայրն ինչպե՞ս փոխվեց` դա արդեն այլ խնդիր է, դրանից է կախված ինչ չափով գործող իշխանությանն ընդդիմադիր լինելը. Տեր-Պետրոսյանի օրոք, պարզ է, որ տրամագծորեն հակառակ պիտի լինեինք` ապազգային վարչակարգ էր, դրանից հետո էլ թեեւ սուր, բայց ավելի կառուցողական ենք: Միշտ մեզ բնորոշ է եղել` բարձրացնել բոլոր սուր թեմաները, չկա արգելված թեմա մեզ համար:

- Մի երկու անգամ էլ ծեծ կերար` բացահայտվե՞ց որեւէ մեկը:

- Բնականաբար` ոչ: Եթե լրագրողների վրա հարձակման դեպքերը դիտարկենք` գործնականում ոչինչ չի բացահայտվել, բոլոր դեպքերը ցցուն կերպող ցույց են տալիս, որ լրագրողների պարագայում ոստիկանության խնդիրը հենց չբացահայտելն է: Օրինակ` Էդիկ Բաղդասարյանի դեպքում ակնհայտ երեւաց, որ պատահականորեն փաստորեն բռնվել էր կատարողներից մեկը, ու ամեն ինչ արվեց, որ նրա կապերը չբացահայտվեն, ամեն ինչ արվեց, որ ավելի թեթեւ հոդված դրվի: Արգիշտի Կիվիրյանի պարագայում` հանրության աչքի առաջ տեղազննության ժամանակ որոշ իրեղեն ապացույցներ անհայտացրին: Իսկ մեր թերթի հետ կապված վերջին` 2007-ի զարգացումների ժամանակ լրագրողական դաշտը եւ հասարակությունը մեծ հաշվով անտարբեր մնաց:

- Եկեք չթաքցնենք` լրատվական դաշտը շատ է բարիկադավորված, բաժանված ճամբարների, գուցե այդ է պատճառը, որ ընթերցող հասարակության մեջ գոնե վստահություն չկա, որ ասենք լրագրող պաշտպանի` խոսքը քաղաքականացված խմբերի մասին չէ, եւ ուրիշ շատ օբյեկտիվ պատճառներ կան...

- Խոշոր հաշվով քաղաքակակիրթ երկրներում էլ հասարակության լայն պաշտպանություն չկա, պարզապես մի տարբերություն` որ այդպիսի ճամբարավորում չկա այնտեղ, ավելի հստակ է դաշտի ինքնապաշտպանությունը, իսկ մեզ մոտ կորպորատիվ շահերի միջեւ բաժանումը շատ է` կոնկրետ մեր օրինակով կարող եմ ասել դա հստակ երեւաց:

- Բայց այդ ժամանակ ներկուսակցական խնդիր էր թվում, օրինակ ես երկու կողմում էլ ընկերներ ունեի:

- Ի վերջո այդտեղ ներկուսակցական խնդիր չկար, հրահրողներ կային այդ ձեւով հարվածելու թերթին: Գործնականում դա առաջին դեպքն էր մի քանի տասնյակ ուժային կառույցների ներկայացուցիչներով գրասենյակ ներխուժելը, դատարանի որոշումով որոշելը, թե ո՞վ պիտի թերթը տնօրինի: Այդպիսի նախադեպեր չէին եղել` լրագրողական աշխարհն էլ անտարբեր էր:

- Այս պահին լրատվական դաշտի խնդիրը ո՞րն է. 10 տարի առաջվա համեմատ` կարծես ավելի հեշտ պիտի լիներ, բայց նաեւ ավելի դժվար է...

- Դժվարն էլի բեւեռացվածությունն է, ճամբարների բաժանվելը:

- Ինչպիսի պատկեր որ ունի քաղաքական դաշտը, այնպիսին էլ լրատվական դաշտն է...

- Երկու տեսակի խոշոր ներդրում կա լրատվական դաշտում` մեկը թեքված է դեպի գրանտակեր, նարնջագույն ուժերը` ինչ-ինչ արտաքին ուժերից են սնվում: Մյուս մասը իշխանության պոչից է կպած ամբողջովին: Առավելագույն խնդիր ունեն հաղթահարելու նրանք, որոնք ոչ մեկն են, ոչ մյուսը, ովքեր սեփական դեմքն ունեն: Նույն վիճակում են նաեւ լրագրողները: Իսկ ընդհանուր` բոլորին խանգարող հանգամանքը Հայաստանում գովազդային դաշտի չկայացածությունն է: Ճգնաժամը` բնականաբար գովազդային դաշտն ավելի նեղ դարձրեց, հիմա առաջին հերթին հենց տնտեսում են գովազդի վրա:

- Գանք լրատվական դաշտին, ավելի ճիշտ` մամուլին. կարծո՞ւմ ես, որ ոլորտը կայացել է եւ կատարում է իր հիմնական առաքելությունը:

- Առաքելությունը կատարում են, եթե հիմնական թերթերը վերցնես բոլորը միասին. այդ ողջ տրցակը կարդալու դեպքում միայն ընթերցողը քիչ թե շատ օբյեկտիվ տեղեկատվություն կստանա:

- Այսինքն` թերթ կարդալն ապահովված մարդկանց մենաշնորհն է:

- Երեւանի մասշտաբով` սուտ կլինի այդպես ասելը, առավել ճիշտ է, որ մարդիկ ընթերցելու ավանդույթը մոռացան, մի մասն էլ գերադասում է ոչ թե տպագիր թերթ կարդալ, այլ ինտերնետով լրատվություն ստանալ` ինտերնետով ընթերցողների տեսակարար կշիռն սկսում է աճել: Չնայած զարգացած երկրներում, որտեղ ինտերնետային ցանցը եւս զարգացած է, տպագիր մամուլ կարդալու սովորույթը շարունակում է մնալ, դա ավանդույթի մակարդակով է: Իսկ ընդհանրապես` լրագրության եւ մամուլի գոյատեւման իմաստով` մաքուր դարվինիստական վիճակ է. ով սեփական ուժերով կարողացավ ինքն իրեն պահպանել, դիմանալ, նա էլ կշարունակի ճանապարհը, մյուսները դատապարտված են: Ջունգլիական միջավայրը հանգեցնելու է նրան, որ մնալու են թվով քիչ ուժեղները:

ՄԱՐԻԵՏԱ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ