Մեկնաբանում են թուրքագետները
ԱՄՆ Կոնգրեսի Ներկայացուցիչների պալատի արտաքին հանձնաժողովում եւ Շվեդիայի խորհրդարանում Հայոց ցեղասպանության բանաձեւի ընդունումը, Մեծ Բրիտանիայի, Իսպանիայի, Սերբիայի, Իսրայելի խորհրդարանների օրակարգում բանաձեւի ընդգրկվելը թուրքագետ Ռուբեն Մելքոնյանը դիտարկում է Թուրքիային ուղղված մեսիջ` առերեսվելու անցյալին եւ հաստատելու հարաբերություններ հարեւանի հետ:
Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացը Թուրքիայում բուռն արձագանքների առիթ է դարձել: Սկզբում դրանք բուռն ու հիստերիկ էին` վկայությունը վարչապետ էրդողանի հայտնի հայտարարություններն էին` իր երկրից 100.000 հայերին վտարելու կապակցությամբ: Սակայն երբ կրքերը հանդարտվեցին, հասկացան, որ սխալ ճանապարհ են ընտրել ու այդ կերպ շարունակում են գցել Թուրքիայի իմիջը միջազգային հանրության աչքում: Այդ ժամանակ Թուրքիան փոխեց մարտավարությունը: Հնչեցին մեղմ բնույթի խոսքեր երկրի նախագահ Աբդուլլահ Գյուլի շուրթերից: Սակայն սրբագրումները դրանով չավարտվեցին, ու սրբագրիչներ դարձան տեղի հայերը:
«Պետրոս Շիրինօղլուն փորձեց մեսիջ ուղարկել աշխարհին, թե թուրքական պետությունը բարեգութ է հայերի նկատմամբ: Թուրքական քաղաքական վերնախավում կա որոշում` Էրդողանի բուռն արտահայտությունները մեղմացնել եւ այդ գործում ներգրավվել հայ համայնքին: Այս պարագայում Շիրինօղլուին ընտրեցին որպես քավության նոխազի», նկատում է նա:
Թուրքագետը համաձայն չէ, որ հայ-թուրքական հարաբերություններին միտված գործընթացը կամաց-կամաց մարում է ու մոտ է հուղարկավորությանը: Նա նախընտրում է դրանք անվանել փակուղային վիճակ, որ կանգ են առել ու յուրաքանչյուր պահի կարող են նորից շարունակվել: Դրա նախադեպը կա: Օրինակը Թուրքիա-Սիրիա հարաբերություններն են: Վերոնշյալ երկու երկրների միջեւ հարաբերություններ հաստատվեցին եւ արձանագրություններ վավերացվեցին ստորագրումից երեք տարի անց:
Արեւեւլագիտության ֆակուլտետի դեկան Ռուբեն Սաֆրաստյանի տեսակետն այս կապակցությամբ այլ է. Թուրքիան արձանագրությունները վավերացնելու ձգտում չունի, եւ դա բերել է երկարաժամկետ փակուղային վիճակի, որից երբեմն գտնվում են ելքեր: Այս դեպքում ելքը մեկն է. «Թուրքիան պետք է ցույց տա իր շահագրգռվածությունը: Ես դեմ եմ այն տեսակետին, թե Հայաստանը պետք է վավերացնի արձանագրություններն ու սպասի Թուրքիային: Դա հայկական կողմից մեծ սխալ կլիներ: Սակայն, եթե գործընթացը չիրականանա, ապա չի կարելի ասել, որ Հայաստանը տուժող կողմ է: Պաշտոնական փաստաթղթերին հայկական կողմը լուրջ է վերաբերվում: Հայաստանը հավատարիմ մնաց դրանց ոգուն ու տառին», ասում է նա:
Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացը նա կապում է արդարության եւ ազնվության հետ: Սաֆրաստյանը հույս ունի, որ այդ կերպ միջազգային հանրությունը ցույց է տալիս, որ արդարության հանդեպ իր դիրքորոշումը չի մարել ու ըմբռնում է հակամարդկային երեւույթը:
«Ազգի» դիտարկմանը, թե միջազգային հանրությունը ճանաչում է Հայոց ցեղասպանության բանաձեւը, որպեսզի Անկարային ստիպի հայ-թուրքական հարաբերությունները հանել փակուղային վիճակից եւ ստիպի առաջընթացի քայլեր ձեռնարկել, ասաց: «Նման տեսակետ կա, սակայն ես հակված չեմ այդպես մտածելու: Առաջին հերթին այդ գործընթացները կապում եմ Թուրքիայի արտաքին քաղաքական դիրքի հետ: Այս ճնշումները կապել հայ-թուրքական հարաբերությունների հետՙ հիմք չեմ տեսնում, բայց կարելի է նաեւ այդպես մեկնաբանել»: Սաֆրաստյանը վստահ է, որ հայ-թուրքական գործընթացից Հայաստանը շահող է դուրս գալիս: Եթե գործընթացը կասեցվի, ապա այն դասեր տվեց, եւ հետագայում որոշակի հիմքի վրա կկառուցենք մեր դիվանագիտական սխեման:
«Միշտ հավատացել ենք, որ թուրքական դիվանագիտությունը խորամանակ է, սակայն գործընթացը ցույց տվեց, որ փոքր հարցերում գուցե ճարպիկ է, սակայն առավել կարեւոր հարցեր, ստրատեգիական խնդիրներ չի կարողանում լուծել: Այս հարաբերություններում ճանաչեցինք միմյանց, ու հետագայում եթե նորից գործընթաց լինի, նոր բանաձեւ մշակվի, ապա որոշակի պատկերացումներ արդեն ունենք»:
Թուրքագետների տեսակետները ԱՄՆ Կոնգրեսում Հայոց ցեղասպանության բանաձեւի ընդգրկման վերաբերյալ տարբեր են` չափազանց լավատեսական, փոքր-ինչ հոռետեսական, սակայն դժվար է ասել, թե դրանցից որն է առավել իրատեսական:
Մելքոնյանը վստահ է, որ Հայոց ցեղասպանության բանաձեւը Կոնգրեսի լիագումար նիստ չի մտնի, Օբաման «ցեղասպանություն» բառի փոխարեն կարտասանի «Մեծ եղեռն» արտահայտությունը, որը իրավական որեւէ արժեք չունի: Նա վստահ է, որ գուցե Սերբիայի խորհրդարանում բանաձեւն ընդունվի, մինչդեռ քիչ հավանական է, որ Իսրայելի խորհրդարանը ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը:
«Չեմ բացառում, որ ԱՄՆ-ն այսօր ավելի մոտ է կանգնած ցեղասպանության ճանաչմանը, քան երբեւէ` լինի դա Կոնգրեսում բանաձեւի քննարկմամբ, թե նախագահի ապրիլի 24-ի ավանդական ելույթում»: Սա էլ Սաֆրաստյանի տեսակետն է:
ՀԱՍՄԻԿ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ