Մեկը մյուսով պայմանավորվա՞ծ, թե՞ մեկը մյուսից անկախ
Ալյուրի եւ հացի գների բարձրացումը Հայաստանում մեկ անգամ եւս ցույց տվեց, որ այս առումով մեզ մոտ ազատ մրցակցությունը խաթարված է: Խոսքն այն մասին է, որ միջազգային գների բարձրացումը, սովորաբար, անմիջապեսՙ օրեր եւ անգամ ժամեր անց արտացոլվում է մեզ մոտ, իսկ նույն միջազգային գների իջեցումը տեղ է հասնում միայն ամիսներ անց: Այս անգամ եւս, ալյուրի միջազգային գների բարձրանալուց մի քանի օր անց, երբ գործնականում անհնար էր, որ այս ապրանքի նոր խմբաքանակներ ներկրված լինեին, նախկին գնով ներմուծված ալյուրի գները բարձրացան: Ինչո՞ւ է այդպես եւ հնարավո՞ր է, որ երբեւէ մեզ մոտ նույնպես այս առումով գործեն շուկայական կանոնները եւ գները:
Ինչպես մի շարք այլ ապրանքային շուկաներում, ալյուրի դեպքում նույնպես գործում են գերիշխող դիրք ունեցող սուբյեկտներ: Դրանցից մեկը «Ալեքս Գրիգ» ընկերությունն է, որը պատկանում է ԱԺ պատգամավոր Սամվել Ալեքսանյանին: Որ այս ընկերությունն այլ ոլորտներում նույնպես գերիշխող դիրք ունի եւ հաճախ է այն չարաշահում, գաղտնիք չէ: Ալյուր ներմուծող մյուս ընկերությունը «Մանանա գրեյնն» է: Բնական է, որ մրցակցության բացակայությունն այստեղ պետք է ունենա նման հետեւանք: Բացատրությունը, թե ներմուծողներն անմիջապես են գները բարձրացնում, որ կարողանան արդեն բարձր գնով ալյուր գնելու համար շրջանառու միջոցներ ունենալ, մեղմ ասած, անընդունելի են: Այդ հիմնավորումը ոչ մի քննադատության չի դիմանում, քանի որ այդ տրամաբանությամբ շարժվելու դեպքում հարց է առաջանում, թե ինչո՞ւ նույն տրամաբանությունը չի գործում միջազգային գների իջնելու ժամանակ: Չէ՞ որ այդ դեպքում էլ ավելի քիչ միջոցներ են անհրաժեշտ լինելու նոր խմբաքանակ գնելու համար, հետեւաբար գները կարելի է անմիջապես իջեցնել: Ինչը, սակայն, տեղի չի ունենում: Այսինքնՙ ակնհայտ է, որ գների անմիջական բարձրացման եւ շատ դանդաղ իջնելու հիմնական պատճառը կամ միայն գերիշխող դիրքի առկայությունն է, կամ հնարավոր հակամրցակցային համաձայնությունը երկու գերիշխող դիրք ունեցողների միջեւ: Իսկ տնտեսական մրցակցությունը պաշտպանելուն կոչված հանձնաժողովը, ճիշտ է, վարույթ է հարուցում, հետեւում գործընթացին, բայց ըստ էության միայն արձանագրողի դերում է լինում: Ընդհանրապես, այդ կառույցի գործառնությունները ոչ մի կերպ չեն դառնում այնպիսին, որ կարողանա կատարել այն, ինչի համար ստեղծվել է:
Միաժամանակ, գների տարօրինակությունների պատճառը միայն գերիշխող դիրքի առկայությունն ու շարաշահումները չեն: Հայկական շուկայում հաճախ են եղել դեպքեր, երբ բոլոր առեւտրի օբյեկտներում այս կամ այն ապրանքի գները բարձրացել են ուղղակի աչքի առաջ, երբ դեռ ոչ նոր ապրանք է ստացվել, ոչ էլ մատակարարն է գները բարձրացրել: Հակառակ շուկայական տրամաբանության, երբ պետք է գտնվեին օբյեկտներ, որոնք նույնը կթողնեն գինը, որպեսզի բոլորն իրենցից գնումներ կատարեն, նման բան տեղի չի ունենում: Ընդհակառակը, գները շղթայաբար մայրաքաղաքում եւ մյուս բնակավայրերում բարձրացնում են բոլորը: Ստացվում է մի իրավիճակ, երբ չնայած բազմաթիվ առեւտրային օբյեկտների առկայությանը, շուկայում տեղի է ունենում հակամրցակցային համաձայնություն: Գուցե սրանք էլ սպասում են իրենց մատակարարների՞ կողմից գների սպասվող բարձրացմանը եւ գուցե ներմուծման ոլորտում գերիշխող դիրքի կամ դրա չարաշահման վերացման դեպքում նման երեւո՞ւյթն էլ վերանա: Այդուհանդերձ, ներկա պահին, այլ բանով, քան առեւտրականներին բնորոշ ագահությամբ եւ պահից օգտվելու առիթը բաց չթողնելու մտածելակերպով, գների միաժամանակ բարձրացումը բացատրել հնարավոր չէ:
Այս ամենին մնում է միայն ավելացնել, որ ներկա պահին ե՛ւ գերիշխող դիրքի չարաշահման, ե՛ւ առեւտրի օբյեկտների կողմից գների չհիմնավորված բարձրացման երեւույթների դեմ պետությունը գործնականում ոչինչ չի կարողանում անել:
ԱՐԱ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ