Մոնրեալի (Կանադա) Մկգիլ համալսարանի հոգեբուժության ամբիոնի պրոֆեսորի օգնական, Կոմիտաս վարդապետի կյանքի վերջին շրջանի հոգեբանական վերլուծությանը նվիրված «Archeology of Madness» գրքի հեղինակ դոկտ. Ռիտա Գույումճյանը Տորոնտոյի Թեքեյան մշակութային միության կազմակերպությամբ ապրիլի 8-ից շրջագայում է Կանադայի եւ Մ. Նահանգների 6 քաղաքներումՙ ներկայացնելով իր եռահատոր նոր ստեղծագործությունըՙ «Ապրիլ 24, 1915-ից առաջ եւ հետո: Վերապրողների կյանքը» ընդհանուր խորագրով:
Ըստ «Արմինըն միրոր սփեքթեյթր» շաբաթաթերթի հաղորդագրության եռահատորը, որը ներառում է «Տարագրություն, խեղվածություն եւ մահ», Կոմիտաս վարդապետի հետ Չանկիրիի ճանապարհին», «Թեոդիկի կենսագրությունը եւ նրա հուշարձանը (նվիրված ապրիլի 11-ին (24-ին) աշխատությունը» եւ Թեքեյան մշակութային միության եւ Լոնդոնի Կոմիտաս ինստիտուտի համատեղ հրատարակության արդյունք է:
Առաջին գիրքը պարունակում է Արամ Անտոնյանի 1946-47 թթ. Կոմիտաս վարդապետի հիշատակին գրած 25 հոդվածները դոկտ. Ռիտա Գույումճյանի թարգմանությամբ: Հոդվածները, որոնք առնչվում են հատկապես ցեղասպանության առաջին երեք օրերին եւ Կոմիտասին մտահոգության մղած հանգամանքներին, հրատարակված են եղել Փարիզում լույս տեսնող մի պարբերականում, որի փակումից հետո, սակայն, մատնվել են մոռացության:
Գույումճյանի թարգմանություններով համեմատաբար ավելի քիչ ճանաչված մտավորականների կյանքի եւ ստեղծագործության մանրամասներ դարձյալ երեւան են հանվելՙ առավել ամբողջական դարձնելով ցեղասպանության երեւույթը:
Երկրորդ գիրքը բաղըացած է երկու մասից: Առաջինում Թեոդիկի (Լաբճինճյան Թեոդոս Գրիգորի, 1973-1928 թթ.) կենսագրությունն է, նրա ամենամեծ եւ ամենակարեւոր ներդրումը, գուցե, «Ամենուն տարեցոյցը», տարեգրքի հիմնադրումն է 1907-ին, որի 19 հատորները փոքրիկ հանրագիտարաններ են Կոստանդնուպոլսի հայկական համայնքի առօրյա կյանքի հետաքրքրական դրվագներով: Երկրորդում Թեոդիկի «Յուշարձան ապրիլ տասնմեկին (24-ին)» աշխատության թարգմանությունն է: Այդտեղ նշված են 763 մտավորականների, կրոնավորների եւ հասարակական գործիչների անունները, կենսագրական տվյալները, ինչպես նաեւ նրանց մահվան հանգամանքները 1915-ին:
Երրորդ գիրքը հայ գրող, պատմաբան, հրապարակախոս եւ երգիծաբան Արամ Անտոնյանի (1875-1952) կենսագրությունն է: Նրան իրավամբ անվանել են «ցեղասպանության ուսումնասիրությունների հայրը», քանի որ նկատելու եւ գրի առնելու նրա յուրատեսակ կարողությունն ու ոճը վավերագական բնույթ էին տալիս իր գրություններին:
Դոկտ. Գույումճյանի շրջագայությունը սկսվել է Տորոնտոյից ապրիլի 8-ին ԹՄՄ-ի կենտրոնում, ապա շարունակվել է հաջորդ օրըՙ ապրիլի 9-ին Դետրոյթումՙ «Հակոբյան» գորգերի պատկերասրահում, այնուհետեւ Չիկագոյումՙ ապրիլի 10-ին Սբ Հակոբ հայկական եկեղեցու դահլիճում, Նյու Ջերսիումՙ ապրիլի 13-ին Սբ Լեւոն հայկական եկեղեցու դահլիճում, Ֆիլադելֆիայումՙ ապրիլի 14-ին Մկրյան հաստատությունում եւ ավարտվում Մոնրեալումՙ ապրիլի 17-ին Թեքեյան միության կենտրոնում:
Հ. ԾՈՒԼԻԿՅԱՆ