Որ Հայաստանում եւ մասնավորապես Երեւանում բազմաբնակարան շենքերի կառավարումը, մեղմ ասած, անմխիթար վիճակում է, բազմիցս ենք գրել: Հակառակ նրան, որ Երեւանի քաղաքապետ Կարեն Կարապետյանը իր մամուլի ասուլիսի ժամանակ փորձում էր համոզել ներկաներին ու երեւի նաեւ ինքն իրեն, որ համատիրություն կոչվածները կարող են լավ աշխատել, եթե միայն ավելի ակտիվ լինեն բնակիչները, կառավարությունն, այնուամենայնիվ, ստիպված եղավ արձանագրել, որ դրանք չգործող կառույցներ են: Կառավարության հաստատած բազմաբնակարան բնակֆոնդի կառավարման նոր ծրագրում մասնավորապես նշվում է, որ բնակֆոնդի կառավարման արդյունավետությունն ու թափանցիկությունը շատ ցածր են, բնակարանների սեփականատերերը հաճախ տեղյակ չեն իրենց իրավունքներից եւ պարտականություններից, «երբեմն նույնիսկ համատիրությունների նախագահների շահերից չի բխում կառավարման գործընթացներին սեփականատերերի ակտիվ մասնակցությունը» եւ այլն:
Նշվում է նաեւ, որ այս երեւույթները իրենց հետ բերում են չվճարումների շղթա, երբ բնակիչները վճարումներ չեն կատարում կառավարիչների հանդեպ անվստահության եւ պահպանման աշխատանքների չլինելու պատճառով, իսկ պահպանման աշխատանքներն էլ բավարար չեն կատարվում, վճարների չափի եւ հավաքման մակարդակի ցածր լինելու պատճառով:
Միաժամանակ, նոր ծրագրում արձանագրվում է, որ մեզ մոտ շենքերի պահպանման վճարների մակարդակը շատ ցածր էՙ 6-15 դրամ ամսական 1 քմ մակերեսի հաշվով, մինչդեռ եվրոպական երկրներում սեփականատերերը վճարում են իրենց միջին եկամտի 5-10 տոկոսը, որը Հայաստանի պայմաններում կկազմի մոտ 200 դրամ:
Այս եւ մի շարք այլ գործոններով պայմանավորված կառավարությունը առաջարկում է բազմաբնակարան բնակարանային ֆոնդի կառավարման նոր մոդել: Համաձայն այդ մոդելի, գոյություն ունեցող բնակֆոնդի կառավարումն ու պահպանումը մնալու են բնակիչների պարտականությունը, իսկ պետությունը եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինները մասնակցելու են դրան: Սակայն փոխվում է կառավարման մոդելը: Համաձայն նոր մոդելի, յուրաքանչյուր շենքում սեփականատերերի ժողովը պետք է ընտրի մասնագիտացված կառավարող առեւտրային կազմակերպությունՙ կառավարիչ (իրավաբանական անձ կամ անհատ ձեռնարկատեր): Ըստ կառավարության ծրագրի, եթե շենքի սեփականատերերի ժողովը չի ընտրում կառավարիչ, սեփականատերերի ժողովի փոխարեն կառավարիչ ընտրում է համապատասխան տեղական ինքնակառավարման մարմինը մրցութային կարգով: Միաժամանակ, բնակարանային կառավարման պահպանման եւ շահագործման նվազագույն պարտադիր նորմերը եւ ֆինանսական վարույթի չափորոշիչները պետք է ամրագրված լինեն օրենքով: Սա գլխավոր փոփոխությունն է:
Ավելի քան 10 տարի է, ինչ ստեղծվել են համատիրությունները, եւ յուրաքանչյուր անգամ անդրադառնալով նրանց անարդյունավետությանը, որպես միակ ճիշտ լուծում նշել ենք նրանց գործառույթները մասնավոր մասնագիտացված ընկերություններին վերապահելը: Վատ է, իհարկե, որ սա հասկանալու համար իշխանություններից պահանջվեց ավելի քան 10 տարի, բայց լավ է, որ թեկուզ ուշացումով այդ սկզբունքն ընդունվեց:
Թեեւ բնակֆոնդի պահպանումը եւ վերանորոգումը բնակարանների սեփականատերերի պարտականությունն են, այնուամենայնիվ, լինելու է պետական աջակցություն: Նախատեսվում է, որ բնակարանային ֆոնդի գծով պետական ծախսերը պետք է կազմեն առնվազն ՀՆԱ-ի 1 տոկոսը: Սակայն դրան հասնելու համար անհրաժեշտ կլինի որոշակի ժամանակ, այդ պատճառով նպատակահարմար է համարվել այդ նպատակով հատկացնել Հայաստանի համախմբված բյուջեի փաստացի եկամուտների մինչեւ 1 տոկոսը:
Դրական համարելով շենքերի կառավարման մոդելի արմատական փոփոխությունը, հարկ է նշել միաժամանակ, որ բավականին երկարՙ 5 տարվա անցումային շրջան է նախատեսվում դրան անցնելու համար, որը «կարող է տեւել ավելի երկար»: Անհասկանալի է, թե ինչո՞ւ է այդքան երկար անցումային շրջան նախատեսվել: Գուցե համատիրություններին հնարավորություններ են տրվել նախապատրաստվելու եւ վերածվելու առեւտրային կազմակերպությունների: Այսինքն, ինչպես դա եղավ խորհրդային ժեկերից համատիրություններ դառնալիս: Այս դեպքում մրցակցության սահմանափակման լուրջ մտահոգություններ են առաջանում:
Մյուս կողմից, խոսելով ընդհանուր բնակֆոնդի պահպանման մասին, նոր ծրագրում ոչինչ չի ասվում բնակարանի ներսում առաջացող խնդիրների վերաբերյալ: Ինչո՞ւ այդ նույն կառավարիչների վրա չպետք է դրվեն բնակարանի ներսում էլեկտրասնուցման, ջրատար կամ կոյուղատար խողովակաների վթարների վերականգնման նորոգման պարտավորությունները: Արտերկրի առաջավոր փորձը, որը սիրում են վկայակոչել մեր պաշտոնյաները, լուծումներ ունի այս հարցում: Նման խնդիրներ բնակարաններում առաջ գալու դեպքում, զարգացած երկրներում, բնակիչը ոչ թե սկսում է ամբողջ թաղամասով մեկ էլեկտրիկ կամ սանտեխնիկ փնտրել, այլ զանգահարում է շենքի կառավարչին, որը պարտավոր է վերացնել խափանումը կամ վթարը: Հուսանք, որ այս պարզ ճշմարտությունը գիտակցելու համար եւս 10 տարի չի պահանջվի, եւ այս պարտականությունը նույնպես կներառվի կառավարիչների պարտավորությունների շրջանակներում:
Ամեն դեպքում, մեկ անգամ եւս փաստենք, որ համատիրությունների վերացումը արդեն իսկ դրական երեւույթ կլինի: Մնում է միայն, որ մասնավոր կառավարիչների առջեւ օրենքով դրվող պարտավորությունները հստակ լինեն, որպեսզի վերջիններս չվերածվեն համատիրությունների նման չկատարած աշխատանքի դիմաց բնակիչներից գումար պահանջող մարմինների:
ԱՐԱ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ