ԼՈՆԴՈՆԸ ԲԱՐԴԱՑՐԵՑ ԱՆԿԱՐԱՅԻ, ՔԻՇՆԵՎԻ, ԹԲԻԼԻՍԻԻ ԵՎ ԿԻԵՎԻ ՎԻՃԱԿԸ Պ. Ք. Ռուսաստանն ու Թուրքիան կարող են դառնալ Եվրասիայի ուժային կենտրոններ ԵՄ-ից դուրս գալու Մեծ Բրիտանիայի որոշումը պատմական ուղենիշ է ուժերի նոր զուգակշռությամբ, որի հետեւանքները առայժմ հաշվարկվում են զուտ տեսականորեն: Ինչ վերաբերում է խնդրի գործնական կողմին, դրա էությունը եվրոպական հեռանկարի անհետացումն է Թուրքիայի, Ուկրաինայի, Մոլդովայի եւ Վրաստանի համար, որոնց վիճակված է երկար ժամանակ խրված մնալ Արեւմուտքի եւ Արեւելքի միջեւ ընկած «ազդեցության գոտում»: Ըստ որում, արեւելք ասելով նկատի է առնվում նախ եւ առաջ Ռուսաստանը: Այս իմաստով առայժմ դյուրին չէ որոշել իրադարձությունների հետագաՙ կարճաժամկետ կամ երկարաժամկետ զարգացումները: Կարճաժամկետ հեռանկարում Բրյուսելը կփորձի Եվրոպային առաջարկել զարգացման ուրիշ մոդել, խորհել սեփական ներքին խնդիրների լուծման, այլ ոչ թե ԵՄ ընդլայնման եւ խնդրահարույց երրորդ երկրների ներգրավման մասին: Համբուրգ քաղաքի համալսարանի փորձագետ Թոմաս Շտրաուբհաարը «Ռեգնում» գործակալությանը տված հարցազրույցում պնդում է արել, թե ԵՄ ուղեգծի այդ փոփոխության նպատակն է «ապահովել առաջին հերթին թիկունքի անվտանգությունը, կանխել եվրոպական ուրիշ երկրների հեռանալը ԵՄ-ից»: Նույնիսկ ամերիկացի հայտնի ֆինանսիստ եւ միլիարդատեր Ջորջ Ադուլը Մեծ Բրիտանիայի ԵՄ-ից դուրս գալուց հետո Եվրոմիության տրոհումը համարում է «փաստորեն անշրջելի»: Վերջերս Շվեյցարիան հետ էր վերցրել ԵՄ-ին անդամակցելու իր դիմումը, իսկ ավելի վաղ նույն կերպ էր վարվել նաեւ Իսլանդիան: Սակայն Ուկրաինայի, Մոլդովայի եւ Վրաստանի պարագայում, որոնց համար եվրոպական նախագիծը պատմականորեն համեմատաբար նոր է, դա նշանակում է գլխավոր ու վերջնական արտաքին քաղաքական ուղեգծի ձախողում: Ինչ վերաբերում է Թուրքիային, այստեղ իրավիճակն ուրիշ է: Երկիրը գրեթե 30 տարի փորձում է դառնալ ԵՄ անդամ, բայց անդամակցության բանակցությունները մերթ առաջընթաց են արձանագրում, մերթ էլ կանգ են առնում զանազան պատրվակներով: Ինչպես նշում է ռուսաստանցի հայտնի վերլուծաբան Ստանիսլավ Տարասովը , Անկարան ըստ էության հասկացել եւ հասկանում է, որ Բրյուսելն իրեն երբեք չի ընդունի: Թուրքերը երբեւէ մտադիր չեն եղել ԵՄ-ին փոխանցելու իրենց ազգային ինքնիշխանության մի մասը, թեեւ երկրում քաղաքական որոշ ուժեր հանուն ժողովրդավարության ընդլայնման առաջ են քաշել նման խնդիր: Սակայն նախագահական Արդարության եւ զարգացման կուսակցությունը Եվրոմիության հետ «խաղը» օգտագործել է որոշակի արտաքին քաղաքական նպատակների հասնելու համար, չնայած Անկարան անվերջ հայտարարում էր, թե «Եվրոպան կկարողանար հանուն իր շահերի Թուրքիային օգտագործել Մերձավոր Արեւելքում»: Ստամբուլի համալսարանի Քաղաքականության կենտրոնի աշխատակից Չենգիզ Աքթարի կարծիքովՙ «վերջերս Անկարա-Բրյուսել երկխոսությունը սկսել է հիշեցնել զավեշտախաղ»: Երբ ի հայտ եկավ փախստականների խնդիրը, Թուրքիան սկզբում հայտարարեց ԵՄ-ին իր անդամակցության գործընթացը արագացնելու անհրաժեշտության մասին, իսկ հետո պահանջեց ԵՄ-ի հետ անայցագիր ռեժիմի հաստատում, չնայած որ երկրի 80 մլն բնակիչներից հազիվ 8-10 միլիոնն ունի արտասահմանյան անձնագիր: Ըստ Աքթարի, Էրդողանը փախստականների հարցում հարվածի տակ դրեց Եվրոմիությանը, վերջինիս ստուգման ենթարկելով ըստ սեփական նորմերի, սկզբունքների ու չափանիշների: Ավելին, այժմ Անկարան սպառնում է եւս մեկ հարված հասցնել Բրյուսելին: Նախագահ Էրդողանը հայտարարել է, որ երկրում կարող է անցկացվել հանրաքվե Եվրոմիությանն անդամակցելու կամ դեռ 1963 թ. Թուրքիայի տված անդամակցության դիմումը հետ վերցնելու նպատակահարմարության վերաբերյալ: Էրդողանը ԵՄ ղեկավարությանը հորդորել է մտածել, թե ինչ կպատահի, եթե Թուրքիան բացի սահմանները, եւ փախստականները խուժեն Եվրոպա: Նա ավելացրել է, որ «ԵՄ-ը չի ուզում Թուրքիային ընդունել իր շարքերը երկրի մահմեդական լինելու պատճառով, ինչը խտրականություն է»: Բրիտանական «Գարդիան» ազդեցիկ թերթի կարծիքովՙ Էրդողանն այդ ձեւով փորձում է սեփական քաղաքացիների աչքին վարկաբեկել այսպես կոչված արեւմտյան ժողովրդավարությունը, որը Թուրքիայում հաճախ ներկայացվում էր որպես ընդօրինակման արժանի տիպար: Թուրքիան սկսել է Եվրոպան բաժանել «քրիստոնեական» եւ «իսլամական» մասերի, ազդարարելով իր եվրոպամետ գծի ճշգրտումը կամ փոփոխումը, միգրացիոն քաղաքականության մեջ նեղը գցելով Եվրոմիությանը: «Եթե ԵՄ-ը չփոխի իր վարքը, ապա կլինեն երկրների դուրս գալու նաեւ ուրիշ դեպքեր, եւ ի՞նչ կանի Բրյուսելը, եթե Թուրքիան բացի սահմանները, եւ փախստականները խուժեն Եվրոպա», սպառնացել է Էրդողանը : Տարասովի կարծիքովՙ Բրյուսելը դժվար թե փոփոխի Թուրքիայի նկատմամբ իր քաղաքականությունը, նույնիսկՙ երկրում ԵՄ անդամակցության հանրաքվեի անցկացման դեպքում, քանզի ամենքը հասկանում են, որ եվրոպացիներն անկարող են ինտեգրել Թուրքիան: Սրան գումարվում են այն երկյուղները, որ Եվրոմիությունն անմիջականորեն սահմանակից կդառնար պատերազմող երկրներ Սիրիային եւ Իրաքին, ինչպես նաեւ «Իսլամական պետությանը» ենթակա տարածքներին: Եվրոպացի փորձագետներից մեկը հավելում է նաեւ այն վտանգը, որ ԵՄ-ին Թուրքիայի անդամակցությունը «եվրոպական երկրների երկու կողմերի ու խմբերի միջեւ կդառնար ավելի շուտ վերքերի եւս մեկ աղբյուր, քան ռազմավարական հարաբերությունների ամրապնդում»: Եվ ի՞նչ տեղի կունենա այն դեպքում, եթե Եվրոմիությունը, կորցնելով Թուրքիան որպես մերձավորարեւելյան գլխավոր հենակետ, զրկվի տարածաշրջանում արդյունավետ քաղաքականություն վարելու եւ մահմեդական պետություններում ըստ եվրոպական չափանիշների բարեփոխումներ նախաձեռնելու հնարավորությունից: Բայց խնդիրը նաեւ այն է, թե Թուրքիան առանց եվրոպական թիկունքի որքան հեռու կարող է գնալ իր արտաքին ազդեցության ընդլայնման ուղիով, եւ նա մտադի՞ր է արդյոք պարփակվել քաղաքական ու տնտեսական լիազորությունների ներքին վերաբաշխման հարցերի շրջանակում, թեեւ շատ նշաններ վկայում են նրա արտաքին քաղաքականության եւ անվտանգության ինքնուրույնությունը անգլո-սաքսոնական դաշնակիցների շահերից դուրս: Նախագահ Էրդողանն արդեն դժգոհություն է արտահայտել Թուրքիա-ԱՄՆ հարաբերությունների առնչությամբ, հայտարարելով, որ արտաքին քաղաքականության ասպարեզում եւս Թուրքիայի ակնկալիքները չարդարացան: Նա Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների վերականգնման ու խորացման հույս է հայտնել: Նույնը (բայց այլ պատճառներով) վերաբերում է հետխորհրդային տարածքում գտնվող Ուկրաինային, Մոլդովային եւ Վրաստանին: Բրյուսելից ակնկալված համատեղ աշխարհաքաղաքական ռազմավարության առաջարկը չհնչեց: Չի բացառվում, որ ապագայում Եվրոպան ստիպված լինի (ինչպես 1930-ականներին) գործ ունենալ արդեն գերմանակենտրոն, իսկ Ռուսաստանըՙ եվրասիական նախագծերի հետ: Այնպես որ, ինչպես Brexit-ից առաջ ԵՄ-ին անդամակցելու փորձեր արած երկրների, այնպես էլ Եվրասիայում ինտեգրացիոն գործընթացներ նախաձեռնած պետությունների համար մոտենում է այն պահը, երբ հարկ կլինի հստակեցնել երկարաժամկետ ռազմավարական գերակայությունները: |
