ԱԶՆԱՎՈՒՐԻ ՀԵՏ ԵՎ ԱԶՆԱՎՈՒՐԻՑ ՀԵՏՈ ՀԱՄԼԵՏ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ, Լրագրող, դիվանագետ, Շառլ Ազնավուրի «Անցած օրեր» հուշերի թարգմանիչ Այդ խզված, հեռուներից եկող թախծոտ ձայնը մեր կյանք ներխուժեց անցյալ դարի 60-ականներին, Էդիթ Պիաֆի եւ Ժակ Բրելի զգայացունց ձայների հետ միասին: Այնուհետեւ Շառլն այլեւս չլքեց մեզ, ուղեկցեց ողջ կյանքի ընթացքումՙ մեր վշտերի, տառապանքների եւ հույսերի հետ: Մենք ապրում, սիրում ու տանջվում էինք նրա նման: 1964թ. Հայաստան թռուցիկ այցից հետո նա մեզ համար ֆիզիկապես անհասանելի էր: Նրա մասին կցկտուր տեղեկություններ էինք քաղում այստեղ-այնտեղիցՙ խորհրդային մամուլ սպրդած մի կարճ նյութ կամ լուսանկար, «Մելոդիա» ֆիրմայի թողարկած ֆրանսիական շանսոնի հավաքածուի մեջ մեկ-երկու կատարում, եզակի ֆիլմեր («Սատանան ու իր տասը պատվիրանները»): Անգամ մեզ, Համալսարանի ֆրանսիական բաժնի ուսանողներիս համար դժվար էր նյութեր հայթայթել Շառլի մասին, էլ չասած ուրիշների: Շառլի երգերի տեքստերը ճիշտուսխալով վերծանում էինք ռենտգենի «պլյոնկայի» վրա արված անորակ ձայնագրություններից: (Տարիներ անց, երբ ձայնապնակները մոդայից դուրս էին եկել, չկարողացա դիմադրել եւ Պրոսպեկտի Բուկինիստականում գնեցի Շառլի գրեթե ողջ հավաքածուն, որ մինչեւ հիմա մասունքի պես պահում եմ): Դեռ լավ էր, որ Հայկական ռադիոն «Համերգ սփյուռքահայ երգիչների կատարմամբ» շարքում բավականին տեղ էր տալիս Ազնավուրին: Իսկ հեռուստատեսությամբ սրտատրոփ սպասում էինք Արմեն Հովհաննիսյանի «10.30» հաղորդմանըՙ ըմբոշխնելու համար ֆրանսիական շանսոնի գոհարները, որոնց մեջ, իհարկե, Շառլին: 1968թ. Աբրահամ Ալիքյանի թարգմանությամբ Ազնավուրի «Սեր սրտի չափով» հայերեն լղարիկ ժողովածուն փոքրիկ մխիթարանք էր: 1976թ. հարձակվեցինք Սուրեն Բուրսալյանի թարգմանությամբ «Ազնավուրը Ազնավուրի մասին» հուշերի գրքի վրա ու լափում էինք ամեն մի մանրամասն: Համալսարանում բերանբաց լսում էինք մեզ Ֆրանսիայի պատմություն դասավանդող Մարատ Խարազյանի պատմածները կուռքի մասին (Խարազյանը ժամանակին աշխատել էր Փարիզում ԽՍՀՄ դեսպանատանը եւ առիթ ունեցել Շառլին տեսնելու նրա հորՙ Միշայի տանը): Ո՜վ կմտածեր, որ տարիներ անց շատերիս բախտ էր վիճակվելու շփվելու կենդանի լեգենդի հետ: Երբ մի հանդիպման ժամանակ դողդողալով Շառլին ցույց տվեցի նրա մասին տարիների ընթացքում իմ հավաքած նյութերի եւ լուսանկարների դեղնած կապոցը, իրեն հատուկ հումորով ասացՙ տե՜ս է, բանից պարզվում է Սովետում լուսանկարներս ծախում էին առանց ինձ բաժին հանելու... Շառլը երկրորդ անգամ Հայաստան եկավ 1988թ. երկրաշարժից հետո: Դա նրա մեծ վերադարձն էր: Այդ պահից սկսեց երեւալ իր արմատների հետ նրա կապը, որ մինչ այդ հանրության համար մշուշոտ էր (ժամանակին արտիստը շատ չէր խոսում դրա մասին եւ շատերս կասկածանքով հարց էինք տալիս, թե ինչքանո՞վ է այդ հռչակավոր մարդն իրեն հայ է զգում, հայերեն գիտի՞, ինչքա՞ն է կապված հայկական մշակույթին): Շառլն այդ ամենին վերջ տվեց իր հայտնի ձեւակերպումովՙ ես 100 տոկոսով ֆրանսիացի եմ եւ 100 տոկոսով հայ: Ավելին, նա մխրճվեց հայաստանյան կյանքի մեջ: Ահա՛ իմ մարմինըՙ կերեք այն. մոտավորապես այս էր վարպետի հավատամքը, երբ նա ստանձնում էր իրեն առաջարկված դիվանագիտական պաշտոններն ու առաքելությունները: Դժվար է չափել այն օգուտը, որ արտիստն իր անունով մատուցում է Հայաստանին եւ հայ ժողովրդին, եւ դեռ պիտի մատուցի: Իսկ մենք, արբեցած այդ մեծ մարդու անունով ու հռչակով, աստղային կերպարից այն կողմ կարծես չենք տեսնում բուն մարդուն եւ ստեղծագործողին: Հակառակ հրապարակի վրա եղած թարգմանությունների (Սամվել Գասպարյան, Պերճ Թյուրաբյան, Վահագն Աթաբեկյան), այնքան էլ ծանոթ չենք Վարպետի բուն գրականությանըՙ պոեզիային, երաժշտական մասով առավել ճանաչում ենք կատարողին, ոչ այնքան երգահանին: Քիչ գիտենք նրա կինոդերերի մասին: Երբ միջազգային հայտնի մեծություններ եւ, իհարկե, ավագ ու կրտսեր սերնդի ֆրանսիացիներ, կատարում են Շառլի ստեղծագործությունները, մերոնց երգացանկի մեջ պեղելով հազիվ գտնես մեկ-երկուսը: Այժմ, երբ արտիստը ֆիզիկապես այլեւս մեզ հետ չէ եւ կամաց-կամաց մեզ վրա պիտի նվազի նրա ներկայության կախարդանքը, ժամանակն է այս մասին խորհելու: Շառլը աշխարհին հայտնի դարձավ ոչ որպես հայ, այլ որպես ֆրանսիական շանսոնի վարպետ: Ու միայն դրանից հետո նա լիակատարորեն մեջտեղ բերեց իր հայությունը: Ֆրանսիական մասով Ազնավուրը ընդմիշտ մնալու է որպես ամենամեծ անուններից մեկըՙ Շառլ Տրենեի, Էդիթ Պիաֆի, Ժակ Բրելի, Ջոնի Հոլիդեյի եւ այլոց կողքին,- իր երկար եւ բեղուն կարիերայի շնորհիվ լինելով թերեւս նրանցից ամենամիջազգայինը: Հայկական մասով, որպեսզի նրա ինքնության այդ մասը ժամանակի հետ չմարի, մենք աշխատանք ունենք անելու: Խոսքն առաջին հերթին վերաբերում է մեզ համար Ազնավուրին վերաբացահայտելուն, նրան հայկական մշակույթի հետ կապելուն: Իսկ դրա համար անհրաժեշտ կլինի նախ ծանոթանալ Վարպետի ողջ ստեղծագործությանը, կատարել հետազոտություններ եւ ուսումնասիրություններ, թարգմանական ծավալուն աշխատանք: Պետք է ուսումնասիրել անցյալ դարասկզբի փարիզյան էմիգրանտական միջավայրը, որտեղ ծնվել եւ մեծացել է արտիստը, ֆրանսիականի եւ մյուս էթնիկ խմբերի հետ կապերն ու փոխազդեցությունները, զուտ հայկական համայնքի պատմությունըՙ դրամատուրգիա, թատրոն, երգուպար, որոնք կարող էին ձեւավորել ապագա արտիստին: Այդ իմաստով շատ լավ նվեր է Կասկադի բարձունքում Ազնավուրի տունը, ուր հավաքվում են Վարպետի արխիվները: Բարեբախտաբար, արտիստի կենդանության օրոք այնտեղ ստեղծվել է Ազնավուրի կենտրոնը, որն այսուհետ պիտի ղեկավարի կրտսեր Ազնավուրըՙ Նիկոլան: Կենտրոնի գործունեության ուղղությունները երեքն ենՙ կինո, երաժշտություն եւ ֆրանսիական մշակույթ, որոնց վերաբերյալ վարպետության դասեր են տալու մշակույթի համաշխարհային գործիչներ: «Մենք բոլորս պետք է միացնենք մեր ջանքերը Հայրենիքի զարգացման համար, որպեսզի հայ երիտասարդությանը հնարավորություն տանք իրենց երազներն իրականացնել տանը, հարազատ միջավայրում», Կենտրոնի առաքելության կապակցությամբ ասում էր Ազնավուրը: Կենտրոնի եւ Ազնավուրի անվան շուրջ կարելի է շատ բան կառուցել. Ազնավուրի միջազգային երաժշտական փառատոն, կինոփառատոն, պոեզիայի տոն եւ այլն: Դրա համար անհրաժեշտ կլինի այս գաղափարների շուրջ համախմբել թե պետական կառույցներին, թե ստեղծագործական միավորումներին, թե գործարար միջավայրին ու անհատներին: Այսպիսով, Ազնավուրը կշարունակի խորացնել իր արմատները հայրենի հողում եւ շաղկապել իր ինքնության երկու անբաժանելի մասերըՙ ֆրանսիականը եւ հայկականը: Ուրեմն, ի գործ: |
