ԱՊՐԻԼԻ 18-ԻՆ ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՃԱՆԱՉԵՑ ՆԱԵՎ ԼԻԲԻԱՆ ՀԱԿՈԲ ՉԱՔՐՅԱՆ, Թուրքագետ Լիբիային անարձագանք թողնելը լուրջ վրիպում էր Հայաստանի տեսանկյունից «Ազգ»ի նախորդ համարում, անդրադառնալով Հայոց ցեղասպանության ճանաչման միջազգային գործընթացի զարգացնանը, այդ զարգացումը պայմանավորել էի Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորած «թավշյա հեղափոխությամբ», որը Հայաստանին դուրս է բերել մեկուսացումից եւ նպաստել է նրա միջազգային հեղինակության աճին: Զարգացման պարագայում խոսքը վերաբերում էր նախագահ Էմանուել Մակրոնի «Ապրիլի 24-ը Ֆրանսիայում Ցեղասպանության զոհերի հիշատակման ազգային օր» հռչակելու ապրիլի 10-ի հրամանագրին, Մոնրեալի քաղաքային խորհուրդի ապրիլի 15-ին հատուկ հայտարարությամբ ընդունած համանման որոշմանն ու Իտալիայի Պատգամավորների պալատի ապրիլի 10-ի բանաձեւին, որտեղ «Հայոց ցեղասպանությունը պաշտոնապես ճանաչելու եւ ճանաչումը միջազգային ասպարեզում պաշտպանելու» կոչ է արվում երկրի կառավարությանը: Ի դեպ, մինչ այղ, դեռեւս 1997-ի ապրիլի 3-ին «Ապրիլի 24-ը Ցեղասպանության զոհերի հիշատակման օր» էր հռչակել Լիբանանը, որին Մեծ Եղեռնի 100-րդ տարելիցի օրերին միացավ Ռուսաստանի Պետական Դուման: Ահա ապրիլի 26-ին Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչող բանաձեւ է ընդունում նաեւ Պորթուգալիայի Ասամբլեան (խորհրդարանը): Բանաձեւում նշվում է, որ հայ ազգաբնակչության նկամամբ օսմանյան իշխանությունների կողմից պարբերաբար կիրառվող բնաջնջումների հետեւանքով Մեծ Եղեռնը դարձել է դարաշրջանի առաջին ցեղասպանություն, այդ փաստն ընդունում են պատմաբանների միջազգային շրջանակները, հիշատակման այս օրը, իբրեւ դաս, այժմեական է նաեւ այսօր, որովհետեւ առկա ազգայնամոլությունը, օտարների հանդեպ թշնամանքն ու անհանդուրժողականությունը մեր օրերում անցյալի ողբերգությունների կրկնության համար պարարտ հող են ստեղծել: Պետք է ասել, որ Պորտուգալիայի Ասամբլեայի բանաձեւը բավականին բովանդակալից է: Համենայնդեպս պոլսահայ, ինչպես նաեւ թուրքական աղբյուրները նշում են, որ այս բանաձեւով Հայոց ցեղասբանությունը ճանաչող երկրների թիվը հասավ 29-ի: Նրանք , իհարկե, հաշվի չեն առել Լիբիային: Ի դեպ Լիբիան շրջանցում են նաեւ հայաստանյան աղբյուրները, որոնց մոտ այդ ցուցանիշը 31 է նշվում: Ըստ երեւույթին շփոթմունքի պատճառը օգտագործված ցուցակն է, որտեղ Եվրոխորհրդարանն ու Եվրոխորհուրդը ընդգրկված են Ցեղասպանությունը ճանաչող երկրների ցանկում: Այլ կերպՙ ճանաչող երկրները 31-ի են հասնում Լիբիայի եւ Պորտուգալիայի ճանաչման որոշումներով միայն: Հատկանշական է, որ Լիբիան ընդգրկված չէ նաեւ ինչպես Հայաստանի Հանրապետության, այնպես էլ Թուրքիայի արտգործնախարարության Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչող երկրների ցանկում: Թերեւս այդ պատճառով էլ հայանպաստ որոշումների համար Ֆրանսիային ու Իտալիային բուռն հակազդեցությամբ արձագանքող Թուրքիայի արտգործնախարարությունը, որին ամենայն ամբարտավունությամբ եւ սանձարձակ արտահայտություններով լրացրել է նախարար Մեւլութ Չավուշօղլուն, արձագանքեց նաեւ Պորտուգալիային, բայց Լիբիայինՙ ոչ: Թուրքիայի արտգործնախարարության ապրիլի 27-ի հաղորդագրության մեջ ասված է. «Մերժում ենք Պորտուգալիայի խորհրդարանի Հայոց ցեղասպանության առնչությամբ ապրիլի 26-ին արած հայտարարությունը: Պատմությունը քաղաքականացնող եւ միջազգային իրավունքի նորմերն ոտնահարող այս կարգի մոտեցումները միանգամայն անընդունելի են»: Համապատասխանաբար ՀՀ արտգործնախարարությունն էլ, ինչպես Ֆրանսիայի եւ Իտալիայի պարագայում էր, իր խորին գոհունակությունն արտայտեց, մատնանշելով. « Հայաստանի Հանրապետությունն արժեվորում է Պորտուգալիայի Ասամբլեայի կողմից Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ արտահայտված դիրքորոշումը եւ երախտապարտ է զոհերին հասցեագրվող ցավակցությունների համար»: Մինչդեռ Թոբրուքում գործող նախարարների խորհրդի ընդունած բանաձեւով, որը 1915-ին Օսմանյան կայսրությունում տեղի ունեցած իրադարձությունները որակում է որպես Ցեղասպանություն, Լիբիան Լիբանանից ու Սիրիայից հետո դարձել էր Ցեղասպանությունը ճանաչող 3- րդ արաբական երկիրը, ուստիեւ միանգամայն արժանի պատշաճ ուշադրության: Ի՞նչ առումով: Լիբիայի ճանաչելը միանգամայն ընդարձակում է Հայոց ցեղասպանության ճանաչման աշխարհագրությունը, միաժանակ նախադրյալներ է ստեղծում, որ ճանաչեն նաեւ ինչպես արաբական, այնպես էլ իսլամական աշխարհի մյուս երկրները: Համենայնդեպս, համապատասխան նախաձեռնություններ արդեն նշմարվում են Եգիպտոսում: Ցեղասպանության ճանաչման գործընթացի հնարավոր զարգացումն արաբական, ապա նաեւ իսլամական աշխարհում լիակատար կսպառի թուրքական ժխտողականուն դիրքերը, Թուրքիան մահմեդական երկրների աջակցությանն ապավինելու հաշվարկներով այլեւս չի կարող Ցեղասպանության ճանաչման գործընթացին հաղորդել «խաչակրաց արշավանքի» բնույթ, լիակատար կարժեզրկվեն նրա հակազդեցության բոլոր փաստարկները, դրանց հավաստիությանը կասկածանքով կվերաբերեն ոչ միայն մահմեդական երկրները, այլեւ սեփական երկրի բնակչությունը, իսկ դա թուրքերին կզրկի գործընթացի դեմ պայքարելու ամեն մի հնարավորությունից: Ավելին, ճանաչման գործընթացի ծավալումը իսլամական աշխարհում Անկարան կընկալի որպես հարված գոտկատեղից ներքեւ, համապատասխանաբար հակազդեցությունն ավելի կոշտ կլինի, քան եվրոպական կամ լատինամերիկյան երկրների պարագայում էր: Թեեւ դրանով հարաբերությունները մահմեդական երկրների հետ չեն սրվի, սակայն լարվածություն այդ հարաբերություններում անպայման կառաջանա եւ Թուրքիան կսկսի հետզհետե մեկուսանալ տարածաշրջանում եւ իսլամական աշխարհում: Ստեղծված իրավիճակում նա իսպառ կկորցնի տարածաշրջանում առաջնորդող երկիր դառնալու հնարավորությունը, իսկ դա ի չիք կդարձնի տարածաշրջանային գերտերություն դառնալու, ինչպես նաեւ իսլամական աշխարհը գլխավորելու նրա վաղեմի երազանքը: Ի վերջո չմոռանալ , որ Հայոց ցեղասպանությունն իրագործած Օսմանյան կայսրությունը կրոնապետություն էր, կայսրության գերագույն ղեկավար սուլթանը, միաժամանակ խալիֆի կոչում ուներ, ինչը նրան դարձրել էր իսլամական աշխարհի հոգեւոր առաջնորդը: Քանի որ Ցեղասպանության ճանաչումը ենթադրում է դատապարտում, ուստի ճանաչելու դեպքում Օսմանյան կայսրությունն ու նրա իրավաժառանգորդ Թուրքիան դատապարտվում են մահմեդական երկրների կողմից, ինչն անհամեմատ ուժեղացնում է ճանաչման ազդեցությունը: Այդ առումով հատկանշական է Իրաքի Կրոնական ազգային խորհրդի նախագահ Շեյխ Յուսեֆ ան- Նասրիի ապրիլի 15-ի այցելությունը Իրաքում Հայաստանի դեսպանատուն, որտեղ հոգեւոր առաջնորդը խստորեն դատապարտել է Օսմանյան կայսրությունում իրականացված Հայոց ցեղասպանությունը եւ ընդգծել է, որ Թուրքիայի ներկայիս իշխանությունները, հանուն իրենց ապագա սերունդների, կատարվածի համար պետք է հայցեն հայ ժողովրդի ներողամտությունը: Այս ամենը նշելուց հետո կարծում եմ սխալ չի լինի Հայաստանի տեսանկյունից բացթողում համարել Լիբիային անարձագանք թողնելը: Խմբ. կողմից.- Իսկապես տարօրինակ էր «երախտագիտություն» բառի օգտագործումը ՀՀ նախարարության կողմից Պորտուգալիայի խորհրդարանի հայտարարությունը ողջունող հաղորդագրության մեջ: Իրականում Պորտուգալիան առաջիններից պետք է լիներ Ցեղասպանությունը ճանաչող: Պատմության ամենահարուստ հայըՙ Գալուստ Գյուլբենկյանն իր ողջ կարողությունը, գանձերը, կալվածքներն ու արժեքավոր իրերը նվիրել է այդ երկրին, որը նոր է արձագանքում ճանաչման բազմամյա գործընթացին: |
