Տեղադրվել է` 2021-10-28 23:46:21 (GMT +04:00)

Ընթերցված է` 2743, Տպվել է` 4, Ուղարկվել է էլ.փոստով` 0

ԿԱՄԱՐԱԿԱՊ ԱՄՐՈՑԻ ԱՌԵՂԾՎԱԾԸ

ԳՐԻԳՈՐ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ

Մի քիչ շատ չե՞ն կանանց պատվին կառուցված ամրոցներն ու այլ շինությունները: Այդ ինչպե՞ս պատահեց, որ Իջեւան քաղաքից ոչ հեռու, անտառապատ սարի գագաթին, բոլոր կողմերից բարձր ժայռերով երիզված ամրոցը ժամանակին կոչվել է «Աղջկա բերդ», ու դեռ մի լեգենդ էլ է հորինվել, թե իբր իր գեղեցկությամբ բռնակալին խելքահան արած հայուհու պատճառով, Լենկ Թեմուրն ավերակի է վերածել գեղեցկուհուն ապաստանած ամրոցը: Մի քիչ տարօրինակ չէ՞, որ 13-րդ դարից կանգուն մնացած Կոշ գյուղի ամրոցը նույնպես կոչվել է «Աղջկա ամրոց»: Զարմանալի չէ՞ արդյոք, որ մեր երբեմնի ծաղկուն քաղաքամայր Անիիՙ միջնաբերդից դեպի հարավ-արեւելք տանող ճանապարհին, անմատչելի ձորերով շրջապատված ամրոցը կոչվել է «Կույսի ամրոց»: Տարօրինակ չէ՞, որ «Կույսի» անունով է կոչվել նաեւ Հովհաննես Այվազովսկու ներշնչանքի առիթ դարձած Ստամբուլի Ուսքյուդար (Սկյուտար) թաղամասի փարոս-աշտարակը, որի մասին շրջանառվող լեգենդներից մեկը շատ նման է Ախթամարին վերագրված ավանդապատումին:

Բաքվի քաղաքամիջում ( իչերի շեհեր ) կառուցված պատմական շինությունն անվանակոչելու համար քաղաքի նախկին տերերը տեսնես ինչո՞ւ են կենտրոնացել հենց ԱՂՋԻԿ անվան վրա ու պարսկերեն կոչել ՂԱԼԵ-է ԴՈԽԹԱՐ (ghale-e dokhtar), որպեսզի հետագայում թուրքերենով այն կոչվեր ԿԸԶ ԿԱԼԵՍԻ ու Գեղամ Սարյանն էլ դրա անվանակոչման մասին մի լեգենդ հորիներ:

Հիմա գնանք դեպի հարավ ու տեսնենք Իրանի տարածքում ինչպես են «վերաբերվել» աղջիկներին ու ի՞նչ աստիճանի են «պատվել» գեղեցիկ սեռի ներկայացուցիչներին: Եվ ահա տեսնում ենք, որ այդ լայնատարած երկրում որքա՜ն շատ են ԱՂՋԻԿ անունը կրող ոչ միայն բերդերը, ամրոցներն ու սրբավայրերը, նաեւ կամուրջներն ու քարակերտ այլ շինությունները:

Այսպիսի շինություններ կան ամենուրեքՙ Արեւելյան Ատրպատականի Միյանե քաղաքում, Իրանի ամենամեծ նահանգումՙ Քերմանում, Շիրազից դեպի հարավ տանող Ֆիրուզաբադում, թեհրանամերձ Չալուս ամառանոցային շրջանում, Սպահանի Նային քաղաքի մերձակայքում, երկրի նավահանգստային քաղաքներից մեկումՙ Բուշեհրում եւ բազմաթիվ այլ վայրերում: Թերեւս ավելի հեշտ կլիներ թվարկել Իրանի, նույնիսկ Աֆղանստանի ու Տաջիկստանի այն շրջանները, որտեղ բացակայում են պարսկերեն DOKHTAR կամ թուրքերեն ՔԸԶ / ԿԸԶ (աղջիկ) անունը կրող շինությունները: (Ի դեպ, մեր «դուստր» բառը փոխ է առնված պարթերեն Dokhtar-ից):

Իմ համեստ կարծիքով, առեղծվածը կարելի է բացահայտել ուսումնասիրելով պարսկական վաղ շրջանի ճարտարապետության առանձնահատկությունները:

Խնդիրը պարզելու համար պետք չէ շատ խորանալ: Միայն հիշենք, որ Աքեմենյան շրջանի Պարսկաստանում տարածված է եղել այսպես կոչվածՙ ԿԱՄԱՐԱԿԱՊ (me mari-e taghdar) ճարտարապետությունը: Այն ավելի լայն տարածում է ստացել Սասանյանների ժամանակաշրջանում: Իսկ «աղջիկ» նշանակությամբ պարսկերեն dokhtar բառը շատ նման է «ԿԱՄԱՐԱԿԱՊ» իմաստով taghdar բառին, ինչը ժողովրդական ստուգաբանության «թեթեւ ձեռքով» հնչյունափոխվել ու դարձել է dokhtar: Եվ այլոց մշակութային ու պատմական ժառանգության յուրացման հարցում բարձունքեր նվաճած «հնարամիտ» թյուրքերին մնում էր միայն թարգմանել արդեն իսկ աղավաղված բառը եւ ստանալ ՔԸԶ / ԿԸԶ (աղջիկ) հորջորջումը:

Նկար 1. Նկարում իրանական Միյանե քաղաքի մատույցներում գտնվող ԱՂՋԿԱ ԿԱՄՈՒՐՋՆ էՙ (փոլ-է ԴՈԽԹԱՐ), կառուցված յոթ կամարների վրա, որին ավելի կպատշաճեր Կամարակապ կամուրջ (Փոլ-է ԹԱՂԴԱՐ) անվանումը