Տեղադրվել է` 2022-01-21 12:12:13 (GMT +04:00)

Ընթերցված է` 1389, Տպվել է` 12, Ուղարկվել է էլ.փոստով` 0

ՆԱՏԱԼՅԱ ԱՐՈՍԵՎԱՅԻ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹՅՈՒՆԸ ՍԵՎԱՆԻ ՄԱՍԻՆ

Գրիգորի ԱՐՈՍԵՎ, գրող, լրագրող, հրատարակիչ, Բեռլին

Գրող եւ ականավոր թարգմանչուհի (չեխերենից) Նատալյա Արոսեւան (1919-1990)ՙ իմ տատիկը, պատերազմից հետո բազմիցս եղել է Բեռլինում: Պատերազմի ժամանակ նրա ստորաբաժանումը նացիստական Գերմանիայի պարտված մայրաքաղաք չէր հասել, որովհետեւ նրանց տեղափոխել էին Հեռավոր Արեւելք: Սակայն հետո իրավաբան ամուսնուՙ Միրոն Նիսենհոլցի հետ բազմիցս եկել է Բեռլին, իհարկե, արեւելյան: Չգիտեմՙ եղե՞լ են նրանք արեւմտյան հատվածում, չեմ բացառում, բայց հավաստի տեղեկություն չունեմ: ԳԴՀ-ում նրանք շատ-շատերի հետ են շփվել, այդ թվումՙ իրենց գերմանացի ընկերոջ, որն այդ շփումների պատճառով դատապարտվել է եւ բանտում մի քանի տարի անցկացնելուց հետո սկսել է համագործակցել Կարմիր բանակի հետ: Յոթ տարի առաջ հեռախոսազրույց եմ ունեցել նրա հետ, իսկ հիմա նա 101 տարեկան է, ողջ-առողջ է:

Արդյոք Միրոնն ու Նատալյան կարո՞ղ էին 1945-ին պատկերացնել, որ 75 տարի անց իրենց ծոռը կծնվի այդ նույն, բայց միավորված ու ազատ Բեռլինում, դեռ ավելինՙ ծոռը կունենա Գերմանիայի քաղաքացիություն: Ինչեւէ, հենց այդպես էլ եղել է, եւ հիմա Նատալյա Արոսեւայի թոռն ու ծոռը զբոսնում են Բեռլինի նույն փողոցներով, որոնցով անցել է նրանց տատիկը: Խոսում են նույն երկու լեզուներով, որոնցով նա էր խոսումՙ ռուսերեն եւ գերմաներեն (Նատալյա Արոսեւան գերմաներեն սովորել է Մոսկվայի Լիբկնեխտի դպրոցում եւ ռազմաճակատում աշխատել է որպես զինվորական թարգմանիչ): Մենք Պրահայում էլ ենք լինում, նրա մանկության քաղաքում, եւ այնտեղ էլ ենք գնում նրա հետքերով, մոտենում ենք այն վիլլային, որտեղ ապրել է հորՙ դիվանագետ Ալեքսանդր Արոսեւի եւ տատիկիս քույրերիՙ Օլգայի եւ Ելենայի հետ: Հետագայում Օլգան եւ Ելենան դարձան հայտնի դերասանուհիներ:

Նատալյա Արոսեւան կյանքից հեռացավ 1990 թվականի հուլիսին, երբ ես ընդամենը 11 տարեկան էի: Ես նրան հիշում եմ, բայց, իհարկե, կուզեի ավելի լավ ու խորը ճանաչել: Մենք շատ ընդհանուր բաներ ունենք, ես դա միշտ եմ զգում եւ միշտ ունեմ նրա կարծիքի, խորհրդի, խոսքի պակասը: Իսկ վերջերս նրա արխիվում գտա Հայաստանին նվիրված բանաստեղծություն: Ինձ համար դա ցնցում էր, որովհետեւ ես միշտ համակրանքով եմ վերաբերվել Հայաստանին, իսկ հետո, երբ եղա այնտեղ, սիրեցի այն եւ սերն այդ, իհարկե, հավերժ է: Հիմա ես հասկանում եմ, թե որտեղից է ծնունդ առել իմ այդ սերը. իմ տատիկն է սիրել Հայաստանը: Եվ մենք երկուսս էլ գրել-գրում ենք նրա մասին բանաստեղծություններ: Ահա եւս մի ընդհանուր բան: Հետաքրքիր էՙ էլ ինչե՞ր են պարզվելու...

Ես շատ շնորհակալ եմ Նաիրա Խաչատրյանին, որն օգնեց Նատալյա Արոսեւայի բանաստեղծության հրապարակման եւ ամենակարեւորըՙ տեքստի եւ այս համեստ նախաբանի թարգմանության գործում: Եվ խորին շնորհակալություն «ԱԶԳ» թերթինՙ հրապարակման համար:

Նկար 1. Նկարում. Նատալյա Արոսեւան ամուսնու հետ Արեւելյան Բեռլինում, 1980-ական թթ.

ՆՈՐ ՀԵՔԻԱԹ

Ծանր է վիճակն ալեհեր Սեւանի.

մարտիկի վերքերից հոսող արյան պես

լքում է նրան իր կապույտ ուժը:

Չի չափել երբեք ու չի խնայել,

տվել է անսպառ, ինչպես տալիս են սերը,

որ արեւը չայրի դաշտերը,

որ խշշան փարթամ այգիները,

որ քաղաքներում վառվեն լույսերը:

Սեւանն իր ուժը

տվել է մարդկանց:

.

Յոթ սարից այն կողմՙ հեռավոր հեռվում,

աղջնակ-գետակըՙ միշտ ուրախ Արփան,

ոտաբոբիկ թռչկոտում է քարերի վրա:

Ջրե հյուսքերն է կապի մեջ առնում,

իսկ րոպե անց բաց թողնում իսկույն,

ջուր է ցողում, պար գալիս ափին,

զվարթ կարկաչում ողորկ քարերին

եւ իր անհոգ ծիծաղով արթնացնում է

արձագանքը ժայռերի:

.

Եվ մի անգամ սարերից քամին իջավ

գետակի մոտ այս աշխույժ:

Ջրի վրա կախվելովՙ թեւերը լուռ նա ծալեց

ու այսպիսի երգ երգեց.

«Լսի՛ր, Արփա՛ անհանգիստ,

ես վատ լուր եմ քեզ բերել,

ծանր է ցավը Սեւանի,

կապույտ ուժն է հեռանում,

նրա սրտից վիրավոր...

.

Ուժն է կորցնում մեր Սեւանը,

չորացնելու է արեւը բարեբեր հողը,

բերք չեն տալու մեր դաշտերը,

հանգչելու են քաղաքների վառ լույսերը...

Ինչպե՞ս օգնենք, ասա՛, Արփա՛»:

Լռեց աղմկոտ Արփան,

թողեց իր կայտառ ցատկը,

ջինջ ակներից հորդեցին

արծաթ արցունքները:

.

Լացով աղաչեց մեր տխուր Արփան.

«Ա՜խ, փարձանքի մեջ է իմ պապիկ Սեւանը:

Ջինջ ու անարատ իմ արյունը

թո՜ղ նրան նոր կյանք տա,

ետ բերի նրա կապույտ ուժը...

Բայց հեռու է պապսՙ Սեւանը,

յոթ սարից այն կողմ է նրա տունը,

ինչպե՞ս անցնեմ ես այս սարերը,

ո՜նց հասցնեմ իմ թանկ արյունը»:

.

Քամին աղմուկով թափ տվեց թեւերը.

«Ես գիտեմ, գիտեմՙ ոնց օգնեմ դարդիդ,

երեք ուղղությամբ ես լուր կուղարկեմ,

կտրիճներ կգան բյուր հարյուրներով,

որ ճամփա բացեն ալիքիդ համար»:

Երեք ուղղությամբ նա ձայնեց ահեղ,

օգնության կանչեց:

սարերի վրա քամիներ փչեցին,

եւ ասես բյուրավոր բազեներ

կապույտ բարձրունքում թեւածեցին:

.

Մեկ կանչեցՙ եկան հայոց որդիները քաջՙ

գանգուրներըՙ սեւ խաղող,

իսկ աչքերում կրակոտ վառ արեւն էր շողշողում:

Երկրորդ կանչով եկան մարդիկ Հյուսիսիցՙ

մազերի մեջ հասուն հասկի ոսկեգույնը,

իսկ աչքերում ջինջ կապույտը երկնքի:

Երրորդ կանչը ոտքի հանեց Արեւմուտքն ու Արեւելքը

եւ սարերում հավաքվեցին

ընկերներ անթիվ:

.

Միայն հարավից ոչ մեկը չեկավ.

այնտեղՙ հարավում, հողերը գերի են,

այնտեղ ոչ ոք ո՛չ ցանում է, ո՛չ վարում,

միայն ցավն է լուռ շրջում շիրիմների արանքում.

այնտեղ փուշ ու տատասկն են տեր ու տիրականը:

.

Այնտեղՙ հարավում, Արաքսից այն կողմ

Արծաթագագաթ Արարատը ծեր

Մասիս որդուն գետի ափ բերել,

գրկել ու ասում է.

«Նայի՛ր, իմ փոքրի՛կ Մասիս,

տեսնո՞ւմ ես հեռվում կապույտ ցոլանքը:

Նա եղբայրն է իմ, արնակից Սեւանը:

Ասում ենՙ ցավն է պատել նրան,

կապույտ ուժն է կորցնում,

ինչպես վիրավոր մարտիկնՙ արյունը:

Սարերի քամին ինձ լուր է բերել, որ

մեր թոռնուհինՙ ճարպիկ Արփան,

իր արյունն է տալիս նրան:

.

Իմ փոքրի՛կ Մասիս, աչքը քո ջահել

իմ աչքից սուր է, լա՛վ նայիր, ասա՛,

Արաքսից այն կողմ ի՞նչէ կատարվում:

Մի լավ լսի՛րՙ այդ ի՞նչ աղմուկ է

այնտեղ, որտեղ փրփրուն Արփան է»:

Երկար ականջ դրեց ջահել Մասիսը,

Երկար նայեց կրտսերըՙ սարը,

Ու բացականչեց.

.

«Օ՜, հա՛յր իմ: Կար ժամանակ,

որ Բաբելոնում հազար ազգ ու ցեղ,

հավաքվել էին, որ աշտարակ կանգնեցնեն...

Եթե հիշում ես, դեռ ես էլ հարցրի,

թե ինչպե՞ս պիտի հասկանան իրար,

եթե բոլորը տարբեր ծագերից են:

Եվ ճիշտ էի ես. իրենց գործը

նրանք վերջին չհասցրին:

Ինչպե՞ս բացատրեմ ես հրաշքը այս.

հիմա էլ եմ ես տեսնում հարյուր ազգ,

բայց մեկը մյուսին եղբայր է ասես:

Կարծես այնտեղ հարյուր ցեղ չէ բնավ,

այլ արյունակից հարյուր մեկ օջախ:

Հազարաբարբառ խոսք եմ ես լսում,

Բայց ասես միեւնույն լեզվով են խոսում:

Ռուսերենից թարգմանեց ՆԱԻՐԱ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԸ