Արթուր Արմինը հեղինակ է մի շարք գրքերի եւ բազմաթիվ հոդվածների («Նամակներ մենության հեռուներից», «Փոքր Մհեր», «Բնազանցություն»), եղել է Լոս Անջելեսում հրատարակվող (1996-1998) «Եղիցի լույս» մշակութային հանդեսի հրատարակիչ-խմբագիրը, 2000-ին ԱՄՆ-ում «60 րոպե» CBS հեռուստահաղորդաշարի պատվերով մասնակցել է հռչակավոր բժիշկ Ջեկ Գեւորգյանի (Doctor Death) դատավարության փաստավավերագրական ֆիլմի ստեղծմանըՙ որպես սցենարիստ եւ պրոդյուսեր: Արժանացել է բանաստեղծական եւ լրագրողական ԱՄՆ մի շարք մրցանակների («Boston Poet՛s Society», «California Motion Pictures» եւ այլն): Մի քանի տարի առաջ « Ազգ » թերթում հարցազրույց ունեցավ Ջեկ Գեւորգյանի հայտնի դատավարության առնչությամբ: Իր այս նոր գրքի մեկնաբանությունները թողնելով մասնագետներինՙ ստորեւ ներկայացվում է մեր զրույցը հեղինակի հետ, որ ընդհանուր գծերով միայն պատկերացում կարող է տալ հիշյալ ուսումնասիրության մասին, որի քննարկումը տեղի կունենա հոկտեմբերի 25-ին, պատմության ինստիտուտի դահլիճում:

1970-ականներին ռուս ականավոր գիտնականներ Վ. Իվանովը եւ Վ. Տոպորովը հրատարակեցին «Հնդեվրոպական ընդհանուր միֆ» աշխատությունը: Դա ես կոչում եմ «Մայր պատում», որովհետեւ ոչ թե միֆ է, այլ հավատամքային պատում, եւ իր մեջ մաթեմատիկական, աստղագիտական լուրջ գիտելիքներ է պարունակում: Հայտնի է, որ նախահնդեվրոպացիները իրենց բնօրրանից հետագայում էմիգրացվել են աշխարհի տարբեր ծայրերՙ իրենց հետ տանելով հողագործական, անասնաբուծության, աստղագիտական իմացություններ ու կենսագիտելիքներ, նաեւ հավատամքային պատումներ: Ըստ ժամանակի եւ տեղանքի, այդ պատումներն ունեցել են իրենց նոր արտահայտությունները:

Նախկինում կար տեսակետ, որ այդ նախահայրենիքը եղել է Միջերկրականի ափերին կամ Ուկրաինական կուրգաներում, չի բացառվել նաեւ Հայկական լեռնաշխարհը: Համեմատական լեզվաբանության մասնագետներից ոմանք, ինչպես Մերիտթ Ռուհլեն «Լեզուների ծագումը» գրքում համաշխարհային 11 գենետիկական լաբորատորիաների ուսումնասիրությունների հիման վրա ցույց է տալիս, որ նախահնդեվրոպական ցեղերը մոտ 10000 տարի առաջ դուրս գալով Հայկական լեռնաշխարհից եւ Փոքր Ասիայիցՙ տարածվել են Եվրոպայի եւ Հնդկաստանի ուղղություններով:

Անգլիացի պատմաբան, լեզվագետ Վադելը փաստեց, որ շումերական, բաբելական, եգիպտական աստվածների սրբազան անունները հնդեվրոպական ծագում ունեն եւ, որ ամբողջությամբ դրանք հնդեվրոպական կրոնի կանոնակարգման մասնակի իմպրովիզացիաներն ենՙ ըստ որոշակի տեղանքների: Այսինքնՙ հնագույն ընդհանուր հավատամքը տարատեսակ դրսեւորումներ է ունեցել տարբեր տեղանքներում: Անունների, պերսոնաժների նույնությունը ակադեմիական գիտության կողմից ընդունված եւ հաստատված երեւույթ է, ըստ որում այդ միֆոլոգիան ուղղակիորեն աղերսվում է աստղագիտության հետ: Ինչպես, օրինակ, եգիպտական հավատամքումՙ Օզիրիս-Իզիս հարաբերությունները արտահայտությունն է Օրիոնի համաստեղության եւ Սիրիուս աստղի հարաբերության: Նույնըՙ հնդկական Միթրա-Վարունա, Ինդրա-Ագնի երկվորյակային տարբերակներում, նույնը կրկնվում է Միջագետքյան կրոնական հավատամքում: Սրանք բոլորը կոսմիկական, աստղագիտական բնույթի են, եւ հին կրոնները բառացիորեն աղերսվում են համաստեղությունների շարժերի հետ: Այդ հավատամքի ծննդավայրը, բնօրրանը նախահնդեվրոպացիների մայր հայրենիքն է, որը Հայկական լեռնաշխարհն է:

Հայկական լեռնաշխարհում գտնվող հնագույն Արատա պետությունը համարվում էր աստվածների եւ սրբազան օրենքների երկիր:

- Կարելի՞ է սա զուտ աշխարհագրական տարածք ընկալել, այսինքնՙ հայերի, որպես էթնիկ խմբի ավելի ուշ ձեւավորման երեւույթը նկատի առնելով:

- Ոչ: Բառացիորեն հայերի հետ է կապվում: Որովհետեւ հայերենը որպես հնդեվրոպական լեզվաընտանիքին պատկանող լեզու իր մեջ կրում է ամբողջ այդ բառամթերքի, հնագույն աստվածների անունների ճշգրիտ ստուգաբանված տարբերակները: Մայր պատումի հայկական տարբերակը «Սասնա ծռեր» էպոսն է, որը ոչ թե 1000 տարեկան է, ինչպես սովետական էպոսագիտությունն է համարում, այլ մի քանի անգամ շատ ավելի հին է եւ հազարամյակների վաղեմություն ունի: Աշխարհի գիտական շատ կենտրոններում փաստված է, որ Մհեր-Միհր-Միթրայի պաշտամունքը 4000-ից 4500 տարեկան է: Մեր էպոսի մեջ ունենք երկու Մհեր: Ինչպե՞ս է հնարավոր դրա միջնադարյան ծնունդը: «Սասնա Ծռեր» էպոսի մեջ այնպիսի գաղտնիքներ կան, որոնց վերծանումը աստղագիտական տարբեր երեւույթների զարմանալի ճշգրտություն է պարունակում:

Խոսենք օրինակներով: Հնում քրմերը տարվա 4 եղանակների սկիզբը ֆիքսում էին աստեղատներով արեւի կատարած ընթացքով: Էպոսում Մեծ Մհերը կոչվում է Առյուծաձեւ, որովհետեւ ամառային արեւադարձին արեւը մտնում է Առյուծի համաստեղություն, գարնանային գիշերահավասարինՙ Ցուլի, աշնանային գիշերահավասարինՙ Կարիճի եւ ձմեռային արեւադարձինՙ Ջրհոսի համաստեղություններ: Սրանք չորս առանցքային աստեղատներն են, որ նույնիսկ Հին Կտակարանի Եզեկելի գրքում եւ Նոր Կտակարանի Հովհաննու Հայտնության մեջ կրկնված են: Գահին բազմած է գերագույն Հայր Աստվածը եւ նրա չորս կողմը կանգնած են Առյուծը, Ցուլը, Արծիվը, Մարդը: Խոսքը չորս առանցքային համաստեղությունների մասին է, եւ Արեւը մտնում է իր չորս կարեւոր փուլային շրջանները: Ուրարտական շրջանի հնագիտական իրերի վրա եւս նման պատկերներ կանՙ թռչող Արծիվ, Արեւ, ներքեւում Առյուծի, Ցուլի նշաններով: Այս ամենը փաստվում է ե՛ւ աստղագիտության, ե՛ւ լեզվաբանության, ե՛ւ թաքնագիտության տվյալներով, ե՛ւ աստվածների անունների ստուգաբանությամբ: Պարզվում է, որ շատ աստվածների անուններ կոդավորված թվեր են: Օրինակ, Միհր կամ Մհերը թվաբանական տերմին է, որ օգտագործել են շումերները, եւ սա նշանակել է սրբազան քառակուսու մակերես (60x60): Սրբազան քառակուսին ամբողջի հասկացությունն էՙ ժամային ըմբռնումով. դա 3600 վայրկյանն է: Սա հաստատուն թիվ է եւ համարվել է սրբազան թիվ: Շումերական Նոյ-Զիուսուդրայի տապանի չափսը 1 այկ է, հիթիթների մոտ մեկ ամբողջը 1 այկ կամ հայկ է, որտեղից ըստ իս, գալիս է Հայկ աստվածության խորհուրդը:

Գառնինՙ Միհրի կամ Փոքր Մհերի տաճարն ունի օրվա 24 ժամերի խորհուրդ. այն կանգնած է 24 սյուների վրա, 8 աստիճան ունի: Միհր աստվածությունը ութերորդ աստվածությունն է: 8-րդ աստվածությունը վերջին փուլային աստվածությունն է, որը համարվում է կործանող: Տաճարի պարագիծըՙ 6x9 հարաբերությամբ, կազմում է 54 թիվը: Այդ 54-ը նույն տեղանքում արեւի խավարման տարեփուլըՙ Սարոսի շրջափուլն է: Մեր էպոսում այս երեւույթը աղերսվում է Մհերիՙ Ագռավաքարից դուրս գալու պատումի հետ: Ամեն տարի գիշերահավասարին նա փորձ է անում այդտեղից դուրս գալու: Էպոսի բոլոր պատումներում ասվում է, որ նա մեկ ժամում անցնում է 40 ավուր ճանապարհ, եւ հողը ծանրությունը չի պահում, եւ նա ետ է դառնում: Հնում մեկ տարին հաշվվում էր 360 օր, գիշերահավասարին ցերեկըՙ 12 եւ գիշերը 12 ժամ էր: Մեկ ավուր ճանապարհը 12 ժամ ճանապարհն է: Նա 40 ավուր ճանապարհն անցնում է 1 ժամում, արագությունը մեկ ժամում 12x40=480 ժամ/ճանապարհն է: 40 օր գնալով հասնում է հողին: 40 օրվա նրա անցածըՙ 480x480= 230.400 է (ճանապարհ): Ետդարձի ճանապարհը նույնությամբ կրկնվում է, այսինքնՙ ստացվում է 460.800 ժամ/ճանապարհ: Այս թիվը հարաբերելով (բաժանելով) հնում ընդունված սխեմատիկ տարվա 360 օրերի թվին ստացվում է 53.333՜՜54 տարի: Սա արեւի պարբերական խավարման փուլն է, որ կրկնվում է ամեն 53+1,3 կամ 54 տարին մեկ:

Ծովինար աստվածուհին ջրային բնույթ ունի: Նարը շումերական թվային հասկացություն է, որ նշանակում է 600: Հնագույն բոլոր հավատամքներում ջրային բնույթ ունեցող գերագույն աստվածուհիները վեցանիստ հեքսագոնի սիմվոլի տեսքով էին ներկայանում: Ընդամենը մի քանի տարի առաջ հայտնաբերվեց, որ երբ ջրի մոլեկուլային կառուցվածքը սառեցնում են (72 աստիճան C) նա վեցանկյան ձեւ է ստանում: Այդ նշանով մենք ժայռապատկերներ էլ ունենք: Եվ կամՙ Սանասար, Բաղդասար երկվորյակները ծռեր են կոչվում, որովհետեւ նրանք Արեւի եւ Լուսնի կորագիծ ուղեծրերն են, որոնք երկրից դիտողի համար հատվում են «Երկվորյակների» եւ «Աղեղնավորի» համաստեղություններում:

- Մեկ հարցՙ գրքի խորագրի հետ կապված. ինչո՞ւ է «Աստվածաշունչ» բառն օգտագործված:

- «Սան» նշանակում է հոգի, սանիկՙ հոգեւորդի, սանամայրՙ հոգեմայր եւ այլն: «Սասուն- Սանասուն» անվանումը առավել հակիրճ եւ իմաստավորված է որպես «շունչ-հոգու բխում», հնարավոր է, որ «Սասնա Տուն» դիցաբանական հավատամք-էպոսը կոչվել է «Աստվածային շնչի տուն»: «Բիբլիա»-ն, որ բառացի թարգմանվում է «Գիրք», Ոսկեդարի մեր հեղինակները թարգմանել են «Աստվածաշունչ»: Կարծում եմ, Հայաստանում երբ քրիստոնեությունը ներմուծեց հին հեթանոսական հավատամքի հետ կապված բազմաթիվ ծեսեր, գեղարվեստի տարրեր, այնպես էլ հին հավատամքի «Սասնա Տուն» հոգեւոր ավետարան-պատումի վերնագիրը վերախմբագրված ներմուծվեց:

- Ձեր այս ստվարածավալ գրքից կարելի է օրինակներն անվերջ շարունակել, իսկ ո՞րն է ընդհանրացումը:

- Անշուշտ, գիտենք, որ մարդկության զարգացման ընթացքը ուղղագծորեն միայն պրոգրեսիվ ընթացք չէ, այլ նման է սինուսոիդի գալարինՙ վերընթաց եւ վարընթաց շարժումներով: Երկրագնդի գնդաձեւության, պտույտի ու նրա ճշգրիտ ժամային բաժանումների մասին գիտեին Կոպեռնիկոսից ու Գալիլեյից դարեր առաջ, սակայն մարդկությունը մոռանալով եւ ետընթաց ապրելով, իր իմացածը նորից հայտնագործեց 16-20-րդ դարերում:

Հնագույն էպոսները, հավատամքային առասպելները չեն կարող լինել ժողովրդական բանահյուսության արդյունք: Դրանց խորքում պետք է տեսնել խորհրդաբանական իմաստները եւ հասկանալ այդ հոգեւոր ուղերձների նպատակն ու այդ ժամանակի «գիտականությունը»: Հնագույն քրմական դասը մեծ գիտելիքների է տիրապետել, եւ ընդունված էր դրանց հաղորդման պատկերավոր , այսպես ասած, պատումի լեզուն: Յո. Կեպլերը, որ հայտնաբերողն է մոլորակների շարժման երեք օրենքների, իր աշխատություններից մեկում գրում է, որ ինքն իրեն չի վերագրում դրանց հայտնագործությունը, այլ որ եգիպտական պատումներից մեկում ձվին փաթաթված վիշապի նկարագրությունը վերծանելով է ստացել գիտական այդ հայտնագործությունները:

Եվ իրոք, թաքնագիտական շատ կոդեր բացելովՙ մենք հայտնվում ենք թվերի ու համակարգերի մի ահռելի աշխարհի առաջ, որոնք իմաստավորում կամ բացատրում են երկրագնդի շարժի, պտույտի փոխհարաբերություններ եւ կոսմիկական այլ երեւույթներ:

- Այդուհանդերձ, եթե վերադառնանք Ձեր նախորդ խոսքին, ապա կարելի է վստահաբար ասել, որ արդի դարաշրջանում մարդկությունը արձանագրել է գիտական մտքի ցայսօր ունեցած իր բարձրագույն նվաճումը: Ի՞նչ նշանակություն ունեն անցյալի «մոռացված» գիտելիքների այս վերհանումները:

- Շատ բարի: Հնագույն հավատամքային պատումները, բոլոր կրոնները աշխարհի վերջի մասին իրենց ճշմարտություններն ունեն: Իմ այս գրքում հղում է կատարված NASA-ի 4 խոշորագույն գիտական կենտրոնների ուսումնասիրություններին, ըստ որի Արեգակը, մոտ 2012 թվականին մոտենալու է Ծիր Կաթինի կենտրոնին: Գրեթե բոլոր հնագույն հավատալիքներում ասվում է, որ Ծիր Կաթինի կենտրոնում վիշապի երախն է, որտեղ կարելի է կորչել, հայտնվել անդրաշխարհում: Ծիր Կաթինի կենտրոնում գտնվում է սեւ խոռոչ, որի գրավիտացիոն դաշտը այնպիսի ահռելի ուժ ունի, որ կարող է միանգամից ամբողջ Արեգակնային համակարգը ներքաշել ու ոչնչացնել: Եթե Արեգակը Ծիր Կաթինին մոտենում է կենտրոնական միջօրեականով, հաշվարկները պտտվում են 2240 թվականի շուրջը, իսկ եթե հասարակածով է մոտենումՙ 2018 թվականն է դա: Մայաների օրացույցը, օրինակ, որ շուրջ 3.000 տարվա պատմություն ունի, արձանագրում է 2012 թիվը: Աշխարհի վախճանը մեր էպոսում արտահայտված է Մհերիՙ Ագռավաքարից դուրս գալով, Նոր Կտակարանումՙ Քրիստոսի 2-րդ գալստյամբ եւ Ահեղ դատաստանով:

- Հապա փրկության գաղափա՞րը:

- Փրկությունը հոգեւոր իմաստով է, մենք խոսում ենք նյութական աշխարհի մասին: Մեր էպոսում արեգակնային խավարման շրջափուլերով կատարվող հաշվարկները գրեթե համապատասխանում են այդ թվերին: Էպոսի հաշվարկները ըստ էության ավելի ճշգրիտ են, քանի որ հաշվի են առնվում խավարման 54 տարեփուլերը: Հիմա, թե ի՞նչ կպատահի, սա ուրիշ խնդիր է, դա կպատահի՞, թե՞ մի տիեզերական այլ ընթացքով կամ Աստծո բարեհաճությամբ փրկություն կլինի, այլ բան է: Բառացիորեն հազարավոր տարիներ առաջ կատարված հաշվարկները, վերլուծումներն ու կանխատեսումներն այսօրվա գիտական բարձրագույն կենտրոնների տվյալների հետ ապշեցուցիչ ճշգրտությամբ համընկնում են: Մեր էպոսը, որ հնագույն նախահնդեվրոպական շրջանի ծնունդ է, դուրս է եկել բարձրագույն գաղտնի քրմական կաստայից-տաճարից: Այսօրվա միֆոլոգիաները նախկին մոռացված գիտական աշխարհայացքներն ու համակարգերն են, որովհետեւ երբ նոր կրոնը հաստատվում էր, հինը մերժվում, դառնում էր առասպել, հեքիաթ, որոնք խորքում սակայն լուրջ գիտական տվյալներ են պարունակում:

- Դուք առաջադրում եք նոր հարցադրումներ եւ նոր մեկնաբանություններ եք կատարում: Անցյալի էպոսագիտության մեջ ընդունված մոտեցումների ու տեսակետների մեջ կա՞ն արդյոք որոշակի ընդհանրություններ Ձերի հետ:

- Ամենաանընդունելին եւ անհեթեթը էպոսի թվագրությունն է, երբ 1939 թվականին նշվեց նրա 1000-ամյակը: Անհեթեթություն է նաեւ էպոսի պերսոնաժներին պատմական դեմքերի եւ դեպքերի հետ ուղղակիորեն առնչելը, ինչպես, օրինակ, Քեռի Թորոսի կերպարը Թորոս Ռշտունու հետ կապելը: Պատմական անձին որքան էլ ուռճացնես, հերոսացնես, նա չի կարող կոսմիկական բնույթ ունենալ, հակառակըՙ կոսմիկական աստվածությունն է, որ կրոնների փոփոխությամբ երբ հավատամքային կարգակառույցը քանդվում է, դառնում է ժողովրդի սեփականություն եւ գուսաններն էլ (ասացողները) որպես սյուժետային, հետաքրքրական հեքիաթ սկսում են փոխանցել սերունդներին: Բայց ես հավատացած եմ, որ մեր էպոսը պահպանելու եւ տարածելու գործում մեծ է եղել նաեւ նրանց դերը, ովքեր անցյալներում քողարկված շարունակել են դավանել արեւապաշտական հավատամքը:

Գալով Ձեր մյուս հարցինՙ իհարկե ժամանակին ահռելի ծավալով նյութ է հավաքվել, խնամքով հրատարակվել, հսկայական աշխատանք է կատարվել: Եվ եթե այդ հավաքչական աշխատանքները չլինեին, հաջորդ սերունդը չէր ունենա ուսումնասիրությունների ավելի լայն հնարավորություն, ինչպես հիմա է: Ինքըՙ Գարեգին եպս Սրվանձտյանը, բացի հավաքչական, գրառումային հսկայական աշխատանքից, հոդվածներ էլ է գրել, որոնցում զուգահեռներ է տանում նաեւ Հին Կտակարանի որոշ սյուժետային գծերի հետ:

Հիշատակեմ երկու մեր մեծերիՙ Հովսեփ Օրբելու եւ Հովհաննես Թումանյանի նկատառումները: Ակադեմիկոս Հ. Օրբելին, պատմական դեպքերն ու դեմքերը զուտ կաղապարային հագուստներ համարելով, ընդգծում է հայկական էպոսի կոսմիկական բնույթը: Իսկ Հ. Թումանյանը գրում է. «...այդ առասպելական (դիցաբանական, միթնոսական) պատմությունն է, որ կազմում է ամեն ազգի գրական պատմության նախադուռը: Նրա ստեղծագործության մեջ գործ չունեն քմահաճույքն ու ֆանտազիան: Առասպելը անխուսափելի, տեսողական երեւույթ է, բացատրելի պերսպեկտիվայի օրենքներով, որին ենթարկվում է տարածության նման ե՛ւ ժամանակը»:

Ցավոք, մեր այս երկու մեծերի մոտեցումներն ու զգուշացումները մնացին ձայն բարբառոյ յանապատի: Մեզՙ հանրությանը 69 պատումներից ներկայացված «Սասնա Ծռերի» տարբերակըՙ իբրեւ միջնադարյան ժողովրդական բանահյուսության նմուշ, խեղաթյուրված է ծննդաբանությամբ եւ զրկված է իր հիմնական բնույթից, որովհետեւ դուրս են դրված հնագույն հավատամքին հատուկ տիեզերական, խորհրդաբանական մոտիվները: «Սասնա Ծռեր» էպոսը մեր գենետիկական հավատամքն է եղել հնագույն ժամանակներից եւ շարունակելու է մնալՙ վերականգնված ձեւով: Հայ ժողովուրդը եթե այսօր երեք ամենամեծ հարստություններն ունի, դրանցից մեկը «Սասնա Ծռեր» էպոսն է: «Սասնա Ծռեր» էպոսը հայ ժողովրդի ծննդյան վկայականն է:

Զրույցըՙ ՄԵԼԱՆՅԱ ԲԱԴԱԼՅԱՆԻ

Նկար 1. Փոքր Մհերիՙ Ագռավաքարից ելնելու ընթացքը

Նկար 2. Արեգակիՙ գալակտիկայի կենտրոնին մոտենալու NASA-ի արձագանքները