ԱԶԳ ՕՐԱԹԵՐԹ - ՄՇԱԿՈՒՅԹ

ՊԱՏԿԵՐԻ ԴՐԱՄԱՏԻԶՄՙ ՆԵՐՔԻՆ ՇԱՐԺՈՒՄ ԵՎ ՁԵՎ

Հանդիպում արվեստանոցում

ՌՈՒԲԵՆ ԱԴԱԼՅԱՆԻ 2009-ի աշնանային երկու ցուցահանդեսները (Նկարչի տուն, Ժամանակակից արվեստի թանգարան) հոբելյանական էին. նոյեմբերի 10-ին արվեստագետը բոլորեց կյանքի 80 տարին, որ մեկ բառով, որքան էլ անհնարին թվա, եթե բնորոշելու լինենք, կարելի է ասելՙ ստեղծագործական բեռնաբարձ տարիներ:

Դժվարին ճանապարհ է անցել Ռուբեն Ադալյանը ներքին եւ արտաքին երկու հակադիր աշխարհների պարտադրված հաշտեցմանՙ ճշմարիտ արվեստագետի համար գրեթե անիրականանալի ընթացքումՙ անբավարար ինչպես կեցության խութերում, այնպես էլ գեղարվեստի` մտածողական-ստեղծագործական ընկալելիության առումով (ինչը 1950-70-ականների խորհրդային տոտալիտար գաղափարախոսության պայմաններում ինքնուրույն մտածող եւ ազատ գործող արվեստագետի համար զարմանալի չպետք է դիտել): Կարեւորըՙ որ նա այդ եւ հետագա տարիներին պահպանեց իր արվեստի գեղագիտական հավատամքը, անհաշտ` արվեստը սպանող հարմարվողականություն-հաշտվողական կեցվածքին: Իհարկե, իր ներդրումը ժամանակակից հայ կերպարվեստում, ոչ միայն միջավայրային-մտավորական աշխարհում, նաեւ պետական մարմինների կողմից ուշադրության արժանացնել եւ գնահատվել է (տարբեր տարիներինՙ մրցանակներ, Հայաստանի վաստակավոր (1972), ապա եւ ժողովրդական նկարչի (1990) կոչումներ, Հայաստանի Հանրապետության պետական մրցանակ (2002 թ.): Այդուհանդերձ, ժամանակակից հայ մշակույթի շրջագծում, ինչ-որ տեղ կարծես շարունակվում է այլընթաց, մեկուսի մնալ ադալյանական նկարչական մտածողությունը:

Վերջին երկու ցուցահանդեսները Ռուբեն Ադալյանի ստեղծագործական գեղագիտության ընդհանուր նկարագրի յուրատեսակ ամփոփում էինՙ բնորոշվող թեմատիկ եւ ժանրային ընդգրկունությամբ, մտածողական դինամիզմով, ձեւերի բազմազանությամբ: Աշխատանքների էքսպոզիցիան Նկարչի տանը ներառել էր պատկերային ավելի դասական արտահայտչաձեւեր, Ժամանակակից արվեստի թանգարանում` առարկայական վերարցարկված ձեւերի 60-ականներից սկսած անընդհատ նորացվող նկարչական արտահայտություններ- անակնկալՙ դիտումից դիտում: Ամեն պարագայում արվեստագետի ապրումը, զգացումը, ինքնամտածողական ներքին ձեռագիրը օրգանապես փոխկապակցված մի ընդհանուր նկարչական դաշտ են ստեղծումՙ առաջին հայացքից միայն «տարընթերցանության» տեղիք տվող:

Ռ. Ադալյանի նկարչության ամենաբնորոշ հատկանիշը տարարտչաձեւերն են, դինամիզմը, ներքին լարումն ու տագնապը, մարդու մտազգացողական աշխարհի անհանգիստ ռիթմի արձագանքըՙ պրկված, երբեմն սուր-ջղաձիգ, երբեմն ողբերգական, բայցեւ քնարական, մեղմ տրամադրություններով, սակայն անհանգստությամբ տրոփունՙ բնանկար լինի, թե նատյուրմորտ, գալարվող ձիու վիրավոր խրխինջ, թե կանացի մերկության ընդվզում, Հիրոսիմայի ողբերգություն, թե Ավարայրի հերոսականություն, անհատի մենաձայնություն, թե բազմաձայնության ժխոր..., որոնցում պատկերը, ձեւերը, մակերեսը, խորքը, գիծը, անգամ գույնը ածանցյալ են, ընդամենը ինքնարտահայտության միջոց...

Արվեստանոցային ներամփոփվածությունը մերթընդմերթ խանգարում են ժամացույցի միալար զարկերը: Բոլոր նկարները հանգիստ, կանոնավոր շարված են հատակին կամ դարակներինՙ «դեմքով» դեպի պատը. մեր զրույցին նրանք չմիջամտեցին: Այնտեղ էր արվեստաբան Պողոս Հայթայանը: Եռակողմ այս զրույցը շատ ավելի անցյալի հիշողությունների մեջ ծավալվեց (ես փորձում էի տեղափոխվել այնտեղ), դրվագներ, պատառիկներ... Խոսակցությունն սկսվեց Ռուբեն Ադալյանի այն դիտարկումից, որ նկարիչը պիտի կասկածի, թե գովասանքը արդյոք մի՞շտ է ճիշտ, պիտի զգույշ լինի: «Ցավոք սրտի, որեւէ բացասական արձագանք, դիտողություն չի գրվում, լուրջ քննադատություն` առանց կծու խոսքերի, բացակայում է: Ինչո՞ւ չեն գրում: Կամ լռում են, կամ գովում. տխուր բան է», որին հետեւեց Պողոս Հայթայանի կենսափորձային բացատրությունը, թե ՙ «Սրա արմատները, եթե բացատրել փորձենք, պիտի արվեստի դաշտից փոխադրվենք հասարակական դաշտ: Եվ որովհետեւ հասարակությունն արդեն անազատ է, որեւէ մեկը եթե արվեստագետի թերությունների մասին փորձի խոսել, հենց ինքըՙ արվեստագետը պատրաստ չէ լսելու: Սա հետագայում վերածվում է մարդատյացության, չարության, ոխի: Գոնե ես եղել եմ այն մարդկանցից, որ ոչ միայն գրել, այլեւ ամբիոններից բաց տեսքով, բացարձակ արտահայտել է իր կարծիքը. հետեւանքը, պարզվում էՙ թշնամի «նվաճելուց» բացի ուրիշ ոչինչ չի լինում...

Մ. Բ.

Հիշողությունների կետագծեր

Ռուբեն Ադալյան - ... Մեր սովորելու տարիներին եթե մի քանի անձնավորությունների չհանդիպեինք, շատ ավելի դժբախտ վիճակի մեջ կլինեինք: Ունեցել եմ լավ դասատուներ, նկարիչներ: Մտերիմ եմ եղել Մկրտիչ Քամալյանի, Վահրամ Գայֆեճյանի հետ: Հրաշալի անձնավորություն էր , մինչեւ կյանքի վերջը կապված էի հետը. ինտելիգենտ մարդ էր, շատ բան տեսած ու իմացող: Այն ժամանակներումՙ 1944-50 թվականներին ինքը նկատում էր, թե ուսանողն ինչ ուղղություն է ընտրել, ինչն է մեջը բորբոքվում եւ շատ նրբորեն կարող էր հուշել, աջակցելՙ ռեպրոդուկցիաներ ցույց տալով, գրքեր տալով: Մի օր դասի ժամանակ ինձ դուրս կանչեց, թերթի մեջ փաթաթած ինչ-որ բան տվեց ու ասաց. «Ներս մի մտիր, գնա տուն, կնայես եւ ոչ մեկին չասես, որ ես եմ տվել»: Գիրք էրՙ Վան Գոգի «Նամակները»: Այդ թվերին դասատուի համար համարձակ քայլ էր դա: Ռեպրոդուկցիաներ էր բերում, իր մակագրությամբ նվիրում ինձ:

Գեղարվեստի ինստիտուտում մի հրաշալի ուսուցիչ ու լավ նկարիչ ունեինք, Վռամշապուհ Շաքարյան, զարգացած, Մոսկվայում կրթություն ստացած մարդ էր: Մի օր կուրսում շատ սուր վեճ սկսվեց. այն, ինչ ես համարում էի արժանի արվեստ, ինքը հակառակվում էր: Բանավեճը վերածվեց իսկական կռվի: Հաջորդ օրն ինձ դասից դուրս կանչեց, իր տուն հրավիրեց: Ինքը ոչ մեկի հետ չէր շփվում, փակ մարդ էր: Գնացի, տեսա գործերը. «Նայում եմ Ձեր գործերը, ասացի, ու մտածում, թե դրանք ինչքան են համապատասխանում իմ երեկվա ասածներին, դուք ինչո՞ւ էիք ընդդիմանում»: Նա տեղից վեր կացավ, զայրացած. «ծպրփՈրՑվօռ, ՌՊՌՏՑ» բա՞ կուրսում կարելի է այդպիսի բաների մասին խոսել»: Վախ կար... Մի ուրիշ դասատու ունեինք, ֆլեգմատիկ, հանգիստ մարդ էր: Մի օր դասին լուռ նկարում էինք. ճանճը տզզար, կլսվեր: Հանկարծ նայեց իմ կողմն ու ասաց. «Ա՛յ, Ադալյանը Ռեպինին չի հավանում»: Ես էլ հանգիստ շրջվեցիՙ «Հա, չեմ հավանում, ինչ կա որ, կարող եմ ապացուցել, որ Ռեպինը ֆորմալիստ է»: Նկատի ունենալով, եթե ամեն ինչ արված է, լավ նկարած է ձեռքը, մատը եւ այլն, բայց կենդանի շունչ չկա մեջը, ֆորմալ բան է, ձեւական է, վարպետություն է ընդամենը: Եվ ի՞նչ պատահեց այս խոսքերիցս հետո: Նա գոռաց, լսարանից դուրս թռավ, թեՙ Ադալյանը այս ինչեր է ասում ռուս հանճարեղ նկարչի մասին: (Վատ ժամանակներ էին. Ստալինը դեռ չէր մեռել): Զանգահարեց, կանչեց բոլորինՙ Արա Սարգսյանին, մյուսներին: Վախեցել էր: Դե, պատկերացրեքՙ մարդիկ այդ վիճակում էին, արվեստն ինչ վիճակում, ուրեմն, կլիներ:

Այդ օրերից 4-5 սերունդ միմյանց հաջորդել է, բայց Մկրտիչ Քամալյանին մինչեւ օրս հիշում են: Աղոթքի պես են հիշում: Արտակարգ անձնավորություն, համեստ, ազնիվ մարդ էր: Երբ գեղարվեստի ինստիտուտը բացվեց, կադրեր էին անհրաժեշտ, Թերլեմեզյանից շատերին կանչեցին. Քամալյանը մնաց տեխնիկումում: Շատ էի լինում իր արվեստանոցում: Մի օր ասաց. «Ռուբիկ, հերիք է, ընկեր Քամալյան, ընկեր Քամալյան, սրանից հետո կասես Մուկուչ»:

  Պողոս Հայթայան .- Երիտասարդությանս տարիներին եւ հետագա ընթացքում էլ իմ սերնդակից նկարիչներից շատ եմ լսել նրա մասին: Առանձնահատուկ մի սիրով էր այդ լեգենդը պատվածՙ որպես ուսուցչի բացառիկ օրինակ: Երբ Էդ. Իսաբեկյանի (Պատկերասրահի այդ ժամանակների տնօրենն էր) հետ նրա ցուցահանդեսը բացեցինք, ես ապշահար մնացիՙ տեսնելով 50-ականներին արված տասնյակից ավելի գործեր, որտեղ արդեն այդ ակտիվ, բաց կոլորիտի խնդիրները լուծված էին: Զարմացա, որ այդ նկարները մնացել էին փակի տակ, եւ ոչ ոք այդ մասին չգիտեր: Շատ է խոսվում 60-ականների գույնի արտահայտչականության մասին, մինչդեռ Քամալյանի գործերում դա օրգանական նկարչական երեւույթ էր: Նա ոչ միայն ուսուցիչ էր, այլեւ նկարիչ, որն իր արվեստով նպաստեց նորագույն նկարչության տենդենցներին:

  Ռ. Ա. - Առաջին անգամ, որ տեխնիկում պիտի մտնեի, գնացի պատկերասրահ, հայտնվեցի դահլիճներից մեկում ու տեսածիցս ոնց որ կայծակնահար, ետ-ետ գնացի. Սարյանի սրահն էի ընկել: Ինձ թվաց, թե մեջս ինչ կա, Սարյանն արդեն նկարել է: Դրանք այն ժամանակներն էին, (1944-45 թթ.), երբ Սարյանին էլ էին ֆորմալիստ համարում: Ես Սարյանին պաշտպանում էի: Ընդամենը 14-15 տարեկան էի, ուզում էի հաստատել, որ շշմելու մեծ նկարիչ է Սարյանը, բայց ուժ չունեի ու գրագիտություն չունեի արվեստի առումով, որ ապացուցեի ասածներս: Ավելի ուշ, երբ Միությունում ցուցահանդես բացվեց, նկարիչները մրցում էին, թե ով ավելի ուժեղ գույն կքսի: Եվ ի՜նչ խայտառակ բաներ: Սարյանը նրանց մեջ երեւում էր իբրեւ լիրիկ:

 Մելանյա Բադալյան - Ժամանակակից հայ կերպարվեստի մեջ գունամտածողության, ձեւամտածողության առումով 60-ականների Ձեր սերունդը գեղագիտական նոր արժեքներ, թարմ շունչ բերեց, որ բեկումնային է համարվում:

  Ռ. Ա. - Ես այդպես չեմ մտածում: Անկեղծ ասում եմ. ես չեմ ժխտում, որ եկան շնորհալի մարդիկ: Նրանցից առաջ կային նկարիչներ, բայց նրանց դուրս են հանում այդ պրոցեսից: Մկրտիչ Քամալյանի նման նկարիչ կար, նաեւ ուրիշներ կային, որ փորձեր արել էին: Այդպես չէ, որ 60-ականները եկան ու միանգամից փոխեցին: Նույն Սարյանը այդ պրոցեսի մեջ չի՞ մտնում, Բաժբեուկ Մելիքյա՞նը, մյուսնե՞րը:

  Պ. Հ. - 1947-ից Հարություն Կալենցի նման նկարիչ էր իրենց կողքին ապրում, անընդհատ գաղտնազերծվող մաեստրո Քոչարը, 60-ականները պատրաստող չերեւացող նկարիչներ: 1946 թ. ներգաղթողների մեջ էր Պետրոս Կոնտուրաջյանը, Բարթուղը, շատերը, որ մթնոլորտ ստեղծեցին եւ իհարկեՙ Մարտիրոս Սարյանը եւ իր սերնդակիցներըՙ Գայֆեճյան, Փանոս Թերլեմեզյան:

 Մ. Բ. - Իհարկե, փոփոխություն, բեկում մտցնել ասելով, բնավ չի անտեսվում նախասովետական ավանդույթներով մեր փայլուն նկարիչների ներդրումը, այլ նկատի է առնվում քաղաքական-հասարակական կյանքի նոր պայմաններում առաջացած գեղագիտական շարժման կարեւորությունը: Ինչեւէ, անազատ խոսքի այն դժվարին ժամանակներում, վախի այդպիսի մթնոլորտում Դուք չեք ընկրկել եւ համարձակ ինքնարտահայտություն եք դրսեւորել, ինքնատիպ մտածողություն, նկարչական նոր ձեւեր եք փնտրել: Ինքնին հասկանալի են այս ամենին «ընդառաջած անակնկալները»:

  Ռ. Ա. - Դա էր պատճառը, որ երկուսներ, լավագույն դեպքում երեքներ էի ստանում, երբեք թոշակ չեմ ստացել, հինգի փոխարեն վեց տարի եմ սովորել: Ինստիտուտում ինձ համարում էին ֆորմալիստ: Դասատուներից մեկը մի օր ասաց ՙ դու անարխո-սինդիկալիստ ես: Այսպիսի խոսակցություններից խուսափելու ձեւը գտա. գալիս էի այն ժամանակ, երբ ինքը չէր լինում, ու հանգիստ նկարում էի առաջադրանքը: Հետո սկսվեց մի ուրիշ բան. մյուսներն էլ սկսեցին այդպես վարվել: Նա էլ թեՙ անկազմակերպվածություն է մտցնում ուսանողների մեջ Ադալյանը եւ այլն, հետո էլ մյուսներին ասաց, դուք կանոնավոր նստեք ու նկարեք. ինքը թող ինչ ուզում է անի: Դե, այդ տեսակ ուսանողը թոշակ կստանա՞:

  Պ. Հ. - Իսկ ինչ էր նշանակում այդ թոշակը Ադալյան ընտանիքի համար: Տարիքով շատ մեծ հայր ուներՙ արհեստավոր: Մի օր աշխատանք կար, տասը օր չկար: Այդ թոշակից զրկվելը, նվազագույն ապրուստի միջոցից զրկվել կնշանակեր, որի ականատեսն եմ եղել ես: Տեսել եմՙ ինչ պայմաններում են իրենք ապրել: Դա նկարագրելու բան չէ: Ամբողջ այդ Դավայաթաղում, որի մասին վեպ է գրել Նորայր Ադալյանը, այդպիսի թշվառ ապրող չեմ տեսել: Չորս երեխա էին տանըՙ Ռուբենը, Րաֆֆին, Նորայրը եւ նրանց քույրըՙ դեղին տերեւի պես աղջիկըՙ Սեդան: Բոլորը սովորում էին: Մտերմացանք վաղ տարիքում. նույն փողոցում էինք ապրում: Մի օր իրենց տանն էի. Մարտիրոսը (հայրը) թեյ էր խմում` վառարանի կողքին նստած, հացը խրթխրթացնելով: Ներս մտավ Ռուբեն Ադալյանը: Նա մի թղթադրամանոց հանեց գրպանից , ասաց. «Նորիկ, էս 5 ռուբլին վերցրեք, գնացեք էդ ֆիլմը («Երկաթե դիմակ») նայեք»: Ես նայում էի հորը. ինքը թեյ է խմում չոր հացով, բայց որդին ֆիլմի համար փող է տալիս: Այդ ընտանիքում ամեն ինչ ծառայեցվում էր հոգեւոր դաշտը կենդանի պահելու:

 Մ. Բ. - Ազդեցիկ է: Այդպիսի մի դրվագի մասին գրում է Նորայր Ադալյանը նկարիչ եղբորը նվիրված էսսեում, ժամացույցի հետ կապված մի պատմություն է, նույնպես հուզիչ:

  Ռ. Ա. - Նկարիչների միության իմ այս վերջին ցուցահանդեսում աջակողմյան պատին մի գործ կարՙ «Հանդիպում»: Այդ գործը պիտի նկարեի, ոչ ներկեր ունեի, ոչ կտավ: Մոտեցա հորս. «Հայրիկ ջան, ասացի, ցուցահանդեսի պիտի մասնակցեմ, գործ պիտի ներկայացնեմ...»: Մեր տան միակ արժեքավոր իրը գրպանի ոսկյա ժամացույցն էր: Խոսքս չավարտածՙ հայրս ասաց. «Տար, վաճառի, ներկեր, կտավ գնի»: Նկարը ներկայացրի ցուցահանդեսին... չընդունվեց: Իմ գրեթե բոլոր նկարները, մինչեւ այս պետության քայքայվելը, այդպիսի ճակատագիր են ունեցել, կամ չեն ընդունվել, կամ դիմադրության են հանդիպել:

  Պ. Հ. - Ահա «Հիրոսիման», հիշո՞ւմ եսՙ ինչ պատմություններ եղան, ինչպիսի մարդիկ միջամտեցին:

  Ռ. Ա. - Այն ժամանակներում մինչեւ Կենտկոմի հավանությունը չլիներ, որեւէ ցուցահանդես չէր կարող բացվել: Իմ «Հիրոսիմա» նկարը էքսպոզիցիայում պիտի ներկայացվեր: Երբ ներս մտա, նկատեցի, որ այդ նկարը գետնին է դրված: Քոչարի հայտնի «Պատերազմը» նույնպես գետնին էր, մյուսները կախված էին: Ներսում Կենտկոմի գաղափարախոսական բաժնի քարտուղար Ռոբերտ Խաչատրյանն էր եւ նրան ուղեկցողները: Միության ներկայացուցիչները շրջապատել էին նրանց: Ռ. Խաչատրյանը նկատեց գետնին դրված երկու գործերը: Ասացՙ ինչո՞ւ չեն կախված: Շփոթվեցին, խառնվեցին, թեՙ ուզում էինք ձեր կարծիքը լսել: Իսկ նա, թեՙ «Իսկ դուք ընդունե՞լ եք»: «Այո, ասացին, բայց սպասում էինք ձեզ», «Եթե ընդունել եք, կախեք ուրեմն»:

 Մ. Բ. - Դիմադրության է հանդիպել նաեւ Ձեր «Ձիեր» շարքըՙ նույնիսկ կոպիտ վերաբերմունքի արժանանացել:

  Ռ. Ա. - Այն ժամանակվա մշակույթի նախարարը այսպես էլ ասաց. «Ժերիկոն խելագար մարդիկ է նկարել, դուՙ խելագար ձիեր»:

  Պ. Հ. - Իր անհատական մի ցուցահանդեսում, որ 2-3 տարով հետաձգեցին, որքան հիշում եմՙ Ռոբերտ Էլիբեկյանի առաջարկով ձիերը առանձին շրջանի մեջ առանք: Մշակույթի նախարարը մտավ ու ասաց. «Այս ինչ ախոռ է»: Համագումարի ամբիոնից (1987 թ. հոկտեմբեր), երբ հիշեցրի այս դեպքը, Կարեն Դեմիրճյանը ապշել էր, ասացի. «Մի՞թե մշակույթի նախարարը այդպիսի նկարները կարող է համարել ախոռ, որտեղ դրամատիզմ, մարդկային այսպիսի կրքեր, զգացմունքներ կան»:

  Ռ. Ա. - Հիշելու շատ առիթներ կան, ոչ միայն նկարների ցուցադրության, վերաբերմունքի, նաեւ գնահատման հետ կապված: Մի անգամ այնքան զայրացած էի, որ չկարողացա դիմանալ, գնացի Միություն, հանդիպեցի պարտկոմին, փորձեցի բացատրություն ստանալ: «Ադալյան ջան, ի՞նչ ես խոսում, ասաց, հիմա ես եմ, ի՛մ գործը պիտի առաջին հերթին ընդունեն, իմը գնահատեն, լավ տեղ կախեն»: Ես շփոթվեցի. «Բայց դուք Միության պարտքարտուղարն եք», ասացի: «Երկնքի՞ց ես իջել, հանդիմանեց, հիմա ես եմՙ այդպե՛ս պիտի լինի»: Շնորհակալ էի, որ այդպես բացարձակ, բաց տեքստով ասվեց:

  Պ. Հ. - Ռուբեն Ադալյանը համարվում էր սոցռեալիզմի համակարգից դուրս` նատուրալիստ չէր, կոլխոզնիկ չէր նկարում, իր նկարներում արվեստ կար, մարդկային կյանք կար, ապրում կար, զգացում: 1981-87 թվականներին Ազգային պատկերասրահում գիտական գծով փոխտնօրեն էի աշխատում: Ծանոթ էի գնահատման հանձնաժողովի աշխատանքներին: Նայում, համեմատում էի գներըՙ Ռուբեն Ադալյան, Հենրի Էլիբեկյան, Մինաս Ավետիսյան, Սեյրան Խաթլամաջյան, Վրույր Գալստյան եւ այս սերնդի էլիՙ 20-30 նկարիչների գնահատված գործերը այդ ժամանակվա անվանի համարվածների աշխատանքների հետՙ 200 ռուբլուց, ամենաբարձրը մինչեւ 400-ը, 1500-ից մինչեւ 4500 ռուբլու հարաբերությամբ: Միության գումարների մեծ մասը գնում էր այսպես կոչված թեմատիկ-կոմպոզիցիոն գործերի վրա. արվեստաբանների մի գործող խումբ հիմնավորում էր, թե որ գործը պիտի համարվի սոցռեալիզմի արտահայտություն: Դեռ բավական չէր սոցռեալիզմի այդ կիսագրագետ, սահմանափակ արվեստաբանների առկայությունը, որոնք ձեւավորում էին հասարակական կարծիք, աստիճանաբար սերնդափոխության հետ այդ լծակները Մշակույթի նախարարությունից անցան Պատկերասրահի, ապա Նկարիչների միության ղեկավարությանը: Այս անգամ էլ առաջադեմ նկարիչները հանդիպեցին այլ խոչընդոտի` դրսում կազմակերպվելիք ցուցահանդեսների մասնակցության սուբյեկտիվ սահմանափակ ընտրությանըՙ այսպիսով աղքատացնելով հայ ժամանակակից կերպարվեստի բազմազանությունը:

  Ռ. Ա. - Ցուցահանդեսներից մեկին ջութակահարուհու մեծ չափսի պորտրետ էի ներկայացրել: Կողքին Խանջյանի փոքր կտավն էր կախվածՙ գյուղացու պորտրետՙ բահը ձեռքին: Ներս մտավ Մհեր Աբեղյանը- գնահատման հանձնաժողովի նախագահն էր: Մոտեցա նրան, հարցրի, թե ինչպե՞ս հասկանալ գնահատման այսպիսի տարբերությունը: Նա թեՙ դա կոմպոզիցիոն պորտրետ է: Ասացիՙ ի՞նչ է, ջութակի փոխարեն ձեռքին բահ պիտի դնեի՞, հետն էլՙ երկնքի ֆոնի վրա»:

Վերադարձ ներկա

 Մ. Բ. - Հիշեցիք անցյալը, որ դժվար է եղել, սակայն եւ հակադրություններով, ընդվզումներով նաեւ` հետաքրքրական: Չնայած անցյալի այս պատմություններին` դուք գնահատված արվեստագետ եք: Նաեւ Ձեր այս վերջինՙ 80-ամյակին նվիրված ցուցահանդեսները, մարդկային ջերմ վերաբերմունքը դրա վկայությունն են: Բազմաշերտ ու հաղորդական է ձեր արվեստը: Տպավորիչ են բնանկարներըՙ խոհական-քնարական, դիմանկար-ինքնանկարներըՙ խարակտերային, ձիերը, կանայքՙ որքան զգայուն, նույնքան ուժեղ, անսանձ , ինչ-որ տեղ ասես միմյանց զուգահեռվող- գրեթե բոլոր նկարների մեջ տագնապ ու անհանգստություն կա. արտաքուստՙ այսպես, հանգիստ եք թվում, նկարչության մեջՙ հակառակը:

  Ռ. Ա. - Սովորաբար գրավիչ, սիրուն տեղեր, որտեղ տեսածի արտաքին ընկալում կա զուտ, ես չեմ ընտրում: Որոշեցի այնպես նկարել պեյզաժների այդ շարքը, որ ոչ մի ֆիգուր չլինի, բայց մարդկային շունչ զգացվի: Այդ նկարներում ոմանք կորուսյալ անցյալ են նկատում, պատմություն: Երբեք այդպես չեմ մտածել: Այդ պատկերները որեւէ հուշ չեն արտահայտում, ես դեմ եմ դրան ընդհանրապես: Հուշը պետք է սրտի մեջ լինի: Ես փնտրում եմ խորքայնություն, զգացմունք, վիճակ: Կամՙ ձիերը: Ես չեմ ուզել գեղեցիկ ձի նկարել, վարպետորեն ձի նկարողներ այնքա՜ն կան: Ինձ համար դրանք նյութ են, ֆորմաներՙ իմ ներքին զգացմունքներն արտահայտելու համար: Երբ ավարտեցի ձիերի այդ շարքը, որ մոտ քսանհինգն էին, ցանկություն եղավ դուրս գալու այդ լարված, գրգռված վիճակիցՙ մեղմ, հանգիստ տրամադրությունների կարիք զգացի ու ծնվեցին նուրբ գույներով նատյուրմորտներ:

 Մ. Բ. - Ձեր նկարչությանը բնորոշը ոչ միայն տրամադրությունների, ինչը նաեւ բնական եւ օրինաչափ է, այլ ձեւերի, մոտեցումների, ոճերի, ինչ-որ տեղ նաեւ ուղղություններիՙ նույնիսկ կտրուկ անցումներն են:

  Ռ. Ա. - Շատերն են մեկ ոճով, մեկ պլանով աշխատում, առավելություն ունի այդ նկարչությունը, որը նույնպես կարող է լավ լինել: Բայց տպավորությունն այնպիսին է, կարծես վախենում են այդ շրջանակից դուրս գալ, գուցե եւ ունակություննե՞րը չեն ներումՙ այդ տարբերությունների մեջ մտնելու: Խուսափում են, բայց չէ՞ որ մարդն ինչ էլ որ անի, միեւնույնն էՙ ինքն իրենից հո՞ դուրս չի գալու:

Ինչ վերաբերում է իմ գործերում նկարչական ոճերի հաճախակի փոփոխություններին, կարծում եմՙ մակերեսային մոտեցում է դա, քանի որ արտաքին կապ գոյություն չունի, այլՙ ներքին հաղորդակցություն, ընդհանուր մի տրամաբանություն է գործում: Այս վերջին երկու ցուցահանդեսների բաժանումը ստիպված էի անել: Ցուցասրահները, ծավալային առումով, բոլոր նկարաշարերը չէին կարող, բնականաբար, ընդգրկել: Ուստի ներկայացրի դրանցից մի մասը, ասենք 30-50 շարքից երկուսը, երեքը: Դիտումը, փաստորեն, ինչ-որ տեղ կորցրեց այդ շարքերի ներքին հաջորդականության օրգանական կապը ավելի պարզ տեսնելու, ընկալելու հնարավորությունը: Բայց, միեւնույն էՙ պատրաստված հանդիսատեսը տեսնում է այդ կապը:

Համեմատության համար չէ, որ ասում եմ. մի հայտնի հավաքորդ Պիկասոյի նկարներից մեկը գնում է: Կարճ ժամանակ անց նրան Պիկասոյի մի ուրիշ, բավականին տարբեր նկար են առաջարկում: Նա տարակուսում է, չի ճանաչում: Պիկասոն այնքան ուժեղ է եղել, որ ինքն իրեն համարձակորեն հերքել է: Իսկ ինչո՞ւ չհերքել:

  Պ. Հ. - Հոդվածներիցս մեկում իր ստեղծագործական նկարագիրը, համակարգերի բազմազանությունը ներկայացնելու համար գրել էի, որ Ռուբեն Ադալյանը պիկասոյատիպ նկարիչ է: Ինչ վերաբերում է բնանկարի ժանրինՙ համաշխարհային արվեստի պատմության մեջ բնանկարը էմոցիաների ինչ-ինչ արտահայտություն է, կամ որեւէ օբյեկտի պատկերում: Ռ. Ադալյանը հայ կերպարվեստի մեջ մեկ նախնի ունի, որի նկարը այնքան բնանկարային չէ, որքան ողբերգական մոտիվացիայի կրող: Դա Վարդգես Սուրենյանցի «Ոտնահարված սրբություն» նկարն է: Բնանկարի միջոցով արտահայտված է ոչ թե դրամատիկ, այլ ողբերգական վիճակ. այնտեղ արյուն չկա թափված, բայց գունապլաստիկական դինամիզմով ողբերգություն է արտահայտում:

 Մ. Բ. - Ինչպիսի՞ն է ժամանակիՙ Ձեր զգացողությունը, ինչպե՞ս եք արձագանքում փոփոխություններինՙ համարժե՞ք իրականությանը, թեՙ... արվեստում դուք արտաժամանակյա եք նաեւ:

  Ռ. Ա. - Չեմ կարող ասել, թե մխրճված եմ ժամանակի մեջ, բայց խառնվածքով հետաքրքրվող մարդ եմ: Ինձ չեմ զգում ժամանակավրեպ, բայց եւ գերի չեմ դառնում պսեւդոարդիականությանը: Ինչ-որ տեղ ինձ պեսիմիստ են արվեստում համարում, կարծում եմ`այնուամենայնիվ, ես պայքարող պեսիմիստ եմ: Ամենապեսիմիստական նկարներից մեկը «Լքված փողոցն» է, բայց կյանք, շարժ, կենսունակություն կա մեջը: Ինչո՞ւ եմ այդպես մտածում. լինում են պահեր կյանքում, որ ինձ թվում է, թե ես ժամանակին չեմ եկել էս աշխարհ...

 Մ. Բ. - Ձեզ համարում են նաեւ ներքին ազատության, «ազատ ներշնչումների» արվեստագետ: Ի՞նչ է այդքան չարչրկված այդ ազատությունը: Կարելի՞ է լինել ազատ արտաքին հանգամանքներից, համակարգից, միջավայրից դուրս:

  Ռ. Ա. - Այդ մասին շատերն են խոսում, փորձում մեկնաբանություններ տալ: Սակայն միայն առանձին անհատներ կարող են լինել ազատ: Անհատի ազատության վրա է ստեղծվում պետությունը: Որքան շատ լինեն ներքնապես ազատ մարդիկ, պետությունն այնքան ամուր հիմքեր կունենա:

 Մ. Բ. - Քչերին տրված (կամ ձեռք բերած, հասած) ներքին ազատությամբ նաեւ կարելի՞ է պայմանավորել տվյալ արվեստի բնույթը:

  Ռ. Ա. - Իհարկե, կարելի է: Բայց, անշուշտ, հասկանալի բան էՙ տաղանդ, տրված շնորհք, աշխատասիրություն, նաեւ իմացություն, նկարիչը պետք է կարդացած լինի:

  Պ. Հ. - Այդ ամենից բացի, ինչը բնորոշ է Ռ. Ադալյանին, ամենակարեւորըՙ համակարգային է իր կերպարը նկարչական: Հայ գեղանկարչության մեջ նա այն եզակիներից մեկն է, որ կարողացել է իր ստեղծած բոլոր գեղարվեստական համակարգերի մեջ ամբողջական լինել. ինչ գործ, ինչ շարք որ սկսել է, ավարտին է հասցրել: Այդ մասշտաբներով նա հավասարը չունի, նաեւ թեմատիկայի, ձեւերի, ձեւախաղերի, նորագոյացումների բազմազանությամբՙ հնարավոր է ինչ-որ տեղ իմպրեսիոնիզմի, ինչ-որ տեղ կուբիզմի տենդենցներով, բայց դրանք միջոց են միայն եւ երբեք նպատակ չեն եղել, երբեքՙ իմիտացիա, նմանակում, առաջնայինը միշտ իր ստեղծածն է եղել: Այդ մասշտաբը ունիկալ է: Ես որպես ազատ մարդ եմ սա ասում, ոչ որպես բարեկամ կամ ընկեր. ավելի շատ վիճել, քան համաձայնել եմ իր հետ մեր մտերմության այս տարիներին:

 Մ. Բ. - Եվ վերջապես` արվեստի հասարակական նշանակության մասին, ո՞րն է արվեստի, նկարչության դերը, ի՞նչ չափով այն կարող է ազդել մարդու գիտակցության վրա:

  Ռ. Ա. - Պատասխանս մեկ արտահայտությամբ ձեւակերպեմՙ արվեստը ստեղծվում է փոքրամասնության կողմից փոքրամասնության համար: Այդ փոքրամասնությունը բավական է, որ աշխարհը գոյություն ունենա:

Նկարչության մասին մի բան ավելացնեմՙ լավ է դիտել, լուռ մտածել, սա է ճակատագիրը նկարչության: Նկարչությանը չեն ծափահարում. լուռ նայում են...

Տեքստը` զրույցի մասնակից ՄԵԼԱՆՅԱ ԲԱԴԱԼՅԱՆԻ

Նկար 2. «Աշնանային օր», 1979 թ.

Նկար 3. «Հարդարվելիս», 1977 թ.