ԱԶԳ ՕՐԱԹԵՐԹ - ՄՇԱԿՈՒՅԹ

ՀԱՅԱՑՔ ԱԼ. ՍՊԵՆԴԻԱՐՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՕՊԵՐԱՅԻ ԵՎ ԲԱԼԵՏԻ ԹԱՏՐՈՆԻՆ

Տեքստը` ՄԵԼԱՆՅԱ ԲԱԴԱԼՅԱՆԻ

Երեւանը լավ ճանաչողը գիտի, որ քաղաքի տրոփող սիրտը oպերային թատրոնի շենքն էՙ Օպերայի կամ Ազատության հրապարակով: 1939 թվականից, երբ շահագործման հանձնվեց հայ աշխարհիկ ճարտարապետության եզակի գլուխգործոց oպերային թատրոնի շենքը, անցել է յոթ տասնամյակ: Այս տարին, որ հոբելյանական էր, իր անվանը, ցավոք չպատշաճեց , այդպես աննկատ մնաց նաեւ անցած տարվա մեկ այլ հոբելյանՙ հայկական օպերային թատրոնի առաջին ներկայացման 75-ամյակը:

Անկախության հրապարակն ու օպերային թատրոնը հայոց նորօրյա կյանքի ոչ միայն մշակութային, այլեւ հոգեւոր ամենահագեցած լիցքակիր կենտրոնն են. այդ շենքն իր ողջ միջավայրով քաղաքի ամենազգայուն վայրն է: Թամանյանական կառույցի ներքին ու արտաքին բովանդակությունըՙ ճարտարապետական լուծումներով եւ հրապարակը կենտրոնաձիգ, ուժեղ էներգետիկ դաշտ են ստեղծում շուրջը: Պատահական չէ, որ 1965 թվականից սկսած ազգային-հասարակական կյանքի փոթորկվող ալիքներն առաջինն այստեղ են սկսել ծառս լինել... Իսկ հրապարակն առայժմ Հովհ. Թումանյանի եւ Ալ. Սպենդիարյանիՙ խորհրդանշական այդ երկու արձանների տեղահանումով թափուր ու անհասցե տարածքի է վերածվել: (Երեւի Երեւանի ամենահարմար տեղըՙ ստորգետնյա ավտոկանգառ կառուցելու, հենց օպերայի հրապարա՞կն էր): Մինչդեռ ներքին մեծ խորհուրդ կրող Թամանյանական այս միջավայրը անհրաժեշտ էր բացարձակապես անխաթար պահել (նկատի է առնվում նաեւ բար-սրճարանային սեղմօղակը):

Հայտնի է, որ գեղարվեստական հղկված ու կատարյալ ձեւերով, օպերային բարձրաոճ մշակույթը միշտ էլ ազնվական ճաշակ ու գեղագիտական բարձր պահանջներ է բավարարել: Ծագումով եվրոպականՙ օպերային արվեստը աշխարհի սակավ ժողովուրդներ են կրել, յուրացրել ու ստեղծել սեփականը, եւ օպերային թատրոն ունենալու շռայլությունն էլ քչերին է տրված: Մենք այդ քչերից ենք: Ազգային օպերային արվեստի գոյությունն ինքնին այդ ժողովրդի մշակութային դիմագիծն է նաեւ կանխորոշում եւ համապատասխան պետական մշակութային քաղաքականություն պահանջում: Իսկ ունե՞նք մենք արդյոք դա:

Իր առաջին բեմադրությունից սկսած հայկական օպերային թատրոնը զարգացման տեւական ընթացք է ապրել (ծաղկել է հիմնականում խորհրդային շրջանում)ՙ ձեւավորելով օպերային մշակույթի ազգային ավանդույթներ, խաղացանկային հարուստ փորձ , կատարողական արվեստի, տաղանդավոր դիրիժորների, բեմադրիչների ներկայացուցչական սերունդ:

Վերջին 10-15 տարիները Ալ. Սպենդիարյանի անվան օպերայի եւ բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնն իր տարեգրության էջերում արձանագրում է անցյալի ավանդույթների ու գեղարվեստականության հետընթաց: Հայտնի է, որ հասարակական կյանքի (արժեչափեր) մթնոլորտով, քաղաքական, տնտեսական վիճակներով պայմանավորվածՙ մշակութային բարձր իրողությունները «զոհ» են դառնում շուկայական հարաբերություններինՙ դուրս մղվելով էժան ու դյուրամարս արվեստի պատվիրատու-հովանավորողների ստեղծած հասարակական կեղծ պահանջարկի շրջանակներից: Ժամանակն էլ իր հերթին է նոր խնդիրներ դնում բնույթով անդադար փոփոխության ձգտող, նորություններ փնտրող արվեստի առաջ: Արդ, ի՞նչ փոփոխություններ են կատարվում այսօր մեր մշակույթի ամենաերեւելի օջախումՙ օպերային թատրոնում. վերջին շրջանում մամուլում տպագրված մի շարք հոդվածներ լուրջ ահազանգ էին հնչեցնում (տարիներով ձեւավորված ավանդույթների մոռացություն, ընդհանուր միջավայրի խաթարում, գեղարվեստականության անկում (նորարարության անվան տակ ոչ էսթետիկական ձեւերի ներմուծում) խաղացանկային չափից ավելի նվազում):

Այս հարցերի շուրջ էր ծավալված քննարկումը Թեքեյան մշակութային կենտրոնումՙ նախաձեռնությամբ «Ազգ» օրաթերթի եւ անվանի մի շարք երաժիշտ-երաժշտագետներիՙ Սվետլանա Սարգսյան, Արաքսի Սարյան, Լիլիթ Երնջակյան, Կարինե Ջաղացպանյան, Ժաննա Զուրաբյան, օպերային թատրոնի մեներգիչներ Բարսեղ Թումանյան, Սուսաննա Մարտիրոսյան, ռեժիսոր Վահան Բադալյան:

Երբ Արաքսի Սարյանը երաժշտագիտության դերի մասին իր ներածական խոսքում հիշատակեց մեր կոմպոզիտորներից մեկի այն կարծիքը, թե հայ երաժշտարվեստի ներկա վիճակի պատճառը նաեւ երաժշտագետների պասիվությունն է, եւ որ չկա քննադատությունՙ եղածը կամ գովեստ է, կամ լռություն, մտաբերեցի գեղանկարիչ Ռուբեն Ադալյանի ճիշտ նույն դիտարկումը եւ ճիշտ նույն կերպ արվեստաբան Պողոս Հայթայանի մոտեցումն էր. այսինքնՙ հակառակ պարագայում (առողջ քննադատության) քննադատը թշնամանքից բացի ոչինչ չի շահում: Մինչդեռ, ինչպես նկատեց Արաքսի Սարյանը, ժամանակին Հայկանուշ Դանիելյանի պես երգչուհին իրեն քննադատող հոդվածագրին պատասխանել է շնորհակալական նամակով: Ինչո՞ւ այժմ այդպես չէ:

Մեր կյանքի արժեքներն անդառնալիորեն փոխվել են. ստեղծված հիվանդագին հոգեբանական մթնոլորտի, կործանվող մարդկային հարաբերությունների պատճառներից մեկը գրեթե բոլոր ասպարեզներում արմատացած դիլետանտիզմն է. անգամ արվեստի միջավայրն են թափանցել բաժակաճառային գովաբանանքներն ու սին ինքնամեծարանքները, եւ աղմուկը (գորշությունը) որքան շատանում, այնքան դժվարանում է մաքուր ձայներ լսելու, առավել եւս գնահատելու հնարավորությունը: Այդուհանդերձ, ամենասահմանային վիճակներում անգամ գտնվում են մարդիկ, ովքեր իրական մղումով փորձում են քաոսի վերածվող արժեքների լաբիրինթոսում ճիշտ ընտրության ձայնը լսելի դարձնելՙ մասնագիտական խղճի թելադրանքով նաեւ... Այս ենթատեքստում պետք էր հասկանալ Սվետլանա Սարգսյանիՙ նման քննարկումների շարունակական ու հետեւողական լինելու անհրաժեշտության ցանկությունը:

Մ. Բ.

Հարցադրումՙ

Ա.

Օպերային թատրոնի ներկա վիճակը. ինչպիսի՞ նոր զարգացումներ է ապրում օպերային արվեստը Հայաստանում. ավանդականի ու նորի հարաբերակցությունը:

  Արաքսի Սարյան - ԵՊԿ երաժշտության պատմության ամբիոնի վարիչ, արվեստի վաստակավոր գործիչ.

- Իհարկե չի կարելի չտեսնել մեր օպերային թատրոնի ներկա շարժումը, դա լավ է եւ ուրախալի: Բայց մտահոգիչը բեմադրությունների գեղարվեստական որակն է:

Մեծ առաջընթաց էր Տերտերյանի «Երկրաշարժ» օպերայի բեմադրությունը. մյունխենյան ներկայացումից հետո հնարավոր եղավ հասկանալ այդ բարդ բեմականացման երեւույթը: Սակայն վերջինըՙ ամենասարսափելին է, «Ալմաստի» բեմադրությունը ձախողված էր. այդպիսի «Ալմաստ» ավելի լավ էր , չլիներ: Բեմադրիչըՙ Պերմի օպերային թատրոնի գլխավոր ռեժիսոր, գեղարվեստական ղեկավար եւ տնօրեն Գեորգի Իսահակյանը ճիշտ չէր ըմբռնել պոեմի խորը հոգեբանական բնույթը, ձեւավորումն արդեն ունկնդրին շեղում, ապակողմնորոշում էր:

Ժամանակին, երբ Հովհ. Թումանյանին քննադատել են հայ կնոջ այդպիսի կերպար ստեղծելու համար, բանաստեղծը պատասխանել է, թե լավ կարդացեք պոեմը եւ կտեսնեք, որ ոչ մի տեղ ազգության մասին խոսք չկա: Թումանյանը փորձել է դուրս գալ ազգային սահմաններից, մարդկային խորը, դրամատիկ կերպարներ ստեղծել: Այս առումով միանգամայն ճշմարիտ ու անկրկնելի էր Տաթեւիկ Սազանդարյանի մեկնաբանությունըՙ խորապես համոզիչ, համամարդկային:

«Ալմաստի» այս նոր բեմադրության ամենատպավորիչըՙ վատ իմաստով, բեմական ձեւավորումն է (նկարիչ`Վ.Օկունեւ): Գուցե հարմար չէ ասել, քանի այդ ազգանունն եմ կրում, բայց 1939-ի դեկադայի օրերին Մեծ թատրոնի բեմում երբ «Ալմաստ» էր ներկայացվում, 2-րդ գործողությունը դեռ չսկսված, վարագույրի բացվելուն պես դահլիճը հոտնկայս ծափահարել է Մարտիրոս Սարյանի բեմական ձեւավորումը:

Երաժշտագիտությունը, որպես քննարկումների, դիտարկումների, դատողությունների արվեստ, ուշ միջնադարից իր կարեւորությունն ունեցել է երաժշտական արվեստում: Եղել են նաեւ բազմաթիվ հակասական քննարկումներ, երբեմն պայքարի սուր դրսեւորումներ են դրանք ունեցել, բայց իրենց ազդեցությունը թողել են մշակույթի զարգացման մեջ: Մեզանում այժմ երաժշտագիտական մտքի հանդեպ տարօրինակ վերաբերմունք է գործումՙ հրավիրել բեմադրությունների քննարկմանը եւ կամ պրեմիերայից հետո, լսել կարծիքներ, որոնք սակայն ոչնչով չեն կարող ազդել արդեն կայացած բեմադրության վրա, որովհետեւ ղեկավարությունն ինչպես որոշել, այդպես էլ արվում է: Ինչպես, օրինակ, «Դավիթ-Բեկի» առիթով մեր որոշակի նկատառումներին թատրոնի այն ժամանակվա գեղարվեստական ղեկավարն ասաց, թե ինքը միայն Հերբերտ ֆոն Կարայանին էր լսում...

  Բարսեղ Թումանյան - Օպերային թատրոնի մեներգիչ, ՀՀ ժողովրդական արտիստ.

- Այն, ինչ ասվեց «Ալմաստի» առիթով, միանգամայն ճշմարիտ է: Ես, դեռ մշակույթի նախարարության գեղ. խորհրդում տեսնելով ներկայացման դեկորներն, ասացի, որ նման ձեւավորումով բեմադրություն չի կարող կայանալ: Որեւէ բեմադրություն, հատկապես երբ նախադեպը եղել է, կարող է կայանալ եղած ավանդույթների, ժառանգականության վրա: Վ. Բագրատունու բեմադրությունից հետո նորը պետք է գեղարվեստորեն կամ շատ ավելի բարձր մակարդակ ունենար, կամ էլ պետք էր չնչին փոփոխություններով վերականգնվեր նախորդը, որն իսկապես գեղեցիկ, մոնումենտալ գործ էրՙ դրամատիկ, հոգեբանական շեշտադրումներով:

Իսկ ո՞վ է պատասխանատու այսպիսի ձախողված ներկայացման համար: Մեզ համար շռայլություն է իրար հետեւից նման անհաջող ներկայացումների գոյությունը: Մենք չունենք այդ հնարավորություններն ու իրավունքըՙ մտածելու թեՙ ոչինչ, այս մեկը անհաջող է, հաջորդը կփորձենք ավելի լավ անել: Մեր թատրոնում յուրաքանչյուր բեմադրություն նվազագույնը տասը տարի պիտի ներկայացվի:

  Ժաննա Զուրաբյան - Արվեստագիտության թեկնածու, պրոֆեսոր.

- Նվազագույն ծախսերով տպավորություն ստեղծելու միտում կա այսօր, այսպես ասածՙ կոմպրոմիսային ներկայացումների: Շահի հոգեբանությունը բոլոր ասպարեզներում տիրապետող է դարձել. հոգեբանական մթնոլորտն է աղավաղվածՙ անել ոչ թե լավ, այլ այնպես, որ ընդունելի լինի, կամ գնահատվի լավ: «Անուշի» մեջ օրինակ, գեղջկուհիներին հագցրել են ամենաէժան շոլկ կտորից հագուստներ, այն դեպքում, երբ այդ գեղջկուհիները ծաղկավոր չթից բացի այլ հագուստ չեն կրել: «Ալմաստն» ամբողջությամբ խեղաթյուրված է ապազգային հոգեբանությամբ: Թումանյանը ազգային որեւէ պատկանելություն չի ակնարկում, ինչպե՞ս է լինում, որ Թմուկ բերդի շրջակայքում, որտեղ քայլում է Նադիր շահը, Աստվածամոր պատկերն է տեղադրվում. դա ազգադավ վերաբերմունք է, անգրագետ մոտեցում:

(Քննարկման մասնակիցներից մեկը նկատեց, որ իր զարմուհին «Ալմաստը» դիտելուց հետո ասել է, թե ինքն այլեւս Թումանյան չի կարդալու... Մ. Բ.):

 Մելանյա Բադալյան - Կարծում եք, այսպիսի երեւույթները դասական ստեղծագործությունների մոդեռնացման հետեւա՞նք (նոր խոսք) են, թե՞ պրոֆեսիոնալիզմի պակաս:

  Արաքսի Սարյան - Նոր մոտեցումը, արդիականացումը պետք է կրի այն գեղարվեստականությունը, ինչ տվյալ օպերան կամ դասական որեւէ ստեղծագործություն ունեն: «Դոն Ժուանն» օրինակ, ոչինչ չհամոզեց գեղարվեստականության իմաստով:

Հայտնի է, որ «Անուշի» սոցիալ-հոգեբանական հիմքը ժողովրդական ավանդույթներին, ադաթներին սովոր կամ հավատարիմ լինելն է, եւ թշնամանքը ծնվում է, երբ ավանդույթը խախտվում է: Գեղամ Գրիգորյանի բեմադրության մեջ դեռ հարսանիքի այդ տեսարանը չեղածՙ Սարոն ու Մոսին արդեն թշնամի էին: Երբ այս մասին խոսվեց, բեմադրիչն ասացՙ բայց չէ՞ որ նրանց ընտանիքները միմյանց թշնամի են եղել...

  Ժաննա Զուրաբյան - Ներկայիս նորարարական մոտեցումները ոչ միայն երկբեւեռ, նաեւ տարաբեւեռ կարող են լինել: Անշուշտ, բեմադրիչը պետք է մասնագիտական պատրաստվածություն ունենա: Նա պետք է գրագետ լինի, իմացականությամբ օժտված, զարգացած անձ լինի, որի պակասը միշտ զգացվում է, պիտի գիտակցի, որ եթե գրական ստեղծագործությունը իր դարաշրջանի մեջ է տպավորիչ ընկալվում, ուրեմն թատերականացումն էլ չի կարող չափից ավելի տարբեր մակարդակներով փոխվել եւ ակնկալվել, որ այդքան փոփոխություններովՙ միջավայր, ինտերիեր, հագուստներ փոխելով կարելի է, օրինակ, «Տրավիատա» զգալ, անհավանական է, անիրականանալի: Նրա բարոյականությունը կփոխվի. այսօրվա միջավայրում չեն կարող XIX դարի բարոյական արժեքների դրսեւորումներն ընկալվել:

Ձախողված էր նաեւ Մեծ թատրոնի «Եվգենի Օնեգին» օպերան: Ողջ ինտերիերը փոխված էր, վերացված էին այգին, փոքրիկ պատշգամբը, որտեղ շնչում էին այդ ծառը, ծաղիկը: Այդպես էր Տիգրան Լեւոնյանի «Անուշը». հսկայական հիասթափություն ապրեցի, երբ բեմական այդ միջավայրը հայտնվեց, չկային այն կապույտ երկինքը, զուլալ աղբյուրները, բարձր սարերը: Եղածը պարսկական հոգեբանությամբ բեմադրություն էրՙ սկսած նարնջի գույների գերակայությունից, մեհյանատիպ եկեղեցուց. չոքեչոք առաջ եկող երգիչներից, պարսկական թասերից, հարսանեկան տեսարանից. հայկական ոչինչ չկար...

  Լիլիթ Երնջակյան - Արվեստագիտության դոկտոր, ԳԱԱ արվեստի ինստիտուտի առաջատար գիտաշխատող.

- Ես, այնուամենայնիվ, ավելի տոլեռանդ, հանդուրժողական եմ նոր ոճերի, լուծումների նկատմամբ: Թատերական, բալետային, թե օպերային ներկայացում կլինի, որոնումները, գեղարվեստական նոր չափանիշների փնտրումներն անհրաժեշտ են, իհարկեՙ ոչ դասական ստեղծագործության աղավաղումների գնով: Այսօր միայն ավանդական բեմադրություններով հնարավոր չէ բավարարվել եւ պայքարել հանուն այդ ավանդույթների, կարծում եմ, արդարացված չէ, եթե անգամ այդ փորձերը կարճ կյանք ունենան:

  Աննա Արեւշատյան - արվեստագիտության դոկտոր, պրոֆ.,ԳԱԱ արվեստի ինստիտուտի առաջատար գիտաշխատող.

- Վերջին շրջանի բեմադրությունները մեկը մյուսից ձախողված, մեկը մյուսից վարկաբեկիչ են: Ասես իրենցից առաջ կոմպոզիտորական, բեմադրական անցյալ, նախորդ փորձ գոյություն ունեցած չլինի: Լիլիթն ասաց, որ ինքը տոլեռանդ է, հանդուրժող է նոր ձեւերի նկատմամբ: Սակայն մեր օպերային թատրոնը դեռեւս այդ մակարդակին չի հասել: Վերջին տասնամյակի ընթացքում այնպիսի նահանջ եղավ, որ քիչ թե շատ բավարար վիճակի հասցնելու համար մեծ ջանքեր եւ տեւական ուղի է պետք անցնել, ապա կարելի է խոսել տոլեռանդության, այլընտրանքային, փորձարարական մոտեցումների մասին:

  Բարսեղ Թումանյան - Իհարկե, կա ժամանակակից կոմպոզիտորական միտք, ավանգարդ մտածողություն, որը պահանջում է ժամանակակից ռեժիսուրա: Սակայն մենք մեծ բացթողումներ ենք ունեցել եւ հետ ենք մնացել: Պետք է դասական ուղղությամբ առայժմ զարգանանք, ապա փորձարարական մոտեցումներ հանդես բերենք: Օպերան պետք չէ իրականությանն այդքան մոտեցնել: Լավ է` հանդիսատեսը այդ հեքիաթային, անիրական մթնոլորտը զգա, այդ լեգենդով ապրի: Ի վերջո, բոլոր լեգենդներն էլ ռեալության վրա են հյուսվել, ինչո՞ւ կրկին վերադառնալ իրականությանը:

Այսօրվա մեր խնդիրներից մեկը կորցրած անցյալի, ժառանգական հաջորդականության կապը վերականգնելն է, ինչը մենք չենք կարողացել փոխանցելի դարձնել:

Բ.

Օպերայիՙ որպես համադրական արվեստի առանձնահատկությունները

 Մ. Բ. - Դուք կենտրոնացաք շատ ավելի բեմադրական արվեստի վրա, երաժշտությունը, կատարողականը մի՞թե երկրորդական են:

  Ժաննա Զուրաբյան - Օպերան երաժշտական թատրոն է, նման արվեստում գործողությունը եւ մթնոլորտը շատ կարեւոր ենՙ հանդիսատեսի ուշադրությունը երաժշտության վրա կենտրոնացնելու համար: Երբ տեսողական ընկալումներն աղավաղում են, նա ապակենտրոնանում եւ չի էլ լսում երաժշտությունը, դա՛ է նաեւ պատճառը, որ Էդվարդ Թոփչյանի «Աիդայի» համերգային կատարումները մեծ հաճույքով ենք ունկնդրում, որովհետեւ շեղող սխալներ չկան:

 Մ. Բ. - Նման պարագայում համերգային կատարումնե՞րն են շահեկան:

 Ժ. Զ. Փաստորեն, այո:

 Մ. Բ. - Բայց օպերային մշակույթն է կորուստներ ունենում: Ահավասիկՙ խաղացանկային նվազուն պատկերը, 4-5 ներկայացում ընդամենը:

  Սուսաննա Մարտիրոսյան - Օպերային թատրոնի մեներգչուհի, ԵՊԿ երգեցողության ամբիոնի վարիչ, միջազգային մրցույթների դափնեկիր.

- 1993-ից մինչեւ 2003-ը աշխատել եմ Պետերբուրգի Մարիինյան թատրոնում, հրավիրված էի Վալերի Գերգիեւի կողմից: Երգել եմ առաջնակարգ դերեր, ստեղծագործական հարուստ փորձ եմ ձեռք բերել, նաեւ հնարավորություն ունեցելՙ հետեւելու թատրոնի զարգացման ընթացքին, վերելքին: Եղել են, անշուշտ, եւ վատ ներկայացումներ: «Ալմաստի» այդ նույն ռեժիսորը այնտեղ «Իշխան Իգոր» բեմադրեց, ձախողված մի ներկայացում. բոլորը սարսափահար էին եղել: Բայց այնտեղ Վալերի Գերգիեւը կաՙ բարձր կարողություններով, մտածելակերպով, երեւակայութամբ` երեւելի անձնավորություն: Նա շրջապատել է իրեն պրոֆեսիոնալ նվիրյալներովՙ թեՙ ադմինիստարտիվ, թե ստեղծագործական մասով. ինքը գրեթե 24 ժամ անց էր կացնում թատրոնում, անհրաժեշտության դեպքում օրը անգամ 2-3 փորձ էր արվում: Այդ մթնոլորտում զուգահեռ 3-4 ներկայացում էր ստեղծվում: Մեր օպերային թատրոնում քիչ չեն լավ երգիչները, բայց բացարձակ կազմակերպված չեն թատրոնի աշխատանքները, խաղացանկային քաղաքականություն գոյություն չունի: Եվ նման պարագայում որեւէ երգիչ չի կարող զարգանալ: Կոնսերվատորիան, ավելի քան երբեւէ, այսօր մեծ թվով կադրեր է պատրաստում: Նրանք պիտի աճեն թատրոնում, մինչդեռ չկան այդ ներկայացումները, վերացավ մեկանգամյա ներկայացում կոչված երեւույթըՙ «Կախարդական սրինգ», «Կարմեն», «Իոլանտա». ո՞ւր անհայտացան այդ ներկայացումները:

Օպերային թատրոնի առանցքը երգիչներն են, որոնց ստեղծագործական կյանքը շատ կարճ է, Հայաստանում ավելի են կարճացնում: Չի կարելի այդքան շռայլ լինել ուրիշի ժամանակի նկատմամբ: Առանձին ներկայացումների մասին չխոսած, այսօր շատ երիտասարդ երգիչներ մատնված են անգործության օպերային թատրոնում: Այդ պատճառով շնորհալիները թողնում, գնում են Հայաստանից: Միայն երեք երգիչ այս տարի Գերմանիա մեկնեց, պայմանագրով: Սա, իհարկե, բնական երեւույթ է, բայց անբնական է, երբ այստեղՙ մեր թատրոնում իրենք անելիք չունեն:

  Սվետլանա Սարգսյան - արվեստագիտության դոկտոր, պրոֆ., ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ.

- Ժամանակին Վալերի Գերգիեւը իր երգիչներին ասում էրՙ կարող եք որեւէ տեղ երգել, որեւէ երկրի հետ պայմանագիր ունենալ, բայց գիտակցեք, որ դուք Մարիինյան թատրոնի երգիչներ եք:

Մեր պարարվեստի ուսումնարանի սաներն այսօր զբաղված են շոու-բիզնեսի ոլորտում, որովհետեւ պահանջված չեն օպերայի, բալետի թատրոնում: Եթե ուսումնարանը փորձառու, նվիրված գլխավոր բալետմայստեր ունենա, մենք հրաշալի մակարդակ կապահովենքՙ ունենք տաղանդներ, հատկապես տղաների մեջ:

  Բարսեղ Թումանյան - Մեր թատրոնում որեւէ հայեցակարգ մշակված չէ, սա նաեւՙ երգիչներին ներգրավելու առումով: Ասենք, «Դոն Ժուան» են որոշել բեմադրել, բայց Դոն Ժուանի դերակատարը որոշված չէ: Դրսում վաղուց արդեն հերոսի վրա ներկայացում դնելու փորձը կա: 2012-2013 թվականների համար արդեն դերասանների ընտրություն են կատարել, եւ բեմադրությունները «հարմարեցնում» են նրանց կատարողական չափանիշներին:

Թատրոնը դերասանի համար է: Կատարողական արվեստը նրանցից շատերին ցուցադրական ներկայացման է մղում, շոուն ավելի գայթակղիչ է, բայց այդ ամենը հղկվում է ընթացքում: Մեր երգիչները ճաշակի լուրջ խնդիրներ ունեն, անգամՙ սոլֆեջոյի խնդիր, երգեցողությունը հաճախ բնազդային է: Շատերը չեն կարողանում անգամ բեմական պրոցեսում ձեւավորվել, որովհետեւ վատ թատրոնում համապատասխան ճաշակի ձեռքբերումը դառնում է բնական վիճակ: Այդ ամենը հղկելու համար ժամանակ է պահանջվում: Ի վերջո, արվեստը միշտ զարգացման մեջ էքսպերիմենտալ է: Կան նաեւ տեխնիկական բնույթի հարցեր. մկանային եւ մտավոր զարգացման փուլը 5-10 տարի պահանջում է: Եթե ճիշտ մթնոլորտ ապահովվի, ստեղծագործական պրոֆեսիոնալիզմ ցուցաբերվի եւ տաղանդավոր մարդիկ սկսեն փորձեր անել, հնարավոր է գլուխգործոցներ ստեղծվեն: Մենք ունենք շատ լավ ձայներ, լավ պոտենցիալ, մի բան, որ դրսում այդքան հաճախ չես հանդիպի: Ունենք այդ կարողությունըՙ եվրոպական արդի օպերային արվեստի հետ համեմատության մակարդակի:

Գ.

Ստեղծագործական մթնոլորտ. թիմ եւ անհատ. գեղարվեստական ղեկավարի դերը

  Աննա Արեւշատյան - Ես իմ վերաբերմունքը, իմ տեսակետները հայտնել եմ հոկտեմբեր ամսին լույս տեսած երկու հոդվածներումՙ «Գոլոս Արմենիի» եւ «Առավոտ» թերթերում եւ չեմ ուզում այստեղ կրկնվել: Կարելի է անվերջ քննարկել ներկայացումներըՙ ոճական, բեմադրական, երաժշտական եւ զանազան այլ ասպեկտներով. երեւույթի բուն պատճառն է պետք բացահայտել: Թատրոնը մի երեւույթ է, որ կարող է կայանալ, երբ գոյություն ունեն գեղարվեստական ղեկավար, գլխավոր դիրիժոր եւ տնօրենՙ թատերական այդ սուրբ երրորդությունը, որը, ցավոք սրտի, մենք չունենք: Ղեկավարությունը, որ այս վերջին 8 տարիներին գլխավորում է թատրոնը, ապացուցեց իր սնանկությունը, իր անկարողությունըՙ որեւէ ստեղծագործական հարց լուծելու:

Պետք է փոխվի ղեկավարությունը, այլ մարդիկ պիտի գան, որոնք կկարողանան տանել թատրոնը ճիշտ ուղիով, ճիշտ խաղացանկային, նվագացանկային քաղաքականություն կվարեն: Այսօրվա մեր մտահոգություններն ազգային մշակույթի կորուստների համար են, որտեղ ազգային օպերային թատրոնը առաջնային դեր ունի: Մենք ունենք տարբեր սերունդների հրաշալի կոմպոզիտորների շատ բեղմնավոր ստեղծագործություններՙ ե՛ւ օպերայի, ե՛ւ բալետի ժանրերում: Հարցերի հարցը մնում է թատրոնի գեղարվեստական ղեկավարի անձը: Մեր մշակույթի նախարարը ճիշտ չվարվեցՙ բոլոր թատրոններում վերացնելով գեղարվեստական ղեկավարի հաստիքը: Իսկ թատրոնն առանց խարիզմատիկ լիդերի, առանց ուժեղ ստեղծագործական անհատի, որն ի զորու է իր շուրջը համախմբել լավագույն ստեղծագործական ուժերին, անհնար է` վերելք ապրի, լուրջ նվաճում արձանագրի:

  Կարինե Ջաղացպանյան - արվեստագիտության դոկտոր, պրոֆ.

- Այո, մեր ղեկավարությունը ճիշտ չէրՙ վերացնելով գլխավոր ռեժիսորի հաստիքը, չպատկերացրեց թատրոնի հետագա ճակատագիրը: Պետք էր մտածել, թե փոխարինողն ո՞վ է լինելու: Թող ներվի ասելու, ես կարծում եմ Բարսեղ Թումանյանը կարող է այդ գործը ստանձնել: Նրա կրթվածության, մասնագիտական մակարդակը, փորձը պատշաճում են այդ աշխատանքին:

(Այս կարծիքը երկրորդեց Սվետլանա Սարգսյանը):

  Վահան Բադալյան - Գեղագիտական կենտրոնի Փոքր թատրոնի ռեժիսոր .

- Հիմնականում համաձայն եմ հնչած կարծիքների, տեսակետների հետ: Այսօր թե ներքին, թե մասնագիտական կրթվածության պահանջ եւ պակաս կաՙ թե՛ դերասանների, թե՛ երգիչների, թե՛ բեմադրիչների: Ի՞նչ գեղարվեստական արժանիք կամ արդյունք կարելի է սպասել, երբ մարդը ժամանակաշրջանները չի հասկանում, ստեղծագործության բնույթը չի ընկալում եւ կամ ազգային մշակույթի առանձնահատկությունները չգիտի: Կարծում եմՙ այսպիսի սխալներ չէին լինի, եթե իսկապես պրոֆեսիոնալներ ղեկավարեին:

  Բարսեղ Թումանյան - Իհարկե գեղարվեստական ղեկավարի, զարգացած, լայն մտահորիզոն ունեցող ստեղծագործ անհատի դերը անչափ կարեւոր է: Մեծ բեմադրիչ, երաժիշտ, արտիստ է պետք, որ նաեւ կարողանա ճիշտ զգալ եւ ապահովել բեմի տարածությունը, ճարտարապետական միջավայրը:

Ցյուրիխի օպերային թատրոնը 10 տարվա ընթացքում գեղարվեստական ղեկավարի շնորհիվ դարձավ Եվրոպայում լավագույններից մեկը: Պերեյրանՙ մասնագիտությամբ ռեժիսոր, ինքը բեմադրություն չի դնում, բայց փայլուն ընտրություն անել գիտի: Նմանապես վերելք ապրեց Մարիինյան թատրոնը: Վալերի Գերգիեւը իր անձնական հատկանիշներով թատրոնը միջազգային մակարդակի հասցրեց, միջազգային հարաբերություններ ձեւավորվեցին: Իր անձնական երեւույթը մեծ դեր խաղաց: Մենք ավելի ճահճային վիճակում ենք, նաեւ աշխարհի մի հատվածում ենք, որ Եվրոպայի հետ կապերը թույլ են, բայց կան փոխհարաբերությունների տարբեր ձեւերՙ քույր-թատրոնների եւ այլ, պետք է փորձել բարձրակարգ դիրիժոր կամ ռեժիսոր հրավիրել, որ մեկ-երկու տարի աշխատելով, իհարկե, օգտակար կարող է լինել: Բայց արդյոք որեւէ բեմադրիչի, թեկուզ Ռոբերտ Ստուրուայի ոճը կդառնա՞ մերը:

Շուրջ 30 տարի աշխարհի շատ թատրոններում եմ եղել եւ ճանաչել թատերական աշխարհը, հասկացել ստեղծագործության թե՛ նվաճումների, թե՛ ձախողումների պատճառները, տարբեր մշակույթների բախումները: Մեծ մրցակցություն կա այսօր: Կադրերով մենք առաջնային դիրքերում ենք, բայց եթե չունենանք մեր արտադրանքը, աշխարհին չկարողանանք մեր ազգային օպերայով ներկայանալՙ «Ալմաստ», «Արշակ Երկրորդ», «Անուշ», մենք ոչինչ ենք:

Միայն դասական երաժշտությամբ կարող ենք ներկայանալ աշխարհին: Այդ ժողովրդական համարվածըՙ հայ-քրդական, հայ-ադրբեջանական, հայ-եզդիական, հայ-թուրքական, հայ-հունական եւ նման այլ երաժշտությունները գեղջկական արվեստի ձեւեր են, որոնցով պետք չէ հետաքրքրվեն պետական մակարդակներում: Պետությունը պիտի որդեգրի մշակութային հստակ քաղաքականությունՙ ո՞ր արվեստին է ուղղված պետական պատվերը, պետությունը ի՞նչն է քարոզում ու հովանավորում: Ճիշտ գնահատել է պետք ազգային արվեստի դերը մեր հասարակական կյանքում, ըստ այդու սահմանել մշակութային քաղաքականության ուղղությունը:

  Սվետլանա Սարգսյան - Այո, իսկապես մեր երաժշտական կյանքի ամենակարեւոր եւ ամենացավոտ հարցն ենք քննարկում այսօր: Եվ եթե շարունակական ու հետեւողական լինեն այսպիսի քննարկումները, գուցե մեր ձայնը, մեր վերաբերմունքը ինչ-որ տեղ օգտակար լինեն այս հիվանդոտ խնդրին: Մտահոգությունը ազգային օպերային թատրոնին է վերաբերում, եւ մենքՙ պրոֆեսիոնալ երաժշտագետներս իրավունք չունենք լռելու:

Մարդը ինքը ոճն է: Ոճի հասկացողությունը ինքնին ընդգրկուն է եւ գեղարվեստական բոլոր ձեւերն է ներառում: Թատրոնը եւս, ինչպես արվեստի ամեն երեւույթ, ոճի արտահայտություն է: Ունի՞ մեր օպերային թատրոնն իր ոճը: Մեր դրամատիկական թատրոնները այս կամ այն կերպ դրսեւորում են որոշակի ոճական եւ գեղագիտական առանձնահատկություններՙ ընդունելի կամ ոչ: Իսկ ի՞նչ է կատարվում այստեղՙ օպերային թատրոնում: Այն գրեթե հավասարվել է օպերային ստուդիայի մակարդակի, որտեղ պարբերաբար մեկ գործողությամբ ներկայացումներ են լինում, եւ որոնց նկատմամբ երաժշտագիտության վերաբերմունքը ներողամիտ է, որովհետեւ երիտասարդներ են, չկա որոշակի ուղղվածություն, ուղղություն, նպատակ: Դրանք կարող են լինել փորձարարական, ավանդականՙ ինչ ուզես: Եվ փոխանակ այդ ստուդիան հասնի պրոֆեսիոնալ օպերային թատրոնի մակարդակին, հակառակն է տեղի ունենում:

Ես ուզում եմ խոսել պատճառների մասին, թե ինչու մեր օպերային թատրոնը չունի ոճ: Տարիներ շարունակ այստեղ բացակայում է մշակութային դիմագիծՙ ղեկավարության մշակված, միասնական հայեցակարգ: Թատրոնը ակնհայտ գավառական մակարդակի է իջել, զրկվել նախկին ակադեմիական բնույթից, կորցրել կապը անցյալի ժառանգության հետ: Սթափ մտածողությամբ մի՞թե պարզ չէ, որ մենք կրողն ենք անցյալի եւ նախորդ շրջանի մշակութային ավանդույթների, եւ որոնց վրա պետք է զարգանա ներկայիս օպերային արվեստը: Անցյալի յուրաքանչյուր հաջողված բեմադրություն անհրաժեշտ է պահպանելՙ գեղարվեստական այդ փորձը կրկնելով: Ինչ վերաբերում է օպերային բեմադրությունների արդիական ձեւերին, ինչպես ավանդականի, այնպես էլ նորի դրսեւորումներում դրված են նույն չափանիշներըՙ անսամբլային հավասարակշռություն, երաժշտական կերպարների խորը ներթափանցում, ներկայացման երաժշտականությունը ամբողջացնող դիրիժորական բարձր ունակություն, իհարկե, կատարողական պրոֆեսիոնալիզմ, որոնք այսօր մեր օպերային թատրոնում բացակայում են:

Եվ որպեսզի այդ ամենը կայանա, անհրաժեշտ է կադրային եւ ներքին կառուցվածքային արմատական փոփոխություն :

Քննարկման մասնակիցների մի քանի նկատառումներՙ

1. Ստեղծել Մշակույթի նախարարությանը կից հասարակական հիմունքներով մշտապես գործող մտավորական վերլուծական մարմին (Ժաննա Զուրաբյան):

2. Ողջունելով հանդերձ «Ազգի» նախաձեռնությունըՙ նմանաբնույթ քննարկում կազմակերպել մշակույթի նախարարությունում (Աննա Արեւշատյան):

3. Օպերային թատրոնի ներկա վիճակի մասին քննարկում անցկացնել նաեւ «Արարատ»ՙ (առայժմ մշակութային լուրջ հարցերի նկատմամբ պասիվ դիրքորոշումով) հեռուստաալիքով (Սվետլանա Սարգսյան):

4. Վերականգնել օպերային թատրոնի գեղարվեստական ղեկավարի հաստիքը (բոլոր մասնակիցներ):