ԶԱՐԵՀ ԽՐԱԽՈՒՆՈՒ «ԿԱԹԻԼՆԵՐ...»Ի ՇԱՐՈՒՆԱԿԱԿԱՆ ԴԻՒՑԱԶՆԱՀԱՆԴԷՍԸ Սուրէն ԴԱՆԻԷԼԵԱՆ, Քնարիկ ԱԲՐԱՀԱՄԵԱՆ Պոլսում լոյս է տեսել մեր ժամանակաների խոշոր բանաստեղծ Զարեհ Խրախունու նորՙ «Կաթիլներ, կաթիլնե՜ր» ժողովածուն: Ինչպէս բանաստեղծի նախորդ մի շարք հրատարակութիւնների պարագային, այս անգամ էլ գիրքը ընթերցողին ներկայացնելու «պարտականութիւնը» իր վրայ է վերցրել «Մարմարա» օրաթերթի խմբագիր, արձակագիր եւ թատերագիր Ռոպէր Հատտէճեանը: Խորագիրն արդէն յուշում է դէպի բանաստեղծական մուտքը «անձկալի վերադարձի» ձգտումը. «Քար կաթիլներ» էր կոչւում հեռաւոր 1964-ին բանաստեղծի լոյս ընծայած առաջին ժողովածուն, ուր գեղագիտական երկու եզրեր էին կազմում «քար»ը եւ «կաթիլ»ը, որոնք խորհրդանշում էին բանաստեղծութեան երկու հիմնատարրերը` իմացականութեան եւ յուզականութեան արմատները: Վերջին գիրքը բացող «Կաթիլներ, կաթիլնե՜ր» երկարաշունչ քերթուածում, սակայն, «հին» կաթիլները բոլորովին նոր առաքելութիւն են ստանձնում. դրանք գալիս են փոխարինելու հանապազօրեայ հացին, պայմանաւորելու «ֆիզիքական» առարկայական մնայուն արժէքը, ինչը գեղագիտական սփոփանքի թէքէեանական բովանդակութեամբ է լցուած. Որքա՜ն ափսոս Որ հիմա դուք միմիայն Ո՛չ իսկ յայտնիՙ անհամարձակ ընդվզումի ըմբոստանքի ծածուկ գաղտնի կուլ տրուած այրող մրկող կայլակներու փոխուեցաք... Եւ պատահական չէ, որ կայլակների, այլ ոչ թէ «կաթիլների» յեղակարծ վազքի մէջ բանաստեղծի ներաշխարհում գերիշխող են դառնում զգացական-յուզական տրամադրութիւնները: Մեր առջեւ կեանքի ու մահուան սահմանագծին խարխափող բանաստեղծական հերոսն է, որի համար տեւական «մահաքունից» վերադարձը հրաշքի համազօր վերածնունդ է. Եւ... օրե՜ր ետք դարձեալ յանկարծ հրաշքո՜վ Ես աչք բացի բուժքոյրի մը ժպիտին դէմ լուսեղէն որ «բարի լոյս» կը մաղթէր ինձՙ հայերէն... Օ՜ բարի՛ լոյս, որ բարեւներ մեզ կը բերես յաւիտեան, Ինչպէ՜ս պագնեմ ու պաշտեմ քեզՙ հայօրէն...: Ի դէպ, հիւանդանոցային կեանքի փորձառութիւնն ու այդ կեանքի հետ բանաստեղծութեան ներդաշնութիւնը բոլորովին էլ նոր ապրում չեն քերթողի համար: Դեռ 1996-ին սրտի գործողութիւնը ծնունդ էր տուել «Սրտի խօսք» քերթողագրքին: Միայն թէ այս մէկը առաւել թանկ է արժեցելՙ վերածելով «առօրեան» ու «դարակուտակ սպասումը» տեւական գործողութեան: Հիացնողն այստեղ քերթողի պատասխանատուութիւնն է, որ գերիվեր է կենսական խոչընդոտներից, նաեւ ժամանակից: Վերոյիշեալ բանաստեղծութեանը յաջորդում է «Եռ» բաղադրիչով սկսուղ ենթաբաժինը, ուր հեղինակը երեւոյթների քննութեան համար կիրառել է հայեացքի եռաչափ մօտեցումներՙ ինչպէս միշտ կայուն հաւատարմութիւն պահպանելով իր ընտրած «առարկայական խորհրդանշապաշտութեան» սկզբունքների հանդէպ: Այսպէս օրինակ, եթէ պայման է երեք տառով «առարկայ» ընտրել ստեղծագործական զինանոցից («Եռատառ»), նախապատուութիւնը «քար»ինն է, ուր անշուշտ չի մոռացուել առաջնեկ ժողովածուի կենտրոնական խորհրդանիշը: Երկրորդը բանաստեղծի այնքան փայփայած «ծառ»ն է, բանաստեղծական առանձին գորովանքի, պաշտումի խորհրդանիշ: Զ. Խրախունու մօտ այն բազմաթիւ նշանակութիւններ ունի. յիշենք «Լուսածառեր ամէն տեղ», «Կաղանդի ծառ», «Ծառ ըլլալ», «Եղեւիններ», «Այս ծառը սուրբ» ծրագրային քերթուածները: Շարքը կարելի է դեռ շարունակել: Հեղինակի համար «ծառը» տօնի, սիրոյ, հպարտութեան, ազատութեան ու վերընձիւղման ենթիմաստներ կրելուց զատ յաւիտենութեան գրաւական է: Եռատառ եռեակը «փակում են» իրար մօտ գտնուող երկու բառերՙ «տառ»ն ու «բառ»ը, որոնք սրբութեան, կատարելութեան գաղափարներ են: «Կաթիլներ, կաթիլնե՜ր»ը հեղինակի իւրօրինակ երկխօսութիւնն է իր գրական անցեալի ժառանգութեան որոշ դրուագների հետ, ասել է թէ` նոր ժամանակի հանդերձներում: Այդ երկխօսութիւնը հաստատող քերթուածներից մէկն էլ «Եռագոյն» բանաստեղծութիւնն է, որ իւրատեսակ հաշուեքննութիւն էՙ կապուած շուրջ երկու տասնամեակ առաջ գրուած «Դրօշ» քերթուածի հետ: «Կանաչ», «սրճագոյն», «դեղին-ոսկեգոյն» երանգների շարունակական հերթագայութիւնը յուշում է, որ գոյների նախընտրութիւնը չի փոխուել, միայն թէ դրօշը ազատութեան բացարձակ խորհդանիշ լինելուց այլեւս դադարել է: Ժամանակի հոլովոյթում հեղինակը «ճշգրտել է» պետութեան խորհրդանիշի բուն յանձնառութիւնըՙ Իմ նախընտրած դրօշակը չունի լաց կոծ ու արիւն Չկայ երկինք, լեռ, ծով, լուսին, խորհրդանիշ սնոտիք յիշատակներ յաղթանակներ մեծխօսիկ, Ախորժակներ յաւերժօրէն անյագուրդՙ ձիւն կաթնահամ, սեր մեղրազօր ազատութի՜ւն Արեգնաթոյր ծիրանափառ առատութիւն խաբուսիկ Ու գունատած պարեգօտով կշիռազուրկ արդարութիւն ոտնբոպիկ... Զ. Խրախունին այս գրքում փորձում է նուաճել բանաստեղծական էպիք կառոյցի նոր ենթաձեւերՙ դրանք խորագրելով «Որմագրութիւններ»: Քերթուածների կողքինՙ այս հատուածում տեղ են գտել արձակ գրութիւններ, որոնք երբեմն յիշեցնում են առած-ասացուածքներ եւ պատգամի պէս են արձագանգւում ընթերցողի ունկերում: Փիլիսոփայական խորքով յագեցած այս փոքրիկ կտորները ամենատարբեր երեւոյթների ու ասպարէզների շուրջ դատողութիւնների խտացումներ ենՙ սկսած լրագրողներից ու հրատարակիչներից, մինչեւ «ամուսնութիւն» ու «պետական կարգուսարքի» որոնում: Ժողովածուի աւարտին զետեղուած են բանաստեղծի հետ Յակոբ Վարդիվառեանի եւ Մաքրուհի Պ. Յակոբեանի հարցազրոյցները, որոնք ընթերցողի համար հաճելի «զբօսապտոյտի» են վերաճում բանաստեղծական կեանքի այս բարձրակէտում: | 
