ՄԱԷՍՏՐՕ ԿԱՐՊԻՍ ԱՓՐԻԿԵԱՆ ԵՐԱԺՇՏԱՀԱՆՆ ՈՒ ԽՄԲԱՎԱՐԸ Բժիշկ Լեւոն ՄՈՄՃԵԱՆ, Փարիզ 92 տարեկան է խմբավար ու երգահան Կարպիս Ափրիկյանը, որի ստեղծագործական կյանքին է նվիրված նույնպես Փարիզից մեր թերթին հղված անդրադարձը, որի հեղինակը մեր հավատարիմ ընթերցողներին ծանոթՙ մասնագիտությամբ բժիշկ, զգայարանքներով երաժիշտ ու երաժշտագետ Լեւոն Մոմճյանն է: Ավելի քան 70 տարի մաեստրո Ափրիկյանը ծառայել է հայ երգարվեստին, հատկապես խմբերգային արվեստին, սկզբում Եգիպտոսում, ապա, 1960-ականներից սկսած, Ֆրանսիայում: Նա մեկն է սփյուռքահայ այն երգահան-խմբավարներիցՙ Համբարձում Պերպերյան, Շահան Պերպերյան, Բարսեղ Կանաչյան, Աշոտ Պատմագրյան, ինչպես նաեւ Պետելյան, Սեպուհ Աբգարյան, Արսեն Սայան եւ ուրիշներ, որոնք իսկապես անգնահատելի դեր են կատարել սփյուռքահայ սերունդներին հայ երգով հայ պահելու, ազգային երգի միջոցով նրանց ազգային ամենամաքուր զգացումները պահպանելու գործում: Կարպիս Ափրիկյանը այդ սերնդի վերջին մոհիկաններից է, արժանի մեր ժողովրդի երախտագիտությանը: Խմբ. 75 տարի առաջ Կարպիս Ափրիկեանը սկսաւ երաժշտութեամբ զբաղիլ: 15 տարեկանին Աղեքսանդրիոյ (Եգիպտոս) Պօղոսեան ազգ. վարժարանի երաժշտութեան ուսուցիչ Աշոտ Պատմագրեանի աշակերտ, անոր բացակայութեան ինք կը ստանձնէր տարեվերջի հանդիսութեան երգչախումբին ղեկավարութիւնը: Իսկ ուսուցիչին մեկնումէն ետք դարձաւ անոր յաջորդը, մինչ 1953: Փարիզ մեկնելէ առաջ Կ. Ափրիկեան Գահիրէի եւ Աղեքսանդրիոյ մէջ շարք մը համերգներով լուրջ գործունէութիւն ծաւալեց, ինչպէս «Ալհամրա» հանրածանօթ հանդիսասրահին մէջ: Երաժշտութեան բնագաւառին մէջ առաջնակարգ դէմք դարձաւ, արժանանալով մինչեւ իսկ Եգիպտոսի նախագահին գնահատանքին: Եթէ Ափրիկեանի ջանքերը չըլլային, Գ. Ալեմշահի «Աւարայրի ճակատամարտը» համանուագային վիպերգութիւնը (poe՛me symphonique) պիտի նուագուէ՞ր Երեւանի մէջ: Նույնն է պարագան իր «Սասունցի Դաւիթ» օրաթորիոյին, որ դիւցազներգական բնոյթով համանուագախմբային երկ է ու կը պարունակէ մեներգեր, խմբերգեր: Լեւոն Շանթ իր նշանաւոր գործը կոչած էր «Հին Աստուածներ». Ափրիկեան գտած էր Բարսեղ Կանաչեանի այդ թատերգութեան համար յօրինած դաշնամուրի բաժին մը եւ ջութակի ու թաւջութակի կցկտուր հատուածներ: Անոնց վրայ հիմնուելով, ան յաջողութեամբ ստեղծեց մէկ արարնոց, խտացրած «Աբեղան» օփերան, որ համանուագախմբային երկ մըն է: Իրեն կը պարտինք նուագախումբի ընկերակցութեամբ «Նանօր»-ի ժողովրդականացումը. Կանաչեան-Ափրիկեանի «Նանօր»-ը դարձաւ կոթող մը եւ միջազգային երաժշտասէրներու մօտ լաւ ընդունելութեան արժանացաւ: Զարմանալի է, որ մեր այն գաղութները, ուր հոծ հայութիւն կայ եւ կարեւոր թիւով մտաւորականութիւն, երաժշտական մարզը յաճախ զարգացում չէ արձանագրած: Սակայն ֆրանսահայութիւնը, որ այսօր շատ փայլուն պատկեր մը չի պարզեր, երաժշտական գետնի վրայ ունեցած է ծանօթ երաժշտագէտներ, ինչպեսՙ Գ. Ալեմշահ, Ա. Պարթեւեան, Մեսումենց: Երիտասարդութեանս, երգչախմբային երաժշտութեամբ խանդավառ, - դասական, ժողովրդական կամ եկեղեցական-, շրջած եմ բոլոր գաղութները, նաեւ անոնց եկեղեցիները, ծանօթանալու համար տարուած երաժշտական գործունէութեան: Երգած եմ Կանաչեանի բոլոր երգերը, իր իսկ ղեկավարութեան տակ: Որպէս ջութակահար մաս կազմած եմ Ափրիկեանի ղեկավարած նուագախումբին, ապա իբրեւ երգիչՙ անոր երգչախումբին: Հոս կ՛ուզեմ յիշեցնել նաեւ, թե ներկայ գտնուած եմ Հայաստանի հանրածանօթ բոլոր երգչախումբերու փորձերուն եւ ծանօթացած անոնց խմբավարներուն, բացառութեամբ Երեւանի սենեկային երգչախումբին, որուն խմբավարը Պեյրութ մեկնած էր, վերակազմելու Բ. Կանաչեանի «Գուսան» երգչախումբը: Ափրիկեան յետագային Կանաչեանի բազմաթիւ գործերուն գործիքային բաժիններ աւելցուցած է, ինչպես «Շուշօ»-ին, «Վարդերի հետ»-ին, որոնք այլեւս գրեթէ չենք լսեր Արեւմտեան Եւրոպայի երկիրներուն մէջ... Ինչ կը վերաբերի Կոմիտասեան պատարագին, Ափրիկեան նկատած է, որ զայն խառն երգչախումբի պատշաճեցնելու բոլոր փորձերը գոհացուցիչ արդիւնք չեն տուած, անոնց հնչեղութիւնը մնացած ըլլալով թեթեւ, նոյնիսկ միապաղաղ: Ինքն իր նոր մօտեցումով պայծառութիւն մը բերած է, նկատի ունենալով tessitur-ը, այսինքնՙ երգաձայնի մօտաւոր հնչածաւալը, երգողներուն համար ամենէն նպաստաւորը, յարմարագոյնը: Ըրածը «փոխագրութիւն-վերագրութիւն» կարելի է կոչել: Նոյն աշխատանքը կատարած է մեր հիասքանչ գոհար շարականներուն վրայ: Ունկնդրած եմ յաջող կամ նուազ յաջող հոգեւոր համերգներ, լսած անոնց ձայնագրութիւնները: Սկսած Ս. Էջմիածնի տաճարէն, մինչեւ Նիւ Յորքի Ս. Վարդան եկեղեցին, ղեկավարներու հետ մտերմութիւն ունեցած եմ. ձայներիզով ունկնդրած նաեւ Պուէնոս Այրեսի եկեղեցիին խմբավարին կատարումները: Անվարան կրնամ ըսել, թե Ափրիկեանի վերարտադրած պատարագը գերազանցապես յաջող գործ է: Այս շրջանակին մեջ կարելի չէ չխօսիլ անոր «Չ՛ըլլար, չ՛ըլլար» բազմամաս երկին մասին, որ գողտրիկ սուիթ մըն է: Ափրիկեան նկատած էր, թէ համերգի մը վերջաւորութեան զուարթ բնոյթով ստեղծագործութիւն (divertimento) մը անհրաժեշտ էր, ուրախ շեշտերով փակելու համար ձեռնարկը: Այս երկը Ափրիկեանի երաժշտական ինքնուրոյն դրոշմը կը կրէ: Ան յանդգնած է հայ երգչախմբային արուեստին մէջ տեղ տալու rythmique-ին (կշռութային) եւ syncope-ին (շեշտաշարժ կամ շեշտասահ), որոնց մեկնաբանութիւնը դժուար է սորվեցնել սիրողներէ բաղկացած խումբի մը, ուր անպայման կ՛ըլլան նաեւ հայերէնին ոչ ծանօթ տարրեր: Մաէսթրօ Կարպիս Ափրիկեան մեծապէս նպաստած է Եւրոպայի մէջ Կոմիտասի, Կանաչեանի, Ալեմշահի գործերուն ծանօթացումին: Ան իր տաղանդով ու վարպետութեամբ հայ երաժշտութեան երկնակամարին վրայ դարձած է եզակի անուն մը, որուն վաստակը արժանի է ամէն յարգանքի ու մեծարանքի: Փարիզ |
