ՐԱՖՖԻ ՍԷԹԵԱՆ. «ԱՄԷՆ ԱՆԳԱՄ ԵՐԹԱԼՈՎ ԵՐԵՒԱՆՙ ԿԸ ԶԳԱՄ, ՈՐ Կ"ԵՐԹԱՄ ՏՈՒՆ» Արծուի ԲԱԽՉԻՆԵԱՆ Զրոյց ամերիկահայ ուսուցիչ, բանաստեղծ եւ թարգմանիչ Րաֆֆի (Ռալֆ) Սէթեանի հետ - Պարո՛ն Սէթեան, մենք առաջին անգամ հանդիպեցինք անցեալ դարում, 1990 թուականին, երբ ես Երեւանի Պետական Համալսարանի երրորդ կուրսի ուսանող էի: Հայաստանի արդի պատմութեան մէջ դժուարին անցումային ժամանակ էր: Մեզ շրջապատող աշխարհն արագօրէն փոխւում էր, եւ դուք առաջին արտասահմանցի դասախօսն էիք, որը եկել էր Երեւանի Պետական Համալսարանՙ դասաւանդելու ամերիկեան գրականութիււն: Ձեր դասախօսութիւններն աննախադէպ էին մեզ համար, որովհետեւ դուք օգտագործում էիք քարտէզներ եւ այլ տեսողական միջոցներՙ ընդլայնելով ձեր նիւթի մատուցման եղանակը: Ինչպիսի՞ն էր Խ. Միութեան վերջին տարիներին հայկական համալսարանում դասաւանդելու ձեր փորձառութիւնը: - Նախ, անձնական գետնի վրայ, մեծ գոհունակութիւն մըն էր ինծի համար, որ վերջապէս կրցայ գալ Հայաստանՙ դասաւանդելու համալսարանին մէջ: Դասախօսական պաշտօնս արդիւնքն էր Ամերիկայի Պետական դեպարտամենդի կազմակերպած մրցոյթի մըՙ Ֆուլբրայթ-Հէյս ուսումնական ծրագրի ծիրէն ներս: Երբ ես Խորհրդային Հայաստան հասայ այն օրերուն, ոչ ոք կրնար նախատեսել, որ մօտ օրէն այդ Միութիւնը պիտի փլուզուէր: Ամէն պարագայի, այդ ժամանակաշրջանը յատկապէս դժուարին էր մեր ժողովուրդին համար հայրենիքին մէջ: Սակայն ես անձամբ շատ ուրախ էիՙ ծանօթանալով հարիւրաւոր համալսարանական ուսանողներու եւ տասնեակ գործընկերներու: Յատկապէս ուրախ էի, որ որոշ ուսանողներ, որոնք նոյնիսկ մասնագիտացած չէին անգլերէնի մէջ, կը հետեւէին իմ դասախօսութիւններուս: Իսկապէս, կեանքի պայմանները ծանր ու դժուարին էին, բայց միշտ շատեր կը յաճախէին դասապահերուս: Ես շատ լաւ յիշատակներ ունիմ կեանքիս այդ ժամանակաշրջանէն, երբ նոր ծանօթութիւններ ու բարեկամներ ձեռք բերի, որոնցմէ մէկն ես նաեւ դո՛ւն, Արծուի: - Նախքան ձեզ հանդիպելըՙ ես ձեր մասին գիտէի որպէս ամերիկահայ անգլիագիր բանաստեղծի: Բայց դուք նաեւ բանաստեղծութիւններ էք գրում հայերէն, ինչը սովորական չէ ձեր սերնդի բանաստեղծների համար: Երկու լեզուներին գրական մակարդակում հաւասարաչափ տիրապետելը հազուադէպ է ամերիկահայերի շրջանակներում: Ինչպէ՞ս է ձեզ յաջողուել ձեռք բերել այդ ունակութիւնը: - Հարցումիդ պատասխանելու համար պէտք է քիչ մը ինքնակենսագրական տեղեկութիւններ տամ: Նախ, չնայած թէ ես ծնած եմ Միացեալ Նահանգներ (Մասաչուսեց նահանգի մէջ), երախայ տարիքիս երբեք չեմ խօսած անգլերէն: Մեր տան մէջ հայերէնը միակ լեզուն էր. եղբայրներս եւ քոյրերսՙ բոլորս, միայն հայերէն կը խօսէինք մեր ծնողներուն հետ: Եւ ասիկա շարունակուեցաւ ամբողջ կեանքիս ընթացքին: Ես երբեք անգլերէն չեմ խօսած հօրս կամ մօրս հետ: Անգլերէն սկսած եմ սորվիլ պետական դպրոց ընդունուելէ ետք, երբ մեր ընտանիքը փոխադրուեցաւ Քալիֆորնիա: Այն ատեն ամէնօրեայ որեւէ հայկական վարժարան չկար Միացեալ Նահանգներու մէջ, այնպէս որ յաճախած եմ ամերիկեան անվճար դպրոցներ, ուր բոլոր դասապահերը անգլերէնով էին: Բայց ես միշտ կ"ախորժէի հայերէն խօսելէ: Իմ բնակավայրիսՙ Քալիֆորնիոյ Փասատենա քաղաքի երկրորդական դպրոցիս աւարտական տարիին, բոլոր իմ ամերիկացի դասընկերներս կը դիմէին երկրի տարբեր համալսարաններու, որ ընդունուէին. բայց ես լսած էի Պէյրութի Նշան Փալանճեան Ճեմարանին մասին, ուր կարելի էր ընդունուիլ այդ տարի (1959-ին) որպէս գիշերօթիկ ուսանող: Հայ Օգնութեան Միութիւնը յատուկ կրթաթոշակներ կ՛առաջարկէր այն երիտասարդ ամերիկեան քաղաքացիներուն, որոնք կը փափաքէին երթալ այդ հաստատութիւնը, սորվելու համար գրական հայերէնը եւ խորանալու արեւմտահայ մշակոյթին մէջ: Ուրեմն, ես դիմեցի այդ կրթաթոշակին. ընդունուեցայ եւ այդպէս անցուցի երկու հոգեպարար տարիներ Ճեմարանէն ներս: (Այդ դպրոցը տասնամեակներ առաջ Լեւոն Շանթը եւ Նիկոլ Աղբալեանը հիմնած էին): 1961-ին Ամերիկա վերադառնալովՙ շարունակեցի հայ գրականութեան ընթերցումներս: Դիմեցի եւ ընդունուեցայ Լոս Անճելեսի Քալիֆորնիոյ համալսարանը, ուր մասնագիտացայ անգլիական եւ ամերիկեան գրականութեան, բայց նաեւ հետեւեցայ հայագիտական դասընթացքներու: (Այդ տարիներուն Պրոֆեսոր Աւետիս Սանճեանը ուսուցիչս էրՙ հայոց լեզուի եւ գրականութեան ամպիոնի վարիչը:) Քանի մը տարի ետք, կրթաթոշակով ընդունուեցայ Նիւ Եորքի Կոլումբիա համալսարանը, ուր աւարտեցի մագիստրոսութեան դիպլոմով հայագիտութեան մէջ: Այնտեղ դասախօսներս եղած են պրոֆեսոր Նինա Գարսոյեանը եւ Գրիգոր Մաքսուտեանը: - Դուք դասաւանդել էք ամբողջ աշխարհումՙ Հիւսիսային Ամերիկա, Մերձաւոր Արեւելք, Աֆրիկա եւ Ասիա: Արդեօք կա՞ն առանձնայատկութիւններ, որոնք բնորոշ են տարբեր երկրների համալսարանների ուսանողներին: - Անշո՛ւշտ, տարբերութիւններ կան: Ես անգլերէն լեզու եւ ամերիկեան գրականութիւն դասաւանդած եմ բազմաթիւ երկիրներու մէջՙ Ֆրանսա, Լիբանան, Սուրիա, Եգիպտոս, Քուէյթ, Գաբոն, Չինաստան եւ, ի հարկէ, Հայաստան: Եւ ամենուրեք ուսանողները կը տարբերին, ո՛չ միայն ուսման հանդէպ իրենց վերաբերմունքով, այլ նաեւՙ իրենց անգլերէնի նախնական իմացութեան տարբեր մակարդակներով: Արաբներն, օրինակի համար, շատ բաց են եւ դասապահինՙ զրուցասէր. անոնք կը սիրեն խօսիլ, կատակել եւ հարցեր տալ: Իսկ չինացի ուսանողներն աւելի սակաւախօս են, բայցՙ շատ ուշադիր ու ջանասէր իրենցմէ պահանջուող խնդիրները կատարելու մէջ: Յամենայն դէպս, մէկ բան կրնամ անվարանօրէն հաստատելՙ չնայած թէ ո՛ր երկրին մէջ դասաւանդած եմ, շատ սիրած եմ գործս, եւ ուսանողներս գրեթէ միշտ ազնիւ եւ ծառայասէր եղած են իմՙ իրենց ԱՐՏԱՍԱՀՄԱՆՑԻ ԴԱՍԱԽՕՍԻՆ հանդէպ: - 2005-ին մենք կրկին հանդիպեցինք որպէս գործընկերներ Վենետիկի հայոց լեզուի եւ մշակոյթի ամառային խտացեալ դասընթացքում: Եւ այդ ժամանակուանից ի վեր ամէն օգոստոս մենք ուսուցանում ենք այդ քաղաքում: Գրեթէ քառորդ դար այդ դասընթացում դուք դասաւանդում էք հայոց լեզու, գրականութիւն եւ պատմութիւն: Ինչպէ՞ս կբնութագրէք վերջին 25 տարիների ձեր այդ փորձառութիւնը: - Այդ ուսուցչական պաշտօնը, անկասկած, կեանքիս ամենագոհացուցիչ մանկավարժական փորձառութիւնը եղած է: Թէեւ շատ հրաշալի երկիրներ ապրած եմ որպէս անգլերէնի ուսուցիչ, սակայն Վենետիկի մէջ հայոց լեզուի, գրականութեան եւ պատմութեան դասաւանդումը իմ երկար ակադեմական կեանքիս մէջ ամէնէն բաւարարող աշխատանքը հանդիսացած է: Այդ դասընթացքը եզակի է այլազան առումներով: Ամէն ամառ կ"ունենանք 25-էն 40 ուսանող, գրեթէ մէկ տասնեակ երկիրներէ, որոնցմէ 1/3-ը հայեր չեն: Թէ՛ հաճոյք, թէ՛ մարտահրաւէր է ուսուցանել 18-էն մինչեւ 80 տարեկան ուսանողներու: Կարծես թէ ամէն ամառ գումարած ըլլանք փոքրիկ Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութիւն մը: Եւ այս դասընթացքին շնորհիւ, տարիներու ընթացքին, բազմաթիւ նոր բարեկամներ գտած եմ, ինչպէս ուսանողներու, նաեւ պաշտօնակիցներու մէջ: Իսկապէս, ես երբեմն կը խորհիմ, թէ ե՛ս աւելի սորված եմ իմ ուսանողներէս, քան թէ անոնքՙ ինձմէ: - Շատ տարբեր առիթներով ես ձեզ հանդիպելու հաճոյքն եմ ունեցել Հայաստանում, Իտալիայում, Ֆրանսիայում եւ ԱՄՆ-ում: Եւ միշտ հիացել եմՙ տարբեր երկրների եւ մշակոյթների ձեր իմացութեամբ: Դուք կարծես ի վիճակի էք յարմարուել կեանքի ամենատարաբնոյթ ձեւերին եւ նոր կենսապայմաններինՙ անկախ այն բանից, թէ որտեղ է ճակատագիրը տարել ձեզ: - Այո, Արծուի, ճիշտ ես: Մարդիկ շատ առումներով ամէն տեղ նոյնն են: Բայց տարբերութիւններն աւելի հետաքրքրական են: Որոշ ժողովուրդներ աւելի բաց եւ հիւրընկալ են, քան ուրիշներ: Որոշ մշակոյթներ կը քաջալերեն մրցակցութիւնը աւելի շատ, քան ուրիշներ: Որոշ հասարակութիւններ ծնունդ կու տան ստեղծագործ ոգիի եւ թոյլ կու տան աւելի մեծ ազատութիւններ իրենց քաղաքացիներուն: Մարդկութիւնն իր ամբողջականութեան մէջ հրաշալի խճանկար մըն է: - Դուք մի քանի հայ բանաստեղծների էք թարգմանել անգլերէն, օրինակ, Զահրատին եւ Գրիգոր Պըլտեանին: Ամերիկայում հայ համայնքը բաւականին մեծ է ու ցրուած երկրով մէկ, եւ ամերիկահայ գրողների թիւն էլ փոքր չէ: Բայց չկայ այլեւս որեւէ մշտական հարթակ, այսինքնՙ որեւէ հրատարակութիւն, որտեղ նրանց ստեղծագործութիւնները կարող են հրատարակուել: «Ռաֆթը» վաղուց գոյութիւն չունի, իսկ «Արարատ» եռամսեան (որը ամենահեղինակաւոր եւ ամենայարգուած հրատարակութիւնն էր անգլերէնով) նոյնպէս դադարել է լոյս տեսնել, նոյնիսկ համացանցային տարբերակով: Չէ՞ք կարծում, որ մեր գրականութիւնը պէտք է աւելի շատ թարգմանուի ու աւելի լաւ ներկայացուի անգլալեզու ընթերցողին: - Համաձայն եմ: Բայց պէտք չէ յուսախաբ կամ յոռետես ըլլանք այս հարցին նկատմամբ: Ժամանակները կը փոխուին. մամուլն այլեւս այն չէ, ինչպիսին որ էր: Այսուհանդերձ, քաջալերական է տեսնել, որ երիտասարդ գրագէտներ ու գիտնականներ ներկայիս ԱՄԲՈՂՋԱԿԱՆ ԳԻՐՔԵՐ կը թարգմանեն ու կը հրատարակեն: Ասիկա միտում մըն է, որ, կը յուսամ, պիտի շարունակուի: - Եթէ չեմ սխալւում, դուք առաջին սփիւռքահայերից էիք, որ ԽՍՀՄ-ի փլուզումից անմիջապէս յետոյ բնակարան գնեց Հայաստանում: Դուք շարունակում էք պարբերաբար այցելել Հայաստան: Եւ ապրել էք Երեւանում նրա պատմութեան մութ ու դժուարին տարիներին, Երրորդ Հայաստանի հանրապետութեան սկզբնական փուլում: Ապրած լինելով տարբեր երկրներումՙ ինչպէ՞ս կբնութագրէք Հայաստանում ապրելըՙ այլ վայրերի հետ համեմատած: - Երեւանեան յարկաբաժինս գնեցի որպէս անձնական յանձնառութիւնՙ ամրապնդելու համար կապերս Հայաստանի եւ անոր ժողովուրդին հետ: Անպատմելի հաճոյք էՙ զբօսնել մայրաքաղաքի փողոցներուն մէջ եւ շուրջս ամէն օր լսել մեր մայրենի լեզուն: ԱՄԷՆ ԱՆԳԱՄ ԵՐԹԱԼՈՎ ԵՐԵՒԱՆՙ ԿԸ ԶԳԱՄ, ՈՐ Կ"ԵՐԹԱՄ ՏՈՒՆ: |
