«ՄՇԱԿՈՒՅԹ ՍՏԵՂԾԵԼԸ ՇԱՏ ԱՎԵԼԻ ԹԱՆԿ ԱՐԺԵ, ՔԱՆ...» Հարցազրույցըՙ ՄԵԼԱՆՅԱ ԲԱԴԱԼՅԱՆԻ Հանդիպում գեղանկարիչ ԳԵՎՈՐԳ ԵՂԻԱԶԱՐՅԱՆԻ հետ Երուսաղեմի «Ռոքֆելլեր» հնագիտության թանգարանում անցած աշնանը բացված Երուսաղեմի հայկական խեցեգործական արվեստի 100-ամյակին նվիրված ցուցահանդեսը կրում էր կերամիկայի նշանավոր վարպետ, նկարչուհի Մարի Բալյանի «Դրախտի փայլ» որմնանակարի համանուն խորագիրը: Երուսաղեմում մշակույթի այս ճյուղի հիմնադրիրը հայերն են եղել, երբ 1919-ին անգլիացի դիվանագետ Մարկ Սայքսնի հրավերով Քյութահիայում հայտնի հայ խեցեգործ Դավիթ Հովհաննիսյանը, նրա հետ Նշան Բալյանն ու Մկրտիչ Կարագաշյանը մեկնեցին այս քաղաք. ընդամենը մի քանի տարի եւ հայ վարպետները փոխեցին քաղաքի դեմքը, հայկական հախճապակու արվեստը դարձավ Երուսաղեմի մշակութային կյանքի կարեւոր մաս: Գեղանկարիչ Գեւորգ Եղիազարյանը 1996-ին Երուսաղեմում բացված անհատական իր ցուցահանդեսի առիթով ծանոթացել էր Քյութահիայի խեցեգործական արվեստի ավանդույթները այնտեղ շարունակող Բալյան ընտանիքինՙ Մարի Բալյանի, նրա որդուՙ Նշան Բալյանի ու նաեւ Հակոբ Անդրեասյանի հետ: Այցելելով Բալյանների ստուդիա, որտեղ նաեւ հընթացս նկարում էր, ծանոթացել եւ հասցրել էր որոշ տեղեկություններ ստանալ հայկական մշակութային այդ շերտից: «Այս արվեստը այն ժամանակ հասկանալի չէր ինձ, հետաքրքրական էր, բայց նպատակՙ շարունակելու, զբաղվելու այս գործով, չկար: Ինքս ինաձնից դժգոհ էի, որ Հայաստանում ցուցահանդեսներ չէի ունենում. ինձ սա անհանգստացնում էր ներքուստ: Այս գործունեության մղողը ցավն էր, որ հայկական մշակույթի այս տեսակն ուծացվում է, սա այն գործն է, որ ծառայեցնում է ինձ մեր հողին»: Արդեն 20 եւ ավելի տարիներ Գեւորգ Եղիազարյանի անհատական ցուցահանդեսները կազմակերպվում են ամերիկյան եւ եվրոպական նշանավոր պատկերասրահներումՙ Բեյրութի, Երուսաղեմի, Վաշինգտոնի, Նյու Յորքի, Բոստոնի, Չիկագոյի, Ժնեւի, Փարիզի, Ստոկհոլմի, Ամստերդամի, Լիոնի. նա հանդիսանում է արվեստի միջազգային հարթակներում վաղուց ճանաչված ու գնահատված նկարիչ: Նրա ցուցահանդեսային հրավիրատոմսերում այդպես էլ ներկայացվում էՙ համաշխարհային ճանաչման հայ արտիստ (Presents World Renowned Armenian Artist): Գեղանկարչությանը զուգահեռ տարիներ առաջ Գեւորգ Եղիազարյանը ձեռնամուխ եղավ ազգային մշակութային կորսվող մի շերտիՙ հայկական խեցեգործական արվեստիՙ մասնավորապես Քյութահիայի ավանդույթների շարունակության եւ զարգացման կարեւոր գործին Հայաստանում: Հետեւողական աշխատանքը, լուրջ ուսումնասիրությունները շոշափելի արդյունքի հասցրին: Երեւանի Նորքի այգիներ կոչված վայրում գործող, իր նախաձեռնությամբ հիմնադրած «Լագուզ» (LAGUZ) ստուդիան հայկական բարձրարվեստ հախճապակյա բրենդային սպասքի ստեղծողն է ներկայում, որ մրցակցության է հավակնում այս ասպարեզի միջազգային հայտնի բրենդներին: Հանդիպումը նկարչի հետ «Լագուզ» ստուդիայի իր արվեստանոցում էր. մինչ այդ Գեւորգը հասցրեց ներկայացնել ստուդիայի գործունեությունըՙ աշխատանքային պրոցեսները, ծանոթացրեց մի շարք ցուցանմուշների: - Շարունակում ես նկարել, այնպես չէ՞.- հարցս անպատեհ էր: - Ուզու՞մ ես չապրեմ այլեւս, - հետեւեց պատասխանը: Գեւորգի այս արվեստանոցը աշխարհից ասես մեկուսի մի վայր է: Առաջին անգամ եմ տեսնում նրա արվեստանոցում այսքան անավարտ նկարներ, սովորաբար մոլբերտի վրա մեկն էր լինում, պատերըՙ դատարկ: Կտավների գույները դեռ թանձր են, մուգ են, դրանք դեռ ճանապարհ ունեն անցնելու: Գեւորգ Եղիազարյանը գույնի թափանցիկության վարպետ է, երանգների փոխներթափանցումները, շերտանցումները հասցնում է այնպիսի կատարյալ ներդաշնակության, որ կտավից լույս է ճառագում. նկարները խորհրդավոր են, արվեստանոցի մթնոլորտը հագեցած է հոգեւոր էներգետիկայով. շատ թերթելուց դարակինՙ մաշված ալբոմներ, սեղանինՙ սուրբգրային հնատիպ գրքեր, պատերինՙ տարբեր ժամանակների հոգեւոր մեծ ուսուցիչների լուսանկարներ, իր մի ինքնանկարըՙ տարօրինակ, աղոտ, չուրվագծված դեմք. - «Այդ պահին ես ինձ այդպես էի տեսնում»,- ասում է: Եվս մեկ կտավՙ տեղ- տեղ գունաթափ, խամրած արծաթներով. հին սրբապատկեր է հիշեցնում: Իր նկարչությանը հատուկ գունային հարստությունը, արվեստի հանդեպ կիրքը նա տեղափոխել է աշխատանքի այս նոր ոլորտ: Այստեղՙ այս բավական մեծ տարածությամբ ստուդիայի յուրաքանչյուր արտադրամասում նույն մթնոլորտն է, նույն տրամադրությունըՙ ստեղծագործական աշխատանք, որոնում, լռություն: Հաճելիորեն հարաբերվում ես ներկա մեր միջավայրում հետզհետե ավելի պակասող արժեքներիՙ ստեղծագործական դավանանք, գործի իմաստավորում, ԼՐՋՈՒԹՅՈՒՆ: - Ի՞նչը Ձեզ մղեց այս նոր որոնումներին: Դուք ժամանակի քննությունը բռնած արվեստագետ եք, գնահատված նկարիչ: Ի՞նչ ընդհանրություններով են կապված Ձեր գեղանկարչությունն ու այս նոր աշխատանքները: - 21-րդ դարում գեղանկարչության ոլորտը նեղացել է մի փոքր, սահմանափակվել է տարածքը այլ տեխնոլոգիաներով, այլ միջոցներով, այլ արվեստի շերտերով: Յուղաներկ - կտավ հարաբերությունները այսօրվա իրականության մեջ սահմանափակ են, չեմ ասումՙ խորանալու տեղ չունեն, բայց աշխարհը մեզ ուրիշ բան էլ է ասում. ժամանակն իր մեջ ինֆորմացիա ունի, գիտելիք ունի, զերծ մնալ, նշանակում է ներկայի մեջ չապրել: Ինչով զբաղվում եմ հիմաՙ աջ ու ձախ ձեռքերի նման է, մեկը մյուսին օգնում է: Կարծում եմՙ կգա այն օրը, երբ այս ամենը որպես մեկ ամբողջություն կներկայանա, նոր խոսք կլինի, նոր շունչ կհաղորդի իմ նկարչությանը, նոր ծավալներ ու մտածողություն, նոր որակի մոտեցումներՙ շնորհիվ այս նոր գործունեության: - Ինչպե՞ս մտահղացաք գաղափարը: Գիտեմ, որ նախնական ուսումնասիրությունների ծավալուն աշխատանք եք տարել, ի՞նչ կպատմեք այս մասին: - Ամեն ինչ սկսվեց Երուսաղեմից, եթե չեմ սխալվումՙ 1996-ին էր, երբ առաջին անգամ այնտեղ էի եւ ծանոթացա Քյութահիայի մշակույթի այս շերտի գործունեությունը Երուսաղեմում շարունակած Բալյան ընտանիքի հետ: Նրանք Armenian Ceramic բրենդն էին ստեղծելՙ Քյութահիայի տեխնոլոգիաներով եւ ողջ Երուսաղեմում ներկայացրել ու հիմա էլ շարունակում են: Հետագայում տարբեր երկրների թանգարաններում ուշադրություն սկսեցի դարձնել մշակութային այս շերտին, խեցեգործական նմուշներին եւ հայտնաբերեցի, որ հայկական այդ շրջանի խեցեգործական արվեստը ներկայացված է իսլամական արվեստի տակ. հայագիր, հայապատկեր, բացահայտ հայկական զարդապատկերներով խեցեգործական նմուշներՙ Վիեննայի, Լուվրի թանգարաններում, Նյու Յորքի Մետրոպոլիտենում եւ այլ թանգարանների ցուցասրահներում ներկայացված են որպես Islam art: Վաշինգտոնի Սմիթսոնյան թանգարանում հրավիրեցի այդ բաժնի պատասխանատուին: Իտալուհի էր, շատ կիրթ ու շատ բանիմաց: Նրան հարցրի. «Դուք գիտե՞քՙ այս նմուշները, որ ներկայացրել եք որպես իսլամական արվեստ, քրիստոնեական մշակույթ է, եւ ստեղծել է հայ ժողովուրդը»: Ինքը քաջատեղյակ էր եւ ասաց. «Հինգ տարին մեկ թանգարանի կողմից ճանապարհորդում եմ այն երկրները, որոնց նմուշները մենք ունենքՙ հայթայթելու նորերը: Եղել եմ Թուրքիայում, Հայաստանում, Վրաստանում եւ այլ տեղերում, մի բան կարող եմ ասելՙ Թուրքիայում այս մշակույթով զբաղվում են այսօր եւ շատ բազմազանություն ունեն, Հայաստանում մեկ նմուշ անգամ չգտա: Ժողովուրդը, որ ունի մշակույթ եւ դա իրենն է, չի կորցնում: Ուրեմն դա ձեր մշակույթը չի, այլապես դուք կկրեիք դա»: Այս խոսքերը փոխեցին իմ ճակատագիրը. արդեն 20 տարի է: 2004- ին Ժնեւի իմ անհատական ցուցահանդեսի օրերին առիթ ունեցա այցելել խեցեգործության ցուցասրահ, դարձյալ նույնըՙ հայաբնույթ, հայապատկեր, մեր մանրանկարչությունից վերցրած քրիստոնեական սիմվոլիկայով, Իզնիկում, Քյութահիայում հայերի ստեղծած 300 - 400 տարվա պատմությամբ նմուշներՙ ներկայացված են Islam art - ի տակ: Սա վերջին ազդակն էր: Վերադարձիս Հայաստանՙ սկսեցի այս ուղղությամբ գործունեություն ծավալել: Երուսաղեմից Հակոբ Անդրեասյանի համագործակցության առաջարկը այդ ժամանակ ֆինանսական եւ այլ պատճառներով նպատակահարմար չեղավ ընդունել: Մի քանի անգամ գնացել եմ Թուրքիաՙ եղել հայկական այն վայրերում, որոնք դեռ միջնադարից խեցեգործական կենտրոններ էին, մանրամասն տեղեկություններ եմ հավաքել, ուսումնասիրություններ կատարել: Այդ շրջանում հայերին արգելված էր անգամ հայերեն խոսել: Ծանոթալով Քյութահիայի մշակույթի տարբեր շերտերին, կարդալով պատմությանը վերաբերող գրքեր, որոնցում ասվում է, թե ովքեր են այս մշակույթի հիմքերը դրել այնտեղ, ամենուրեք միեւնույն երեւույթն եմ նկատելՙառաջին անուններին կից նաղաշ բառն է գրվածՙ Նաղաշ Օննիկ, Նաղաշ Հովսեփ եւ այլ, հետո միայն թուրքական անուններ են նշված: Որքան էլ ասենՙ Քյութահիայի մշակույթի այս ճյուղը թուրքական է, բայց պատմական փաստեր գոյություն ունեն, դրանք ակնհայտ այլ բան են ասում: Ինչ արվել է հայերի կողմից չորս հարյուր տարի առաջ, նույնը վատորակ ձեւովՙ կանաչներով, մուսուլմանական զարդապատկերներով կատարվում է այսօր, որեւէ նոր բան չի ավելացել: - Քյութահիայում, ապա եւ Երուսաղեմ գնացած հայ վարպետները խեցեգործական արվեստը հասցրել են բարձր մակարդակի: Ի՞նչ նորություն եք բերում դուքՙ կիրառած տեխնոլոգիաների կամ դիզայներական առումով, գուցե եւ իմաստային ուրիշ շերտե՞ր: - Օգտագործելով Քյութահիայի խեցեգործության ավանդական տեխնոլոգիաներըՙ մենք մի շարք նորամուծություններ ենք արել, այդ մշակույթը մեկ այլ մակարդակի է հասցվել, փոխվել է: Կերամիկան ինքնին բազմաշերտություն չի ենթադրում, մենք բազմաշերտություն ենք հաղորդելՙ ստանալով 8 շերտանի կերամիկա, եւ յուրաքանչյուր գույն պահպանված է: Բազմաշերտությունից բացի, որը խեցեգործական արվեստին հասկանալի լեզու չէ, ավելացրել ենք գեղանկարչական տոնայնություն, մտածողություն, որը նույնպես խեցեգործությանը հատուկ չէ: - Ստուդիայի «Լագուզ» անվանումն առնչություն ունի՞ որեւէ հին սիմվոլիկայի կամ երեւույթի հետ: Առհասարակ սիմվոլները ինչպիսի՞ կիրառություն եւ նշանակություն ունեն ձեր աշխատանքներում, դրանք նման չեն այս արվեստում սովորաբար գործածվող, ընդօրինակվող պարզ զարդանախշերին: - Ռուները հին տառեր են, կենդանի գիտելիք են համարվում. ամենահներից մեկն են, չինական հիերոգլիֆների նման սիմվոլներ են, հեռավոր նմանություն ունեն բոլորագիր հայերեն տառերին, որով գրված են հայկական հմայիլները: Ռուները օգտագործվում էին գերմանական լեզուներում մինչեւ լատինական այբուբենի ներմուծումը: Ռուների առաջին սիմվոլը լագուզն է, որ նշանակում է հոգեւոր օվկիանոս, օվկիանոսի ոգի: Յուրաքանչյուր շարժման, գործունեության նպատակը տիեզերքում, իմ կարծիքով, սկսվում է այդտեղից ու հանգում նույնին, խորքային բնությունը կյանքի սա՛ է: Անվանումը սովորական կիրառական արտահայտություն չէ, իրերի, առարկաների խորքում դրված են իմաստային տարբեր շերտերՙ սիմվոլների նախնական նշանակություններով: Հայկական մշակույթի այդ շերտերում պահպանված հին գիտելիքներ կան: Մեր գիտակցությունն առհասարակ սիմվոլիկ համակարգով է աշխատում, այս աշխարհը մենք սիմվոլներով ենք ընկալում, ամեն ինչ է սիմվոլ, իրականում դա կենդանի էներգիա է, դրան հարկավոր է լուրջ մոտենալ: Վաղուց ձեռնամուխ ենք եղելՙ վերադարձնելու մեր մտածողությանը, մեր լեզվին այն սիմվոլները, որ ջնջվել են տարբեր պատճառներով, այն գիտելիքը, որ կորսվել է ժամանակի ընթացքում: Մենք վերցնում ենք միջնադարյան ոչ հանրամատչելի, այլ այն ձեռագրերը, որոնցում ոչ թե ուղղակի ծաղկողների կողմից արված նշաններ կամ պատկերներ են, այլ սիմվոլային հատուկ լեզու է գործածված, գիտելիքով նկարված, որոշակի իմաստային համակարգի մեջ դրված նշաններ, եւ այն մշակում, դարձնում ենք ֆրակտալային, այսինքնՙ փոքրը մեծի մեջ այնպես, ինչպես մեծը փոքրի մեջ: Դա ստեղծում է նոր իրականություն, դրանց բնությունը չփոխելովՙ արտաքին տեսքը փոխվում է: Հիմքում հին զարդն է, ոչ թե նորացնում ենք, այլ էվոլյուցիան ենք ապահովում, դրանք տարբեր բաներ են, ստեղծում ենք զարդի էվոլյուցիան: Մեր նպատակն է միանալ ազգային մշակույթի այս շերտին, իրական ակունքին, իրական գիտելիքին եւ խոսել ժամանակի սիմվոլիկայով: «Լագուզի» սիմվոլը մեր այբբենարանի Ա տառն է (թվային արտահայտությամբ` շրջված 1-ն է), որ հայ մատենագրության վաղ շրջանում պահպանվել է որպես ուժի եւ իշխանի սիմվոլ եւ նկարազարդվել է: Երկու հակամետ ուժեր շրջված իրար դեմՙ վերին գիտակցությունը եւ հողային մտածողությունը, ինչը կա մեր մշակույթի շերտերում: Սա դարձրել ենք մեր բրենդի խորհրդանշան: - Եվ ի՞նչ իրեր են դրանք, որոնցում այսպիսի նշանակություն, իմաստներ եք դրել: - Ներկայում աշխատում ենք մի գաղափարի վրա, որի նպատակը հողին ծառայելու սկզբունքն է: Փորձում ենք բարձր որակի հայկական սպասքի արտադրություն ստանալ, որն իր ծավալներով, ոճավորումով, նկարազարդումով լինի հայկական մտածողությունից բխող, ինչն առ այսօր չի արվել: Միջնադարից այս կողմ շատ բաներ են արվել, բայց հիմնական նորամուծություններ չեն եղելՙ ելնելով մեր տեսակի ոգեղենությունից: Ինչպես հայկական մշակույթն է երկփեղկված, մեր սպասքը եւս երկփեղկված է լինելու: Դրանք պարզ կիրառական առարկաներ չեն, արվեստի գործեր են, որոնք նկարվում են ձեռքով եւ հնարավոր էՙ աճուրդային վաճառք նաեւ ունենան, շուկայում չեն վաճառվի, կներկայացվեն թանգարաններում, ցուցասրահներումՙ սահմանափակ քանակությամբ: Նման որակ ապահովելու համար ստիպված էինք բարձր նյութի հետ աշխատել, կավի փոխարեն ճենապակի որոշեցինք օգտագործել, կարմիր կավի փոխարեն սպիտակ կավ, որն իր հատկություններով տարբեր է. կաոլինը շատ բարձր ջերմաստիճանում է կարծրանում, ի տարբերություն կարմիր կավի: Հայաստանում կարմիր կավ կա, բայց սպիտակը չկա, ներմուծում ենք Ֆրանսիայից, Գերմանիայից, մյուս անհրաժեշտ նյութերը, ջնարակ եւ այլ, նույնպես այդ երկրներից ենք ներկրում: Սրանք ամենաթանկ ու որակյալ նյութերն են, եւ մենք էլ փորձում ենք դրանց հետ շատ որակյալ աշխատել: Աշխատանքներ են կատարվում ճենապակե հայկական զարդերի ստեղծմանՙ ոսկու, արծաթի, թանկարժեք քարերի համադրություններով, օծանելիքի, կոնյակի տարաների, մտահղացել ենք ճենապակե հայկական քանդակՙ միջնադարյան ձեռագրերում բավական հաճախ օգտագործված Շերանիկի կերպավորման միջոցով, որը քրիստոնեության խորհրդանիշն է: Որոշակիորեն տրանսֆորմացրել ենք այս կերպարըՙ ելնելով մեր հոգեւոր-մշակութային պատմական անցյալի շերտերից: Քրիստոնեությունից առաջ հայերը հին հավատալիքներ ու պաշտամունքներ են ունեցել, մեր հին աստվածները, մեր պատկերացումները եւ արեւապաշտությունը, որը հեթանոսական չէ: Մենք այդ շրջանն էլ ենք ունեցել, սակայն դա քիչ է հայկական: Մեր ստեղծած քանդակի կոնցեպտը բազմաշերտության դրսեւորման մեջ էՙ մի կողմից արեւի պաշտամունքըՙ դրան բնորոշ սիմվոլիկայով, մյուս կողմից քրիստոնեության խորհրդանիշ ձուկըՙ ուսած: Երկու շրջանի մտածողական շերտերը մեկտեղել ենք, որն իր մեջ կրում է մարդկային երկու բարձրագույն արժեքՙ արժանապատվություն եւ խոնարհություն: Խոնարհությունը շատ մեծ ուժ է պահանջում, սակայն երբ չկա ներքին վեհության զգացումը, խոնարհ չի կարող լինել մարդը: Կոպիտ ուժի, ամբիցիաների մասին չէ խոսքը, այլՙ հոգու վեհության: Արեւի պաշտամունքի մեջ, չեմ կարծումՙ եղել են բաներ, որ քրիստոնության մեջ չկան եւՙ հակառակը. երկուսն էլ նույն բանն են ասում. սերն է իշխում ամենուր: - Սպառողական շուկայի, պահանջարկի ուսումնասիրություն վստահաբար արվել է, այս արտադրանքը բավական բարձր գին ունի, ո՞ւմ է այն հասցեագրված: Կա՞ն նախնական պայմանավորվածություններ, համագործակցություն դրսի շուկայի հետ: - Այսօրվա աշխարհն այսպիսին է, բրենդային է: Մեր նպատակըՙ հայկական այս նոր բրենդիՙ «Լագուզի»ՙ ոլորտի միջազգային հայտնի բրենդներին մրցակից դարձնելն է: Մեր ընկերության մասնագետները լուրջ պայմանավորվածություններ ունեն դրանցից մի քանիսի հետ (Գուչչի, Լադուրե), համագործակցում ենք ամերիկյան, ֆրանսիական, արաբական, ճապոնական արտադրողների հետ: Այսպիսի շուկա մտնելու համար հարկավոր է հնարավորինս ամբողջական եւ կատարյալ որակ ապահովել: Հույս ունենքՙ թերեւս մինչեւ սեպտեմբեր հաջողենք: Մտադիր ենք բացելու ցուցասրահ- թանգարան, որը կլինի առաջինը Հայաստանում: Վաճառք այնտեղ չի լինի, նմուշներ ձեռք բերել ցանկացողները կուղղորդվեն համապատասխան սրահներ: Գնային բազմաշերտություն լինելու է, տարբեր մակարդակների մատչելի իրեր նույնպես լինելու են: Ստեղծել ենք` այսպես ասած, fabula terrena (հեքիաթՙ հողից): Անցնող այս 15 տարիների մեր գործունեության սկզբունքներից կարեւորագույնը եղել եւ մնում էՙ չշեղվել մշակութային իրականությունից եւ չմտնել նյութի աշխարհի, բիզնեսի տարածք, որն ինքնին գոյություն ունի, բայց առաջնային նպատակն այն է, որ այս մշակույթը իսկապես կայանա, այսինքնՙ պատմություն ստեղծել: Մշակույթ ստեղծելը շատ ավելի թանկ արժե, քան հնչեղ անուն ստեղծելը, կամ դրամ վաստակելը: - Եվ մի քանի խոսք նկարչության մասին. արվեստանոցը տրամադրող է, անհնար է շրջանցել: Եվրոպական, ամերիկյան պատկերասրահների հետ աշխատելու Ձեր տպավորությունները. ինչպիսի՞ն են այս մշակույթի դրսեւորումներն այնտեղՙ նկատի ունեմ նկարիչ -պատկերասրահ փոխհարաբերությունները, գնահատման չափանիշները: - Եվրոպական, ամերիկյան ցուցասրահներում մասնագիտացված է ամեն բան: Տարբերությունը ոչ թե արվեստաբանների, գալերիստների, այլ հանրության ընկալման, վերաբերմունքի խնդիրն է: Անգամ շատ պրոֆեսիոնալ պատկերասրահն այստեղ չի կարող հաջողել, որովհետեւ պրոֆեսիոնալ այդպիսի մոտեցումը հասարակության պատրաստի գիտակցություն է պահանջում: Դրսում գալերիստի եւ հաճախորդի, գալերիայի եւ նկարչի կոնցեպտները տարբեր են: Իրենք ունեն հաճախորդների տարբեր կատեգորիաներՙ նախընտրած հեղինակներ ունեցող գնորդներ, կոլեկցիոներներ, նկարը որպես ինվեստիցիա ձեռքբերողներ: Հայ իրականության մեջ այս տարբերակումները ձեւավորված չեն: Այսպիսի պրոֆեսիոնալ շուկայի ձեւավորումըՙ ցուցասրահների, ինչն ինքնին հասկանալի է, եւ նրանք իրենց գործն անում են, եւ արվեստաբանների աշխատանքն է: Սա չի արվում պետության հովանու ներքո: Նկատի ունեմ այն, որ Միացյալ Նահանգներում, Ֆրանսիայում, Անգլիայում, Շվեյցարիայում, պատկերասրահիցՙ մանավանդ որոշակի սահմանված գնից բարձր նկար գնելիս, գնորդը համապատասխան չափով ազատվում է եկամտահարկից: Սրանով խրախուսվում է արվեստի գործ գնելը, բացի այն, որ տեր են կանգնում, աջակցում իրենց երկրի մշակույթին, ձեռք են բերում շատ լուրջ նյութական արժեքներ, եւ դա արվում է պետական հովանավորությամբ: Սրանք կարեւոր մոտեցումներ են, կարծում եմՙ քաղաքականություն է նաեւ: Արդյո՞ք արվեստը հարկավոր է մեր երկրին. այս մասին պետք է մեր կառավարությունը մտածի, աջակցի մշակույթին: - Ասում ենՙգույնը հոգեւոր բարձր ոլորտների արձագանք է: Ձեր գործերում գունային շերտանցումները շատ թափանցիկ են, մաքուր, խորհրդավորության, միաժամանակ երկվության զգացողություն են առաջացնում կերպարները: - Իմ կարծիքով, այն նկարները, որոնք մարդկային էմոցիաներ չունեն, ավարտված չեն: Ապրումը փոխհարաբերություն է ստեղծում նկարչի ու կտավի միջեւ: Արվեստի մեջ ամեն ինչ է հնարավոր, բայց իմ պես մարդու համար սա շատ կարեւոր է. նկարը պետք է ապրում ունենա: Ես երկար եմ աշխատում նկարի վրաՙ ամիսներ: Այս ընթացքում շերտերը խաղարկվում են, մաքրվում, նորերը ստեղծվում, այնքանՙ մինչեւ նկարը խոսի իմ ներսի հետ, տրամադրություն, ապրում հաղորդի ոչ միայն դիտողին, նաեւՙ ինձ: Ու որքան էլ տարօրինակ թվա, իմ ապրումները կապ չունեն դրա հետ: Նայածՙ թե ներքին բնության որ շերտից ես մոտենում նկարինՙ կերպարին, գույնին, դրանց հաղորդվում է որոշակի ապրում: Այդ էներգիան փոխակերպվում, դառնում է նրանցը, ու նա այլեւս ինքնուրույն է: Վերջնական այդ տեսքով քո գիտակցության մեջ այն չի եղել ի սկզբանե, այդպիսի էմոցիոնալ տպավորություն չես ունեցել, նկարն է սկսում թելադրել, ինքն իր ճանապարհն է անցնում: Երբեմն նայում ու մտածում ես, թե ինչ կապ ունի քեզ հետ... Լույսը շատ նուրբ էՙ լինելով շատ հզոր ուժ, աներեւակայելի նուրբ է եւ աներեւակայելի հզոր: Գույնը, երանգները որքան մշակվում, մեկը մյուսի հետ հաղորդակցվելով, նյութի ինչ- որ օրենքներով փոխակերպվում են ապրումի, այդ թափանցիկության տպավորությունը այդտեղից է: - Դուք ամբողջությամբ արվեստի մեջ եք, ազգային մշակույթ, մտածողություն կրող մտավորական, ինչպիսի՞ վերաբերմունք ունեք ներկայիս մեր իրականության այս խառը, անորոշ մթնոլորտին: - Բնականաբար հայ իրականությունը ամբողջից չի կարող տարանջատվել, ոչ միայն աշխարհաքաղաքական իմաստով, տնտեսական եւ ուրիշ, նաեւ այսօր աշխարհում կատարվող շատ մեծ փոփոխությունների: Ժամանակակից տեխնոլոգիաներն այնքան են առաջացել, որ միամիտ մարդը կարող է մտածել, թե դա ուղղակի գիտական ընթացք է ու չէր կարող ազդել բնության վրա, մարդկային գիտակցության, երկրների եւ քաղաքակրթությունների վրա: Մենք ապրում ենք շատ արագ ժամանակներում, նույնիսկ այնքան արագ, որ ինձ թվում էՙ չենք էլ ընկալում դա: Այս իրականության մեջ մտածել, որ մեր երկիրը դրանից զերծ պիտի մնար, անտրամաբանական կլիներ: Իմ կարծիքով, Հայաստանը իր չափով, իր փոքր չափով մեծ փոփոխություններ է անում: Լավ կամ վատ ասելը չի, յուրաքանչյուրն իր գիտակցության մեջ պիտի հասկանաՙ արդյոք դասեր կքաղի՞, կդառնա՞ավելի լավը, նույնիսկ այս լավ կամ վատ թվացող ընթացքների մեջ: Մարդկանց դատելը հեշտ է, մեղադրելը հեշտ է, երբեմն չմեղադրելը դժվար է: Հասկանալը շատ դժվար է: Միակ բանըՙ սիրով նայենք մեր հողին, մեր ժողովրդին: Ես մտածում եմՙ արժե խնդրել այն բոլոր մարդկանց համար, ովքեր որոշում են մեր երկրի բախտը, որ նրանք լինեն երկրի արժանի ծառաներ, եւ ոչՙտերեր: Եթե մարդը իր կենդանության օրոք ապրի պատմությանը ծառայելու գիտակցությամբ, ապա արժեքավոր կյանք կանցնի: Դրանից ավելի ի՞նչ կարող ենք վերցնել կյանքից, ի՞նչ պիտի մնա ժամանակի շերտերում, եթե ոչՙ պատմությունը: Պատմության էներգիան տիեզերքում երեւի թե չի կորչում: Այս գիտակցությամբ մենք այսպիսի մասշտաբային իրականության մասը կդառնանք, կհասկանանքՙ որքան էլ դժվար, բայց թանկ կյանք ենք ապրում: Նկար 2. «Ծխամոորճով տղամարդը» Նկար 12. «Զամբյուղով աղջիկը» |
