ՈՒՂԱՐԿԵԼ ԽՄԲԱԳՐԻՆ

Եթե կա անհրաժեշտություն ստանալ պատասխան խմբագրությունից, ապա խնդրում ենք հաղորդագրության մեջ նշել նաև Ձեր էլ.հասցեն։

ԻՐԱԴԱՐՁԱՅԻՆ

ԱՆՐԻ ԿՅՈՒՆԻ. ՀԱՅԱՍՏԱՆԻՆ ՍԻՐԱՀԱՐՎԱԾԸ

ՆԱԻՐ ՅԱՆ

Սովետական տարիներին, երբ դրսի հետ ելումուտն ազատ չէր, ավելինՙ վերահսկվում էր, օտարազգի մտավորականներն ու արվեստագետներն այնքան հաճախ չէին այցելում մեր երկիր, ինչպես հիմա է: Ով էլ որ եկել է, անջինջ տպավորություններ է ստացել, երբեմն գրել դրանց մասին, գրվածքներ ձոնել Հայաստանին, ինչպես Բրյուսովն ու Մանդելշտամը:

Ինչքան էլ բարձր լինի մեր ինքնագնահատականը կամ ինչքան էլ արժեւորենք մեր մշակույթն ու բնօրրանը, այնուամենայնիվ, սպասում ենք, թե դրսի աչքն ինչպես կգնահատի, ինչ կասի մեր մասին: Օրինաչափ է, երբ մշակույթի օտարազգի գործիչներից ենք գովեստի ու հիացմունքի խոսքեր լսում: Օրինաչափ է նաեւ, որ քաղաքական գործիչները, դիվանագետներն են շատ ժուժկալ ու ժլատ այդ հարցում: Սակայն պարզվում էՙ Հայաստանում Ֆրանսիայի նախկին դեսպան Անրի Կյունին թաքուն սիրահարված է Հայաստանին, անգամ տիկնոջ հետ ռոմանտիկ շրջագայություններ է ունեցել Հայաստանի տարբեր վայրերում ու մեր բնաշխարհին, մշակույթի կոթողներին նայել սիրահարվածի աչքերով: Ավելինՙ Անրի Կյունին ուսումնասիրել է մեր պատմությունն ու մշակույթը, խորամուխ եղել մեր գրականության, կերպարվեստի, երաժշտության, լեզվաբանության շերտերում ու փորձել ըմբռնել հայի ոգին եւ ուժը դեռ նախաստեղծ ժամանակներից: Հայաստանն Անրի Կյունիի համար, փաստորեն, հերթական պետությունը չի եղել, որտեղ նա ուղղակի անց է կացրել իր դիվանագիտական առաքելությունը: Ֆրանսիացին Հայաստանի հետ հարազատական կապ է ունեցել, որը չոր դիվանագիտության ուղեծրից շատ վեր է. դա այն հոգեւոր աղերսն է, որը վերաճել է ստեղծագործական մղումների ու դարձել գիրքՙ ձոնված Հայաստանին:

Փարիզի «Չոպանյան» ինստիտուտի օժանդակությամբ լույս է տեսել Անրի Կյունիի «Հայաստան. մի ժողովրդի ոգին» ժողովածուն, որը ներառում է յոթ էսսե: Դրանք հեղինակի յոթ հայացքներն են, որոնցից յուրաքանչյուրը սեւեռված է մեր պատմության ու մշակույթի կոթողներին: Անրի Կյունին մեզ ուսումնասիրել է մեր օրոցքից ի վերՙ առասպելներից մինչեւ մեր օրերը: Նա գրում է. «Հունվարյան մի գիշեր ես ժամանեցի նախարմատների այս երկիրը, որտեղ, ըստ մեր նախնիներիՙ գտնվել է երկրային դրախտը: Իմ նստավայրի շքապատշգամբից պարզ եղանակին սահմանից անդին նշմարում եմ Արարատ լեռը, որի վրա իջավ Նոյյան տապանը... Աշունըՙ տարվա եղանակների թագուհին, իսկը Հայաստանը բացահայտելու համար է»: Այսպես, 2002-2006 թվականներին Անրի Կյունին թիզ առ թիզ բացահայտել է մեր երկիրը: Գրքից պարզ է դառնում, որ նրա համար Հայաստանը հայտնություն է:

Անրի Կյունին ուսումնասիրել է մեր առասպելները, պատմագիրների վկայությունները, հասել մինչեւ պատմության խորքերըՙ ուրարտական ժամանակներ, նաեւ ոսկեդար ու միջնադար: Հեղինակը մի քանի տասնյակ էջերում ընթերցողին փորձել է ներկայացնել Հայաստանի աշխարհաքաղաքական դիրքն ու պատմությունըՙ նաեւ հակիրճ տեղեկություններ հաղորդելու նպատակով: «Հայաստան. մի ժողովրդի ոգին» ժողովածուն հրատարակվել է ֆրանսերեն եւ ուղղված է ֆրանսախոս հասարակությանը, որին եւ Անրի Կյունին ծանոթացնում է իր բացահայտած Հայաստանի հետ ու ջանում անկեղծ ու չմիջնորդավորված տպավորություններ հաղորդել իր զգացածի ու տեսածի մասին: Գիրքը ֆրանսերենից հայերեն է թարգմանել Արուսյակ Ամիրջանյանը :

Անրի Կյունին անդրադարձել է մեր ծագումնաբանությանը, լեզվին, նախաքրիստոնեական ժամանակներին, առանձնահատուկ տեղ հատկացրել Գրիգոր Նարեկացուն, իր յոթ հայացքներում ընդգրկել սարյանական գույներն ու ազգային վրձնահարվածները: Ամենուր նա զգացել է հայի ոգու ուժն ու անբացատրելի ներկայությունը:

Կյունին Հայաստանում աշխատելու եւ ապրելու տարիներին գրառումներ է կատարելՙ դրանք մի օր ի մի բերելու եւ գիրք դարձնելու նպատակով: Հայաստանը մոտիկից ճանաչելու, զգալու եւ ըմբռնելու պարտադիր պայմաններ, իհարկե, նրա դիվանագիտական գործառույթների մեջ չեն եղել, բայց նրբազգաց ու նրբանկատ ֆրանսիացին արվեստագետի աչքերով է տեսել ու գնահատել մեր երկրի ամեն անկյունը, արժեւորել հայ ժողովրդի ստեղծածըՙ որպես հինավուրց ու համամարդկային քաղաքակրթության նմուշ: Իր գրքի շնորհանդեսին Անրի Կյունին խոսեց հայերեն. «Չեմ թաքցնում, շատ հաճելի է, որ այսքան տարի հետո Հայաստանն ու ես նորից հանդիպեցինք: Ես ու կինս շատ ենք սիրում այս երկիրը: Մենք քայլել ենք Երեւանի փողոցներով, զմայլվել Սեւանով ու Մասիս սարով: Երբեմն ինձ թվում է, որ ես մի քիչ հայ եմ :

Մեծ ազգերը չունեն ընկերներ, նրանք գործընկերներ ունեն: Հայ-ֆրանսիական ընկերությունը բացառություն է եւ ապացույց ամբողջ աշխարհի համար: Հոգեւորՙ ահա հայերին բնորոշ հատկանիշը: Իմ այս գիրքն ընդունեքՙ որպես փոքրիկ նվեր Հայաստանի անկախության 25-ամյակի կապակցությամբ»:

Պետք է նշել, որ 2002-2006 թվականներին Հայաստանում դեսպան եղած ժամանակ Անրի Կյունին եղել է Հայաստան կատարած ֆրանսիական պետության ղեկավարի առաջին այցի կազմակերպիչը: 2006 թվականի սեպտեմբերին Ֆրանսիայի նախագահ Ժակ Շիրակն այցելեց Հայաստան: Դրանից հետո դեսպանի դիվանագիտական առաքելությունը մեր երկրում ավարտվեց, սակայն մեր երկրի հետ նրա հոգեւոր կապը շարունակվեց: «Հայաստան. մի ժողովրդի ոգին» ժողովածուի ամեն տողը վկայում է, որ նա հազարավոր կիլոմետրերի հեռավորությունից կարոտում է Հայաստանըՙ այս հողի անբացատրելի ուժն ու հմայքը, վերերկրային զորությունը զգալով: Նա հայերիս համարում է վկա ժողովուրդ, այնքան հին ու բացառիկ քաղաքակրթության կրող, որին վերապահված է տարբեր երկրների աշխարհաքաղաքական, ժողովրդագրական փոփոխություների ականատեսը լինելու դերը: Եվ համաշխարհային տեղատվությունների ու մակընթացությունների համայնապատկերում նա իր ուշադրությունը սեւեռում է Հայաստանի վրա: Կյունին խորությամբ է ուսումնասիրել անգամ հայոց լեզվի քերականությունը, օժանդակ բայաձեւերի խոնարհմանը. իր էսսեներից մեկում անգամ համեմատական լեզվաբանությունից դիտարկումներ է արել: Նա անդրադարձել է նաեւ քերթողահայր Մովսես Խորենացու աշխատությանըՙ որպես հայոց դիցաբանության ակունք: Նա գրում է. «Ըստ իսՙ հայեցիությունը, նախ եւ առաջ, ողջախոհության հազարամյա ընթացք է: Եվ եթե այսօրվա հայերն իրենց ոգին դեռ գտնում են Մովսես Խորենացու գրվածքներում, նշանակում է, որ նա միաժամանակ եղել է դրա ոգեմիջնորդը եւ նախագուշակը»:

Անրի Կյունիի էսսեները պահի տպավորություն ու հիացական բացականչություններ չեն, դրանք խորքային վերլուծություններ են հայության ու հայկականության մասինՙ որպես աշխարհաստեղծ, մշակութաստեղծ, մարդաստեղծ գեն ու տեսակ:

Ֆրանսիացին գրում է այնպես, ասես ինքն էլ է արդեն կասկածում, թե արդյո՞ք իր գենի մեջ հայկականություն չկա. «Հայ չեն ծնվում: Մարդ իրեն կամաց-կամաց այդպիսին զգում է, քանզի մեր հոգու խորքերում միշտ անմար է հուշը Եդեմի մասին: Հայեցիությունը բոլոր հավանականությունները հաղթահարելու մեջ է: Եթե այն թելադրված լիներ միայն արյամբ, ապա վաղուց թաթախված կլիներ արյամբ» :

https://www.archive.azg.am/AM/2016102817

© AZG Daily, 2008