ՈՒՂԱՐԿԵԼ ԽՄԲԱԳՐԻՆ

Եթե կա անհրաժեշտություն ստանալ պատասխան խմբագրությունից, ապա խնդրում ենք հաղորդագրության մեջ նշել նաև Ձեր էլ.հասցեն։

ՀԱՐՑԱԶՐՈՒՅՑ

ՎԱՐԴԳԵՍ ԴԱՎԹՅԱՆ. «ԳՐՈՒՄ ԵՄ, ՈՐ ՉԽԵԼԱԳԱՐՎԵՄ»

Անի ՓԱՇԱՅԱՆ

Այս հարցազրույցն ամերիկաբնակ գրող, մասնագիտությամբ հոգեբույժ Վարդգես Դավթյանի հետ ծնվեց ինքնաբուխ: Երբ մանրամասն կարդացի նրա գրքերը, այնուհետեւ գրականագիտական հոդված հրապարակեցի «Ազգ» շաբաթաթերթում, որոշեցի նաեւ զրուցել իր հետ: Ներկայացնում եմ այն, ինչն ավելի շատ է բացահայտում գրողին, մարդուն եւ բժշկին:

- Ինչպե՞ս կբնութագրեք Ձեր գրականությունը:

- Եթե նկատի ունեք գրելու դրդապատճառը, ապա Նիցշեից լավ ոչ ոք չի արտահայտվել` գրում եմ, որ չխելագարվեմ: Այստեղից էլ իմ պատմվածքների բնութագիրը` հոգեբանական իրատեսություն, իսկ ավելի ստույգՙ հոգեբուժիչ ռեալիզմ: Իմ ներկայացրած կերպարները անցնում են ծայրահեղ իրավիճակների բովով, բայց ես միշտ ցանկանում եմ, որ նրանք այդ իրավիճակներից դուրս գան հոգեպես ուժեղ եւ ավելի բարի: Ընդ որում, այդ ծայրահեղ իրավիճակները կարող են թվալ արտաքուստ փոքր, նույնիսկ կենցաղային կամ աննշան, բայց չէ՞ որ մեր կյանքը կազմված է դրանց շղթայից: Հաճախ փոքր դիպվածներն անգամ կարող են մարդուն բեկել, թուլացնել, նույնիսկ դիմազրկել: Անհատը պիտի կարողանա պահպանել իր Ես-ը եւ հաղթող դուրս գա ամեն իրավիճակից: Սիրում եմ զգացմունքայնությունը գրականության մեջ, բայց չեմ հասկանում սենտիմենտալիզմը: Ինչպես կարելի է գրել «Պատանի Վերթերի տառապանքները»ՙ հստակ պատկերացնելով, որ քո գրածը կարդալովՙ զգայուն հոգիները կարող են տառապել այնքան, որ ինքնասպան լինեն: Ջեկ Լոնդոնն իր վեպի մասին ասում էր. «Կա՛մ ես պիտի ինքնասպան լինեի, կա՛մ Մարտին Իդենը»: Ինձ համար հավասարապես անընդունելի է նաեւ, այսպես կոչված, «անողոք ռեալիզմը»: Գեղարվեստական փաստը տարբերվում է կենսական իրողությունից առաջին հերթին հենց հոգեբուժիչ ներգործությամբ:

- Եթե մնայիք Հայաստանում, գեղարվեստական գրականություն կստեղծեի՞ք:

- Շատ ծանր հարց եք տալիս: Վտարանդիությունը մարդուն ստիպում է աշխարհին այլ հայացքով դիտել. ոչ միայն արտաքին երեւույթներին, այլ նաեւ սեփական անձին եւ ներաշխարհին: Ընդլայնել իմացության եւ զգացմունքայնության սահմանները: Դա հաճելի գործընթաց չէ : Սակայն երեւի պարտադիր պայման է գեղարվեստական տեքստեր գրելու համար: Հայաստանում ժամանակի գործոնը խնդիր չէր: Իսկ կյանքը մեկ անհայտով հավասարում էր: Ամերիկյան կյանքը չափազանց խիտ է թե՛ ժամանակի եւ թե՛ տարածության առումներով: Սկզբում հոգեբուժության թեմաներով գրքույկներ գրեցի, հրատարակեցի, սակայն դրանք ինձ անձնապես չէին բավարարում (չնայած ունեցան ընթերցողների լայն շրջանակ): Չէին արտահայտում հոգեբանական այն խմորումները, այն մեծ տեղաշարժերը, որ կատարվել էին իմ ներսում Հայաստանից հեռանալուց ի վեր: Ինձ ավելին էր պետք...

- Մեր իրականության մեջ Դուք առաջինն եք, որ իբրեւ բժիշկՙ հանդես եկաք նաեւ գրականագիտական փորձով: Ինչպե՞ս դա հաջողվեց:

- Եթե նկատի ունեք բժշկի իմ մասնագիտությունը, ապա առաջինը չեմ: Առաջինը դոկտոր Գեւորգ Ախվերդյանն է, որը ապրել է 200 տարի առաջ: Այս երեւելի հայ բժիշկը նաեւ բանասեր է եղել, բարբառագետ, հասարակական գործիչ: Սայաթ-Նովայի մասին առաջին բանասիրական ուսումնասիրության հեղինակն է, սայաթնովայագիտության սկզբնավորողը:

- Ես նկատի ունեի գրական կերպարի հոգու ներաշխարհի ուսումնասիրությունը, որը երեւաց Ձեր «Ինչու խելագարվեց Անուշը» արժեքավոր աշխատասիրության մեջ...

- Ինչ վերաբերում է իմ գրականագիտական հետաքրքրություններին, դրանք էլ ծնվեցին մասնագիտական դրական որոնումներիս արդյունքում: Դեռ ուսանողական տարիներին կարդալով տաղանդավոր գործարար եւ հնագետ Հայնրիխ Շլիմանի մասին, զարմացած էի, թե ինչպես է հնարավոր Հոմերոսի «Իլիականը» կարդալով` գնալ եւ ճիշտ տեղում փորել-հանել Տրոյան: Ֆանտաստիկային համազոր պատմություն: Ապշած էի նաեւ, թե ինչպես է հնարավոր նույն Հոմերոսին կարդալով` արդեն 20-րդ դարի սկզբին գլխի ընկնել մի ծանր հոգեկան հիվանդության բուժման մասին, որի անունն էր նեյրոսիֆիլիս, իսկ ավելի ստույգՙ պրոգրեսիվ պարալիզ: Երբեք չէի մտածել, որ գեղարվեստական գրականությունը գեղագիտական իմաստներից բացի կարող է ունենալ նաեւ գիտական-էվրիստիկական (հայտնագործչական) նշանակություն այնպիսի բնագավառներում, որոնք արտաքուստ կապ չունեն գեղարվեստական գրականության հետ: Եվ ահա, ընտրեցի մեր ամենախոշոր դասականներից մեկիՙ Հովհաննես Թումանյանի ստեղծագործությունըՙ նպատակ ունենալով բացահայտել հայ ինքնության հոգեբանական խորքային շերտերը, բնութագրերը: Ճակատագիրը կամեցավ, որ հանդիպեմ եւ արժեքավոր նյութեր ու խորհուրդներ ստանամ իրազեկ մասնագետներից, պայծառ մարդկանցիցՙ բանաստեղծի դուստր Թամար Թումանյան, արվեստաբան Լեւոն Հախվերդյան, թումանյանագետ Էդվարդ Ջրբաշյան, գրականագետ Սերգեյ Սարինյան: Վերջինս ինձ խորհուրդ տվեց իմ ուսումնասիրություններն իբրեւ գիտական թեզ ներկայացնել Մ. Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտի գիտական խորհրդում, որի համար բժիշկ-հոգեբույժին շնորհեցին բանասիրության թեկնածուի գիտական աստիճան: Դա, փաստորեն, մեզանում գրականագիտության հոգեբանական ուղղությանը վերաբերող առաջին փորձն էր: Այդ բնագավառում իմ ուսումնասիրությունները շարունակվում են:

- Դուք ճանաչո՞ւմ եք Ձեր ընթերցողին:

- Հիմաՙ արդեն այո... Նախկինում ես արձագանքներ էի ստանում հիմնականում 50-նն անց ընթերցողներից, իսկ այժմՙ հավասարապես նաեւ 25-30 տարեկան երիտասարդներից: Ի՛նչ մեղքս թաքցնեմ, ես մի քիչ ընթերցողահաճո հեղինակ եմ. ամեն կերպ ջանում եմ, որ նա սիրի իմ գիրը, ծիծաղի եւ արտասվի գրական հերոսներիս հետ: Չեմ պատկերացնումՙ ինչպես կարելի է հենց այնպես գրել: Միշտ զարմացել եմ օրագիր պահողների վրա: Ընդհակառակը, ես միշտ վիրտուալ զրույցի մեջ եմ ընթերցողի հետ: Ավելին, իմ ընտրած ժանրը (ճեպանովելներ) եւս պայմանավորված է ընթերցողի պահանջով: Այսօր երկարաշունչ տեքստեր չեն կարդում: Տեսեք, Չեխովն Ամերիկայում համարվում է ամենաընդունելի դասականներից մեկը (ինչպես որ Մոցարտըՙ դասական երաժշտարվեստում), բայց արի ու տես, որ հիմա Չեխովի արձակն էլ են համարում երկարաբանված. այն Չեխովը, որի պատմվածքները կարծես «վեպերի սեղմագրեր» լինեն: Ժամանակակից հեղինակը չի կարող հաշվի չնստել ընթերցողի պահանջների հետ: Իմ ճեպանովելները (ի դեպ, այս եզրն էլ է իմ հորինածը) 1-1,5 էջ ծավալ են զբաղեցնում: Բայց խնդիրն էլ հենց այդ է, որ այդ փոքր ծավալում հեղինակը պարտավորվի պահպանել դասական ժանրի կանոնները (կերպար, սյուժե, պատկեր, շարժում, անսպասելի ավարտ): Եթե ընթերցողին չճանաչես (կամ չհարգես), չես կարող նրան տանել քո հետեւից:

- Գրող-ընթերցող-գրաքննադատ եռանկյունում Դուք որտե՞ղ եք ամենաշատը:

- Բոլոր կողմերում... Իսկ երբեմն էլՙ միաժամանակ: Ես ինձ համարում եմ, առաջին հերթին, որակյալ ընթերցող: Մեր ականավոր արձակագիրներից մեկըՙ Զորայր Խալափյանը, օրինակ, նույն գիրքն ընթերցում էր «եռաֆազ հայացքով»: Դոստոեւսկու վեպն ընթերցում էր թե՛ որպես գեղարվեստական գրականություն, թե՛ որպես հոգեբանական եւ հոգեբուժական ձեռնարկՙ օգտագործելով մասնագիտական գրքեր, բառարաններ, եւ թե՛ իբրեւ Նոր կտակարանի բաղկացուցիչ մաս: Այ թե «պրոֆեսիոնալ գրողն» ինչպես պիտի վարվի: Ձեր նշած եռանկյունին ինձ համար ավելին է. բազմանկյուն էՙ այլ կողմեր էլ ունի: Կրկին դառնալով Չեխովին. նա միաժամանակ եւ՛ գրող էր, եւ՛ բժիշկ, եւ՛ հիվանդ: Իմ «բազմանկյան» կողմերից մեկն էլ նեւրոտիկ հանրությունն էՙ դյուրաբեկ, հուզաշաղ հոգու տեր մարդիկ, որոնց հետ պիտի շատ զգույշ լինես պատկերներ կամ գեղարվեստական-հոգեբանական լուծումներ առաջարկելիս:

- Հայտնի է, որ ռուս գրականությունն ուղեցույց է Ձեզ համար:

- Առաջներումՙ այո, ռուս դասական գրականությունը: Ժամանակակից ռուս գրականության մեջ (տաղանդավորներ շատ կան) հուսահատության երանգները կարծես շատացել են:

- Հատկապես ո՞ր գրողն է եղել եւ մնումՙ որպես ամենասիրելի:

- Այն գրողները, որոնց մոտ հանդիպում են մեծ կամ փոքր հոգեբանական գյուտեր. Չեխով, Կուպրին, Բունին, Գորկի, Օլեշա, Զոշչենկո, Զոհրապ, Բակունց, Սելինջեր, Սագան... շատ են...

- Ո՞ւմ եք համարում Ձեր հոգեւոր ուսուցիչը:

- Իհարկե, ծնողներիս ազդեցությունը շատ մեծ էր: Երկուսն էլ կրթված էին եւ ընթերցասեր: Սակայն հայոց լեզվի եւ գրականության հանդեպ ընգծված ուշադրության, ուղղախոսության եւ գրավոր խոսքի ասպարեզում ինձ վրա բարերար ազդեցություն են ունեցել հայրիկիս հորաքրոջ թոռներըՙ թատերագիր Ժիրայր Անանյանը եւ հայերենի հրաշալի մասնագետ Էդուարդ Անանյանը: Ավելի հասուն տարիքում ճակատագիրը կամեցավ, որ անձնապես ծանոթանամ մեր փայլուն գրագետներ Լեւոն Հախվերդյանի, Լուիզա Սամվելյանի, Զորայր Խալափյանի, Սերգեյ Սարինյանի եւ այլ երեւելիների հետ: Պայծառ անհատականություններ էին: Յուրաքանչյուրըՙ հայոց մշակույթի մի-մի հաստաբուն կաղնի:

- Ո՞վ է այն մարդը, որ միշտ Ձեր գործերի ամենախորքերում էՙ ամեն ինչ Նկատողը, Զգացողը, Տեսանողը: Դուք ինչ-որ բան դնո՞ւմ եք ձեզնից այդ կերպարի մեջ:

- Ամենախորքերում... սովորական եւ պարզ մարդն է, որը հանդգնել է անկեղծանալ ընթերցողի հետ: Իսկ անկեղծանալուց հետո նա արդեն դադարում է «սովորական» լինել: Մեր գրականության թույլ կողմը անկեղծանալուց վախենալն է: Այո, իմ անձնական կենսափորձը, տպավորությունները, հոգեվիճակները որոշակիորեն օգնում են հասկանալու, թե ինչպե՛ս ստեղծեմ այս կամ այն գրական հերոսին, բայց ի վերջո դրանք հավաքական կերպարներ են: Ի դեպ, ամերիկյան իրականության մեջ հայ մարդու նկարագիրըՙ որպես գրական հերոսի նախատիպ, հետաքրքրական է նաեւ նրանով, որ այստեղ հաճախ տարօրինակ կերպարանափոխություններ են լինում, կարծես: Հայաստանից դուրս հայտնվելովՙ մարդու «աստառը երես է դառնում», եւ նա ասես ավելի է ամբողջանումՙ ազատվելով որոշակի տաբուներից եւ ադաթներից:

- Հետաքրքրական է իմանալ Ձեր ստեղծագործական լաբորատորիայից մի դրվագ. կարծում եմՙ նախապես մտքում կառուցում եք գրեթե ամբողջ նովելը, եւ գրելն արդեն րոպեների հարց է: Այդպե՞ս է...

- Գրելն ինձ հեշտությամբ չի տրվում: Միշտ զարմացել եմ այն գրողների վրա, որոնք կարողանում են «մի նստելով» 10-15 էջանոց գեղարվեստ ստեղծել: Իմ աշխատանքը սկսվում է պատմվածքի վերնագիրը բացապարզելուց: Առանց վերնագրի նույնն է թե անգլուխ-անիմաստ տեքստ գրես: Այդ վերնագրի շուրջ կարող եմ օրերով, շաբաթներով մտածել: Ինձ մոտ միշտ նոթատետր եմ պահում. մտքերս, զգացումներս, տպավորություններս իսկույն գրում եմ նոթատետրում, հենց այդ պահին: Եթե չգրեմ, ավելի ուշ կարող էՙ կորցնեմ դրանց զգացմունքային թարմությունն ու անմիջականությունը: Հաճախ է պատահել. մայրուղով մեծ արագությամբ մեքենա վարելիս հանկարծ մտքումս ծնվել է անհրաժեշտ բառը կամ պատկերը: Որքան էլ ուշանալիս լինեմ, մեքենան վարել եմ մայրուղուց դուրս, մի հանգիստ, ապահով տեղ կայանել եւ անմիջապես նշումներ արել նոթատետրում: Ապա կրկին մտել մայրուղի: Սիրում եմ բառի ճշգրտությունը: Թումանյանն ասում էրՙ բառը մի աշխարհք է, իսկ իմ մեծ բարեկամ Լեւոն Հախվերդյանը պարզաբանում էր, թե բառը ինքնին ոչինչ է, բայց դառնում է ամեն ինչ, եթե գործածվում է ճիշտ տեղում, ինչպես ճիշտ բանալին իր կողպեքի մեջ: Մանավանդ կարճ պատմվածքում ոչ մի բառ չպետք է ինքնանպատակ գրված լինի, եթե չի ծառայում գեղարվեստական կառույցին:

Հայերենը շատ ճկուն եւ բառամթերքով հարուստ լեզու է. չկա մի իրադրություն, պատկեր կամ հոգեվիճակ, որ հնարավոր չլինի արտահայտել ճշգրիտ բառով: Պատահել է, երբ արդեն ավարտված պատմվածքի մեջ մեկ կամ երկու բառ եմ փոխել, ապա դրանից ամբողջովին փոխվել է ստեղծագործության ե՛ւ հայեցակարգը, ե՛ւ պոետիկան: Միայն ճշգրիտ եւ անկեղծ բառերով է հնարավոր ազդել ընթերցողի հոգեվիճակի վրա: Այո՛, գրելն ինձ համար անսովոր բարդ ընթացք է: Ինքնադատաստանի նման մի բան է... Կարծես մի ուժ քեզ նստեցնում է անշարժ մի տեղ, հարկադրում անկեղծանալՙ ձեռքդ «կապելով» ստի դետեկտորին:

- Իսկ հնարավո՞ր էՙ նովելից վեպի անցնեք:

- Իհարկե: Ինձ շատ է հրապուրում, մասնավորապես, կենսագրական վեպը (Անդրե Մորուայի ժանրով): Անպայման գրելու եմ Մուրացանի հոգեկան դրամայի, Չարենցի ներաշխարհի մասին: Վաղուց մտմտում եմ մեկ այլ թեմայի շուրջՙ «Երեք հանճարեղ թոքախտավոր (Դուրյան, Մեծարենց, Տերյան)»: Ստեղծագործական ծրագրերս վերջ չունեն...

- Ինչպե՞ս եք վերաբերվում արդի հայ գրականությանը: Կա՞ն անուններ, որ կցանկանայիք տալ:

- Ինձ միայն հաճելի զարմանք է պատճառում, որ բարոյական ու հոգեւոր արժեքների աղետալի անկման պայմաններում գրքի եւ գրավոր խոսքի շուկայի, կարելի է ասել, լիակատար բացակայության իրողության մեջ Հայաստանում կան շնորհաշատ գրողներՙ բանաստեղծներ, արձակագիրներ, որոնք կյանքի գնով փորձում են ապահովել մեր գրականության շարունակականությունը: Տաղանդավոր հեղինակներ կան. առանձին անուններ չտամ, որ մյուսները չնեղանան: Որոշ չափով ծանոթ եմ թարգմանական գրականությանը: Ուրախալի է նաեւ, որ հայաստանյան գրողները թարգմանվում են այլ լեզուներով: Կարծում եմՙ հիմա պիտի բացարձակ նվիրյալ լինես գրականությանը տրվելու համար:

- Այսօր ԱՄՆ-ում ձեւավորվել է հայկական մեծ համայնք: Ունե՞ք մտավախություն, որ մեր լեզուն շուտով կմոռացվի այնտեղ:

- Ցավոք, այո: Բանավոր հայերենը դեռ որոշ չափով պահպանվում է 3-4-րդ սերնդի խոսքում, սակայն գրավոր հայոց լեզուն դուրս է մղվում:

- Իսկ գրական տեքստը ճիշտ հասկանալը կարո՞ղ է կանգնեցնել հասարակության անկումը:

- Ավելի մեծ ընդգրկումով ասածՙ գեղեցիկը կարող է փրկել աշխարհը: Դոստոեւսկին եւ 19-րդ դարի գեղագետները այս հարցին դրական պատասխան էին տալիս: Ի դեպ, 20-րդ դարի մարդկային կերպարանքով հրեշներն էլ էին նույն կարծիքին: Հիտլերը պաշտում էր Նիցշեին եւ Վագներին, Ստալինըՙ Գորկուն եւ Դունաեւսկուն (ի դեպ, միայն Ստալինն էր հասկացել, որ Բուլգակովի «Վարպետն ու Մարգարիտան» իրականում գրվել է մեկ մարդուՙ «ժողովուրդների հոր» համար): Իրականում գրականության հանրային ազդեցությունը շատ ավելի մեծ է, քան կարող է գիտակցվել գրողների եւ նույնիսկ գրաքննադատների կողմից: Եվ չնայած մեր ժամանակներում բազմաթիվ խութեր ու պատնեշներ են գոյացել գրողի եւ ընթերցողի միջեւ, բայց նրանք համատեղ ջանքով ու սիրով պիտի կարողանան ազատվել այդ պատնեշներից եւ գալ միմյանց ընդառաջ: Անձը փնտրում է իր կատարյալ Ես-ին, իսկ այդ կատարյալը միմիայն գեղարվեստական գրականությունն է:

- Կարելի՞ է հանրության ուշադրությունն ուղղել գրականության շուրջ ընթերցանությունների միջոցով, իհարկե, հեղինակի հատուկ ընտրությամբ:

- Այո, մեր գրողները ուղղակի պարտավոր են իրենց «արտադրանքն» անմիջականորեն մատուցել, ներկայացնել ընթերցողներին: Պետականազուրկ ժամանակներում կար, չէ՞, նման մի կարգախոսՙ գնացեք դեպի ժողովուրդը: Ահա, հիմա էլ կարծես գրական-գրողական համայնքում յուրահատուկ «նարոդնիկության» ժամանակներ են: Ես իմ գրքերը մեծ քանակներով ուղարկում եմ հատկապես շրջանների եւ մարզերի գրադարաններ, որովհետեւ համոզված եմ, որ մեր հոգեւոր զարթոնքը սկսվելու է գիր ու գրականություն սիրող միջավայրիցՙ հող ու ջրին նվիրված անապական հայ մարդուց:

- Աստվածաշնչի որոշակի հատվածներ կամ գլուխներ ընթերցելն ունի՞ ամոքիչ նշանակություն հոգու եւ մարմնի համար:

- Մեր երեւելի գրագետներից մեկը, այժմ հանգուցյալ պրոֆեսոր Գեւորգ Խրլոպյանը, մի հրաշալի աշխատություն էր գրել «Հայր մեր»-ի իմաստասիրության, նաեւ հոգեբուժիչ նշանակության մասին: Ինքս էլ ամեն առավոտ դեռ անկողնում մտքի մեջ կրկնում եմ մեր աղոթքը: Սակայն ես Աստվածաշնչին եւ Նոր կտակարանին վերաբերվում եմ իբրեւ աշխարհիկ մարդ: Իմ կարծիքով, սրբազան ասույթներից պակաս հոգեբուժիչ զորություն չունի նաեւ հայ դասական բանաստեղծությունը, ինչպես, օրինակ. «Ամպերի նըման թող սահեն-գնան/ Մտքերը մոլոր,/ Ցավերը բոլոր/ Եվ սիրտդ մնա պայծառ / Երկնքի նըման», կամՙ «Սա իրիկո՜ւնն ըլլայի ես,/ թոյլ, նազենի, շըղարշային, վարդաբոյր,/ ու ծըփայի զերթ ոսկեսար վարագոյր/ վըրան ամէն հոգիի...»: Այս տողերը ինչո՛վ են զիջում աստվածաշնչյան հորդորներին, երբ խոսքը վերաբերում է ներդաշնակության ձգտող հոգիներին: Սրանք հայ մարդու համար հանդիսանում են հոգու բալասաններ ...

- Կարծո՞ւմ եք, որ կան այնպիսի գրողներ, ում գործերը կարող են վատ ազդեցություն ունենալ ընթերցողի վրա եւ ինչ-որ տեղ այն կարելի է անվանել ընկճախտ առաջացնող:

- Բազմաշերտ հարց եք տալիս: Վերեւում խոսում էինք գրող-ընթերցող կապի մասին: Ընթերցողներն էլ են տարբեր լինում ե՛ւ ինտելեկտով, ե՛ւ նախասիրություններով, նաեւ տվյալ պահին (ընթերցանության ընթացքում) ունեցած հոգեվիճակով, տրամադրությամբ: Ասեմ, որ արվեստի գլուխգործոցը երբեք չի կարող բեկել առողջ եւ հասուն հոգեկան աշխարհ ունեցող ընթերցողին: Ավելի սենտիմենտալ-նկարագրական ուղղվածության գրքերը, որոնցում գեղարվեստական գաղափարը նպատակադիր անց է կացվում ընթերցողի զգացմունքների եւ արցունքների միջով, կարող են բացասաբար անդրադառնալ դյուրաբեկ հոգիների (հատկապես պատանի ընթերցողների) վրա: Արդեն նշեցի Գյոթեի վաղ շրջանում գրած «Երիտասարդ Վերթերի տառապանքները» հոգեցունց վեպի մասին: Ի դեպ, նման մի ցնցում էլ ես եմ ապրել, երբ պատանի տարիքում կարդացի Հովսեփ Վարդանյանի «Ագապի» սրտաշարժ վեպը: Բայց երբ ավելի ուշ կրկին թերթեցի նույն վեպը, սկսեցի ավելի շատ ուշադրություն դարձնել 19-րդ դարի կեսին Պոլսո հայ ամիրաների բարքերի նկարագրության վրա: Ի դեպ, Ամերիկայում ամբողջ տասնամյակներ անտեսում էին (նույնիսկ արգելում) Սելինջերի «Փրկիչը տարեկանի արտում» վեպըՙ պատճառաբանելով, թե պատանիների հոգում սերմանում է հոռետեսության եւ անելանելիության զգացումներ: Հայ գրականության մեջ եւս կարող ենք հանդիպել նման երեւույթների: Նույնիսկ ժողովրդական հեքիաթները որոշակի տարիքի երեխաներին պետք է մատուցել ընտրողաբար: Եթե երեխան ունի նեւրոտիկ երեւույթներ, վարքագծի որոշ խոտորումներ, գիշերային վախեր եւ այլն, անհրաժեշտ է միառժամանակ ձեռնպահ մնալ մարդակերներ, հրեշներ, վամպիրներ եւ այլ նման պերսոնաժներ ունեցող հեքիաթներից: Չեմ կարող չհիշատակել նաեւ մեր որոշ գրողների ճիգերը, երբ բազմաթիվ էջեր են տրամադրում ցեղասպանությանը վերաբերող քստմնելի տեսարանների եւ պատկերներիՙ նատուրալիզմի հասնող նկարագրություններին: Նրանց պետք է հիշեցնել, որ գեղարվեստական գրականությունը փաստագրական լուսանկարչություն չէ: Գեղարվեստի նպատակն այլ է...

https://www.archive.azg.am/AM/2019061406

© AZG Daily, 2008