Ուրբաթ օրվա մեր համարում ներկայացրել էինք թուրք հայտնի լրագրող Մեհմեդ Ալի Բիրանդի հարցազրույցը նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի հետ, այնպեսՙ ինչպես տպագրվել էր «Թըրքիշ Դեյլի Նյուզ» թերթի նախորդ օրվա համարում: Հարցազրույցի զուգահեռ տեսագրություն-ձայնագրությունից (որի տրանսկրիպցիան մեզ է տրամադրել ՀՀ նախագահի մամլո գրասենյակը), պարզվում է, որ համեմատաբար փոքր մի քանի հապավումների շարքում թուրք լրագրողը զրույցից կրճատել է մի կարեւոր հատված, որտեղ, խոստովանելով գոնե 500000- 600000 հայերի զոհվելու փաստը, Ալի Բիրանդն ասում է, որ իբր Թուրքիան այդ փաստն ընդունում է, դրա համար ցավակցում, սակայն ներողություն չի խնդրում:
- Վերջին հարցը: Թուրքիայի հասարակական կարծիքում մի քիչ խառնաշփոթ է: Ըստ Թուրքիայի հասարակական կարծիքիՙ 1915թ. Անատոլիայում ներքին պատերազմ է եղել, եւ ես էլ եմ այդպես կարծում: Այն ժամանակ օսմանցիներն ուժեղ են եղել, նրանք են հաղթել, հայերն ուժեղ լինեին, իրենք կհաղթեին: Թուրքիայի հասարակական կարծիքով, օսմանցիներն իրենց երկրի տարածքային ամբողջականության պահպանման համար հայերի տեղահանության որոշում ընդունեցին, որն իրագործելու ժամանակ զոհվեցին 500-600.000 մարդ, եւ Թուրքիան դա ընդունում է: Թուրքիան ցավակցում է, սակայն ներողություն չի խնդրում:
Դուք ասում եք, թե 1,5 միլիոն մարդ է զոհվել (թե այդքան մարդ Անատոլիայում որտեղ էր ապրում, ես չգիտեմ, բայց դա ուրիշ խնդիր է), եւ դա որակում եք որպես ցեղասպանություն: Թուրքիայի հասարակական կարծիքը դա չի ընդունում որպես ցեղասպանություն, եւ հարց է տալիս, թե ինչու մենք պետք է ներողություն խնդրենք մի բանի համար, որ չենք արել:
- Եթե դուք ընդունում եք, Թուրքիայի հասարակական կարծիքն ընդունում է, որ 500,000-600,000 հայ իսկապես զոհվել է եւ շատ ավելի մեծ քանակ էլ արտաքսվել, արդյոք դա չի՞ կարելի Ցեղասպանություն որակել:
- Բայց դա եղել է փոխադարձ, պատերազմի ժամանակ թուրքեր էլ են զոհվել:
- Կարծում եմ, չեք կարողանա որեւէ ցեղասպանության օրինակ բերել, որը չի կատարվել որեւէ պատերազմի ժամանակ: Այն, ինչ եղել է Թուրքիայում, եղել է ոչ միայն 1915 թ, եղել է Սուլթան Համիդի ժամանակ, նաեւ դարասկզբին, ավելի վաղ, այլ օրինակներ էլ կան: Կար ձեւավորված վերաբերմունք, եւ բնական է, որ դա եղավ պատերազմի ժամանակ, պատերազմի առիթն օգտագործվեց: Բնական է, որ հայերը կարող էին ինչ-որ դիրքորոշում ունենալ:
Պետք է վերցնել ցեղասպանության մասին ՄԱԿ-ի համապատասխան բանաձեւը, նայել կետ առ կետ եւ փորձել գնահատել, թե այն, ինչ եղավ այն ժամանակ Թուրքիայում, այդ բանաձեւի շրջանակներում տեղավորվում է, թե՞ ոչ:
Անգամ եթե դուք համարում եք, որ դա ցեղասպանություն չի եղել, հնարավո՞ր է ինչ որ եղել է, դրա համար ներողություն խնդրե՞լ, թե՞ ոչ: Կրկնեմ, աշխարհում տեղի ունեցած բոլոր այն երեւույթները, որ որակվել են իբրեւ ցեղասպանություն կամ նմանատիպ որակումներ են ստացել, տեղի են ունեցել պատերազմների ժամանակ, նախապատերազմյան կամ հետպատերազմյան իրավիճակներում: Դա չի արդարացնում այն երեւույթը, որ եթե պատերազմ է, կարելի է տեղահանել մի ամբողջ ժողովուրդՙ ընտանիքներով, կանանց, երեխաներին քշել Դեր Զոր այդպիսի զոհերով, կտրել իրենց հայրենիքից, տնից:
Դրա համար կարելի՞ է ներողություն խնդրել:
- Թուրքիայի հասարակական կարծիքը տարբեր է Ձեր տեսակետից: Վերջացնելով ցանկանում եմ ասել, որ մեր ծրագիրը կարող է ուղերձ հանդիսանալ թուրք ժողովրդին, նախագահին եւ վարչապետին, այլ պաշտոնական անձանց: Ի՞նչ ուղիղ ասելիք ունեք նրանց:
- Այս խնդիրը մի քիչ սուր հարց է, հասկանում եմ, որ այն Թուրքիայում այլ ընկալում ունի, եւ ես չեմ ցանկանում տվյալ դեպքում երկխոսությունը, որ դեռեւս չկա, դարձնել միջնորդավորված: Համոզված եմ, որ մենք դեռ հնարավորություն կունենանք, որ Թուրքիայի հետ Հայաստանը պետք է ունենա երկխոսություն:
Ես միայն մեկ բան կցանկանայի ասել, որ ուղղված է հավանաբար եւ թուրք ժողովրդին, եւ ղեկավարությանը. մենք հարեւաներ ենք եւ հասկանալի է, որ ո՚չ Թուրքիան, եւ ո՚չ էլ մենք չենք փոխելու մեր աշխարհաքաղաքական դիրքը: Կարծում եմ, որ երկուսս էլ պետք է շահագրգռված լինենք ստեղծելու բարիդրացիական հարաբերություններ: Համոզված եմ, որ ապագային ուղղված հարաբերությունները պետք է կառուցել ճիշտ հիմքերի վրա, եւ մենք չենք կարող մոռանալ այն, ինչ եղել է: Թուրքիայի քայլը կնպաստի հարաբերությունների լավացմանը, զարգացմանը, կվերացնի այն լարվածությունը, որ կա այսօր:
Մենք ունենք պատմությունից ժառանգած ծանր խնդիրներ: Հայաստանի Հանրապետության անկախություն ձեռք բերելուն հաջորդեց շրջափակումը: Ու՞մ կողմից: Թուրքիայի: Ինչու՞: Ադրբեջանի հետ չճշգրտված հարաբերությունների պատճառով: Մեր հարաբերությունները սկսեցին լրիվ այլ հարթության մեջ:
- Որեւէ խնդիր չլինելու համար կրկնեմ. Հայաստանի նախագահն ասաց, որ Թուրքիայի կողմից Ցեղասպանության ճանաչման դեպքում Հայաստանը Թուրքիային պահանջներ չի ներկայացնի: Եթե պահանջներ լինեն, կլինեն Սփյուռքի կողմից, Հայաստանն առաջ չի քաշի տարածքների եւ փոխհատուցման խնդիր:
- Ես դա ասացի նաեւ Եվրոպայի խորհրդի ամբիոնից, մի քանի օր առաջ: