«ԱԶԳ» ՕՐԱԹԵՐԹ

«ԿՐՈՆՔԸ ԴՈԳՄԱ ՉԷ, ԶԳԱՑՈՒՄ Է, ՆԵՐՔԻՆ ԱՊՐՈՒՄ»

<20015105.jpg>

Հարցազրույց Շահե արք. Աճեմյանի հետ

Խորհրդայնացման 70 տարիների ընթացքում հոգեւոր կյանքի ամլացմամբ, խեղմամբ եւ բռնադատմամբ է նաեւ պայմանավորված մեր հասարակության այսօրվա հոգեւոր կյանքի նկատելի քաղցը եւ զարթոնքը: Այս պահանջը բավարարելուՙ խղճի ազատության ընձեռած մերօրյա հնարավորությունները հաճախ շատերին մոլորությունների մեջ են գցումՙ հատկապես օտարամուտ այլազան կրոնական հոսանքների բավիղներում չկողմնորոշվելու դեպքերում: Նման խարխափումների պատճառներից մեկը նաեւ անտեղյակություն-անգիտությունն է մեր հոգեւոր-մշակութային արժեքներին, ազգային եկեղեցուն, համաշխարհային կրոնների պատմությանը, կրոնական տարբեր ուղղություններին եւ հոգեւոր կրթության պակասն ընդհանրապես:

Նման պարագաներում ծագում է դպրոցների ուսումնական ծրագրերում կրոնի պատմություն առարկայի ընդգրկման հարցը, եւ շատ կրթօջախներում արդեն կիրառվում է:

Երեւանի պետական համալսարանի աստվածաբանության ֆակուլտետը պատրաստում է աշխարհիկ աստվածաբաններ, որոնք ավարտելուց հետո աշխատանքի են անցնում դպրոցներում եւ այլ ուսումնական հաստատություններում: Ֆակուլտետը գործում է 1995 թ. սեպտեմբերի 1-իցՙ 2 առանձին ամբիոններովՙ աստվածաբանության, կրոնի տեսության եւ պատմության: Այս տարիներին ուսանողների թիվը 25-ից հասել է 260-ի, որը եւ վկայություն է աստվածաբանության ֆակուլտետի նկատմամբ հետզհետե աճող հետաքրքրության:

Այս մասնագիտության կարեւորության, նշանակության, ուսումնական ծրագրերի, նպատակների, ինչպես նաեւ մեր հասարակության հոգեւոր կյանքում տեղի ունեցող զանազան, երբեմն մեզ անհասկանալի եւ տարօրինակ թվացող երեւույթների մասին է մեր զրույցը ԵՊՀ աստվածաբանության ֆակուլտետի դեկան Շահե արք. Աճեմյանի հետ:

- Ծրագիրը կազմեցավ 4 տարի բակալավրատի եւ 2 տարի մագիստրատուրայի դասընթաց: Մասնագիտական դասընթացներն ենՙ Սուրբ գրքի ներածություն, Սուրբ գրքի մեկնաբանություն, ընդհանուր եկեղեցվո, հայ եկեղեցվո պատմություն, մովսեսականություն, վարդապետական աստվածաբանություն, ծիսագիտություն, հայրաբանություն եւ երկրորդական առարկաներՙ փիլիսոփայություն, փիլիսոփայության պատմություն, տրամաբանություն, հոգեբանություն, տնտեսագիտություն, քաղաքագիտություն: Մեզ մոտ կուսուցանենք նաեւ զանազան լեզուներՙ հայերեն եւ գրաբար, հին լեզուներենՙ լատիներեն կամ եբրայերեն, արդի լեզուներենՙ անգլերեն, գերմաներեն կամ ֆրանսերեն, անշուշտ նաեւ ռուսաց լեզու: Հատուկ դասընթաց ունինք դասական եւ ժամանակակից հայ գրականության: Մագիստրատուրայի ծրագիրը շատ մասնագիտական նյութեր կընդգրկեՙ հերմենետիկաՙ Սուրբ գրքի մեկնաբանության մեթոդոլոգիա, այսօրվա աստվածաբանական մտածողության զանազան դպրոցներու դասընթացներ եւ այլն: Այս տարի առաջին անգամն է, որ մենք վեց լման լսարաններ ունինքՙ 4 տարի բակալավրիատ եւ 2 տարի մագիստրատուրա: Ունինք 18 դասախոս, բոլորն ալ իրենց գիտության մեջ մասնագիտացած են:

- Այսօր Հայաստանում շատ են տարածված աղանդները, զանազան կրոնական հոսանքները, որոնք թափանցում են ամենուր, նաեւ կրթական հաստատություններ: Ի՞նչ նպատակներ ունեն, ինչպիսի՞ վտանգներ կարող են ունենալ:

- Բոլոր անոնց (կրոնական խմբերի) նպատակը քայքայելն է: Մենք 600 տարի ետքը մեզ հաստատեցինք իբրեւ ազգ, ժողովուրդ եւ պետություն: Բոլոր նման երեւույթները պետականության հիմքերն են սասանում: Շատ ցավալի երեւույթ է: Պատասխանատուն մեր կառավարությունն է: Խղճի ազատության օրենքի մեջ հստակ ըսված է, որ մարդորսությունը չէ արտոնված, իսկ բոլոր անոնք, որ դուրսեն եկած կրոնական հաստատություններ են, բոլորն ալ նյութական միջոցներով զինված կուգան ու հոգիներ կորսան: Եվ մինչեւ այսօր անոնց դեմ ոչ մեկ լուրջ քայլ չէ կատարված:

Ըսեմ ձեզի նաեւ հետեւյալը: Այս ֆակուլտետեն 4 ուսանող եկան ինձի. ամերիկյան ինչ-որ կազմակերպություն թուղթեր տված էր, թե կուզե՞ք Ամերիկա երթալ ուսանելու, եւ չեմ գիտեր, թե ուրկե գիտենՙ լավագույնները ընտրած են: Եկան ինձի, որ ստորագրեմ, թե իրենք մեր ուսանողներն են եւՙ լավ ուսանողները: Այդ 4-ից 3-ն անմիջապես ընդունվեցին: Դա կրթական ծրագի՞ր է:

- Այդ առումով (մարդորսության) ամենից ավելի ակտիվ գործում է «Եհովայի վկաները», որը գրանցված կազմակերպություն չէ: Նրանց վտանգը հատկապես ինչո՞ւմ է:

- Բոլոր մյուսները կրոնական համայնքներ են, իսկ ասոնք կրոնական մունետիկներ են, լուրջ մարդիկ չեն: Մենք հիմա Արցախի հարց ունինք, բանակի հարց ունինք, զինծառայություն մերժողներն ինչպե՞ս դատարան չհանձնվին:

- Նրանք պատճառաբանություն ունենՙ բարոյական այն հիմնավորումով, թե իրենց կյանքը մինչեւ արյան վերջին կաթիլը նվիրված է Եհովա Աստծուն, եւ որ իրենք ոչ մեկին կյանք չեն տվել, ուստի եւ ոչ մեկից խլելու իրավունք չունեն:

- Ի՞նչ կուզեն, թող պատճառաբանեն: Մենք մե՞ր շահերը պիտի պաշտպանենք, թե՞ իրենց պատճառաբանությունները: Խարիզմատիկները դիմել են քաղաքապետարան, որ իրենց տարեկան հավաքը նշեն մարզահամերգային համալիրում: Քաղաքապետարանը պիտի արտոնե՞ այդ հավաքը:

Ես չէի ասի, որ մենք իբրեւ եկեղեցի պիտի պայքարենք: Մենք ազգային եկեղեցի ենք, եւ կառավարությունը պետք չէ նայի մեզ իբրեւ ուրիշ կրոնքներեն մեկը, եւ հնարավո՞ր է. հայոց եկեղեցին, որ դարերով պաշտպանած է հայ ժողովուրդն ամեն տեսակ ձուլումներե, այսօր ըսելիք չունենա Հայաստանի մեջ: Մենք կրնա՞նք ոճրագործ մայրերը դատապարտել, քաղաքապետարանին հասկացնել, որ համալիրը չտրամադրեն այդ աղանդներուն:

Այսօր եկեղեցիներու, վանքերու մեծ մասը պետական կալվածք է, Հնություններու պահպանության հաստատության կպատկանի: Աղանդներու հարձակումը հավատքի հարց չէ, ատիկա ընկերային, ազգային հարց է: Վտանգն այն պարագան է, երբ իրենք մեր շահերու դեմ կգործենՙ մայրերու, զինվորականության հարցը: Այն օրը Վանաձորեն մեկը ըսավ ինձի, որ հայր մը իր զավակին հետ (Եհովայի վկաներեն) կամուրջեն վար նետվեր են:

- Սրբազան, նման ողբերգական երեւույթները ինչո՞վ են պայմանավորված: Ազդեցությունները, ընկալումները շատ տարբեր են լինում:

- Ոմանք պետք եղածեն ավելի կխանդավառվին, եհովականները այդ ձեւերը գիտեն, հոգեկան հիվանդագին վիճակներ կստեղծեն: Ամբողջ ըրածներն այդ է, խարիզմատիկներու ըրածն ի՞նչ է, կխենթացնեն մարդոց:

- Ինչպե՞ս, ի՞նչ միջոցներով:

- Քարոզչությամբՙ հոգեբանական հիվանդներ կդարձնեն: Մեր գործը մեր եկեղեցին վերականգնելն է, եւ այդ վերականգնումի գործին մեջ պետությունն իր պատասխանատվությունն ունի: Պետք է, որ հայոց եկեղեցին համաձայնագիր ունենա պետության հետ, որ մեր եկեղեցին զատորոշվի բոլոր գրանցված եւ չգրանցված կրոնական համայնքներեն: Մեր օրենքները խախտող ամեն տեսակ մանր ու մեծ կազմակերպություններ պետք է դատվին իրենց արարքներու համաձայն: Վերջերս վրաց եկեղեցինՙ պատրիարքը եւ նախագահ Շեւարդնաձեն ստորագրեցին համաձայնագիր եկեղեցու եւ պետության միջեւ: Հոդվածներեն մեկը կըսե, թե եկեղեցու իրավունքն է գրանցել որեւէ կրոնական կազմակերպություն: Այնտեղ ըսված է, որ բոլոր պաշտամունքի վայրերը, որոնք պատկանած էին եկեղեցիին, պիտի վերադարձվին եկեղեցուն, եւ պետությունը պիտի նպաստի անոնց վերականգնումին իբրեւ հատուցում, իսկ մենք մինչեւ հիմա կխոսինք ատոր մասին, բայց ոչ մեկ քայլ չէ կատարված գործնականապես:

- Ի՞նչ կասեիք քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն հռչակելու 1700-ամյակի առիթով անցկացվելիք միջոցառումների, մասնավորապես հրատարակությունների մասին: Հայկական հանրագիտարանի կողմից հրատարակության պատրաստվող «Քրիստոնյա Հայաստան» ստվարածավալ հանրագիտարանը ընդգրկված է կառավարական միջոցառումների ցանկում:

- Այդ միջոցառումները դեռեւս նոր-նոր պիտի սկսին: Քննադատելիք բան մինչեւ հիմա չեմ տեսներ պատրաստության եւ ընթացքի մեջ: Մեկ հարց կա, որ ինձի կնեղացնե, 4 տարի առաջ ակադեմիկոսներու, գիտնականներու խոշոր խումբ կազմվեցավ, որպեսզի գիտական որոշ հրատարակություններ կատարվեին այս առիթով: Փաստորեն բան մը չէ արված դեռեւս: «Քրիստոնյա Հայաստան» հանրագիտարանի աշխատանքները սկսված են լուսահոգի Վազգեն կաթողիկոսի օրոք, երբ Կոնստանտին Խուդավերդյանը ողջ էր, իր խանդավառ նախաձեռնությունն էր: Վազգեն կաթողիկոսի թելադրությամբ խմբագրական մարմնի մեջ մտա ես, եւ գլխավոր հոդվածներն արդեն ես գրած եմ, միայն անոնք ալ բյուջեի խնդիր ունեն: Որովհետեւ կառավարությունը ստանձնած էր անոր հրատարակությունը, հիմա կառավարությունը որեւէ հրատարակության, որ եկեղեցիի հետ կապ ունի, հրաժարած է ֆինանսավորել, եկեղեցիի ֆինանսավորումն ալ դեռ անորոշ է: Այդ հատորը, որուն վրա այդքան աշխատվեցավ, չեմ գիտեր, թե ինչպես լույս պիտի տեսնե: Ես կփափագեի, որ շատ գեղեցիկ հրատարակություն ըլլար, դա հավանաբար պիտի ըլլար մեր եկեղեցվո մասին ամենեն ամբողջական մեկ հատորը, որ պետք է ունենար, կենթադրեի, ռուսերեն կամ անգլերեն հրատարակություն, բայց հիմա ֆինանսական տագնապին առջեւ կեցած ծրագիր մըն է, հուսանք, որ կլուծվի այդ հարցը:

Ինձի համար տոնական միջոցառման երկու դեպքերը շատ լավ էին. մեկըՙ Գրիգոր Լուսավորչի նշխարներու վերադարձը, մյուսն ալ, երբ մեծ թափորը կաթողիկոսի առաջնորդությամբ դուրս ելավ Խոր Վիրապեն, եւ լույսը բերվեցավ Մայր աթոռ, մեր արտասահմանի թեւերու բազմաթիվ առաջնորդներ այդ լույսը տարին իրենց եկեղեցիները: Լուսավորչին կանթեղը վառեցին մեր ներսի եւ դուրսի բոլոր եկեղեցիներուն մեջ: Կկարծեմ, որ շատ խորհրդանշական եւ գեղեցիկ իրագործում մըն էր:

- Իսկ Հանրապետության հրապարակում տեղադրված խաչի մասին ի՞նչ կարծիք ունեք:

- Խաչը շատ կսիրեմ: Շատ գեղեցիկ էՙ մոմերով բոլորաշուրջ: Մենք վարժված չենք տակավին: Խորհրդանշական է եւ պարզության մեջ տպավորիչ: Կարծես երկինքեն իջած է:

ՄԵԼԱՆՅԱ ԲԱԴԱԼՅԱՆ