Երբ Օհան Դուրեանիՙ Հայաստանի օպերայի երաժշտական գլխաւոր ղեկավարի պաշտօնանկութեան լուրը հեռատեսիլէն իմացայ, զարմացայ եւ զայրացայ, անհիմն եւ անօրինական հապճեպով եղած նուաստացուցիչ այդ որոշման համար:
Մեծ կորուստ մըն է հայ ժողովուրդին եւ երկրին: Չկրցաք գնահատել անոր արժանիքները, անկեղծութիւնը, պահանջկոտութիւնը բարձր որակի նկատմամբ: Դժբախտաբար մեր մայր հայրենիքը այժմ միջակութեան մէջ կը լողայ: Ամերիկա հիւրախաղերու եկողներուն եւ Հայաստանի հեռատեսիլէն սփռուած երաժշտական ծրագիրներու միջակ եւ աւելի վատ մակարդակին ամէն օր ականատես ենք: Որքա՜ն մեծ թիւով հայրենական տաղանդներ այսօր օտար երկնակամարներու վրայ կը փայլին, երկիրը զրկելով իր փայլքէն:
Ահա՚ այսօր, միջազգային ամենաբարձր գնահատանքներու արժանացած, բազմաթիվ հանդիսատեսներ հիացուցած, հայու անունը բարձր պահած, սիրուած երաժիշտ-նուագավար Դուրեանը հայ մշակոյթի գործիչնե՞րէն պիտի ստանար «նուաստացուցիչ» գնահատականը:
Անոր ելոյթները միշտ եղած են տօնական, առանց նոտայի, անգիր, կատարեալ արհեստավարժութեամբ եւ նախանձելի յիշողութեամբ: Որքա՜ն քրտինք թափած է Հայաստանի երաժշտական կեանքի, սիմֆոնիկ երաժշտութեան տարածման եւ բարգաւաճման համար: Ճշմարիտ հաւատացեալ, բարեսիրտ, գործունեայ եւ նուիրուած երաժիշտ է, չի հանդուրժեր կեղծիք, ստախօսութիւն, կաշառակերութիւն: Դժբախտաբար կ՜իմանանք, որ այսօրուան մթնոլորտը Հայաստանի լեցուն է այդ յատկանիշերով, որ կը խոչընդոտէ, կ՜արգիլէ բարձրի, ազնիւի, անհրաժեշտի պատուաբեր յառաջընթացքը: Դուրեանի խստապահանջ եւ անզիջող նկարագիրը շատերու անհաճոյ եղած ըլլալու է: Ան մոլեռանդ ազգասէր, հայրենասէր է: Աւինիոնի օպերային թատրոնի եւ սիմֆոնիկի երաժշտական ղեկավարի մնայուն պաշտօնը մերժեց եւ ազատ ու անկախ հայրենիքի կանչին ընդառաջելով վերադարձաւՙ իր բաժինը բերելու վերականգնումի դժուար գործընթացին: Դուրեան մէկն է, որ բոլոր անորոշութիւններուն եւ վտանգներուն-այոՙ վտանգ-դիմաց ու հակառակՙ վերջնականօրէն փոխադրուեցաւ հարազատ տունըՙ առաքելութիւն մը իրականացնելու, երաժշտական կեանքը աշխուժացնելու համար:
Արժանացաւ նախագահական «Ս. Մեսրոպ» եւ «Մովսէս Խորենացի» շքանշաններուն, նաեւ Ֆրանսայի կառավարութեան «Արուեստի եւ գրականութեան ասպետի» բարձրագոյն կոչումին: Միջազգային աստղագէտներու միութիւնը զինք պատուեց անոր անունով կոչելով թիւ 1331 աստղը:
Բոլոր այս գնահատականները միթէ՞ սուտ են: Իր թիկունքին զինք հասկցողներու, սիրողներու բանակ մը կայ Հայաստանի թէ սփիւռքի մէջ: Ինչո՞ւ կը պղտորէք անմեղ ժողովուրդի միտքն ու հոգին:
1998-ին Լոս Անջելըսի համերգը բացառիկ յաջողութիւն ունեցաւ: Համերգէն երկու օր առաջ 3000 տոմս արդէն սպառած էր: «Անուշ» -ի վերջին ձայնանիշը հազիւ աւարտած, ոտքի կանգնած 3000 հոգի որոտալի ծափերը 10 րոպէէն աւելի, խանդավառ «բրաւօ՜» բացականչութիւնները դղրդացուցին այդ հսկայ սրահը: Մեզ դիւթեց, կախարդեց, համերգ չէր, այլ ցնծութեան փառատօն:
1999-ին Երեւանի մէջ ականատես եղայ իր ժողովրդականութեան: Ճամբան ամէն քայլափոխին ժողովուրդը ակնածանքով, գուրգուրանքով կը բարեւէր, կը խօսէր, կը գովէր զինքը: Գիշեր մը Ամերիկեան համալսարանի հոյակապ համերգէն ետք, ուր Յասմիկ Պապեանը մեներգիչն էր, երկարատեւ ծափահարութիւնները թոյլ չտուին, որ բեմէն հեռանայ, երիտասարդներ ուսամբարձ բեմէն վար բերին զինք:
Եվ ահա, բոլորին հիացմունքին արժանացած այս տիտան Դուրեանը, քանի մը նեղմիտ գործիչներու զո՞հը պէտք էր ըլլար, այսքան բեղմնաւոր եւ յառաջացեալ տարիքին: Ցաւալի երեւոյթ...
Օպերայի գեղարուեստական ղեկավար ըլլալը պատիւ ըլլալէ առաջ նաեւ մեծ պատասխանատւութիւն է: Հակառակ իր «ոսկի ձայնին», այդ պաշտօնը ծանր է Գեղամ Գրիգորեանի ուսերուն վրայ: Կը պակսին խաղարկութիւն, բեմական ճկունութիւն, ճշգրիտ մեկնաբանութիւն, ընդհանուր զարգացում:
1989-ին Լոս Անջելեսի հիւրախաղերուն հիացանք անոր ձայնին, բայց խաղարկութիւնը համոզիչ չէր, կը պակսէր հուրը, շարժուձեւերը անյարիր էր կերպարին: «Los Angeles Times»-ը գրած էր. «He does not act with finesse or subtlety, but he occupies his role whole heartedly»: Գրիգորեան թէեւ դերասանական ճկուն խաղարկութիւն չունի, անհրապուրիչ է բեմին վրայ, բայց շնորհիւ իր ձայնինՙ ինքզինք կը պարտադրէ բեմին վրայ: Այսուհանդերձ ցաւ է կարդալ Եւրոպայի երաժշտական մամուլի աննպաստ վկայութիւնները. «Գեղամ Գրիգորեան այնքան կ՚ընդգծէր Բոլրոնէի կերպարը, որ կարելի էր ուղղակի «հիանալ» անոր կոպտութեամբ եւ հոգեբանութեան բացակայութեամբ» (1995): «Երգիչները ոչ մէկ կերպ կրնային նպաստել ներկայացման: Հայ Գեղամ Գրիգորեանը Ռիքարդոյի դերին մէջ բոլորովին զուրկ է կիրքէ ու հմայքէ, հումորէ ու փայլէ»: (Ֆլորենս, 1996):
Գեղամ Գրիգորեան պէտք է լաւ գիտնայ եւ չյոխորտայ իր գեղեցիկ ձայնին համար, ազնիւ հոգին աւելի կարեւոր է: Երգիչի կատարողական տարիքը այնքան ալ երկար չէ, իր վերջալոյսի տարիները կը մօտենան: Ո՞վ պիտի գլտորէ իր աթոռը: Իր կողմէ որքան անհեթեթ խօսք է Դուրեանի տարիքին հետ խաղալը, մի՞թէ չի գիտեր, որ նուագավար մը մինչեւ 90 տարեկան ալ կրնայ ղեկավարել, որքան ատեն որ առողջ է եւ միտքը պայծառ: Թոսքանինին, ֆոն Կարայեանը թող յիշէ: Ձայնն է, որ 60-ին կը վերջանայ: Ինչպէ՞ս կրնայ ստորագրուած պայմանագիր մը փոխել: Միջազգային օրէնքը խստապահանջ է, եւ տուժողը կը շահի ընդհանրապէս: Չի՞ գիտեր, որ քաղաքակիրթ երկիրներու պարագային ահագին գումարներ պէտք է վճարէր այդ անխոհեմ քայլին համար: Տարիներ առաջ Ռուբէն Մամուլեան կամ Լուսին Ամարա տասնեակ հազարաւոր դոլարներ շահեցան նման պարագայի մը, իրենց արժանապատւութեան համար դատ բանալով:
ԱՆԳԻՆԷ ՔԵՇԻՇԵԱՆ-ՄՈՒՐԱՏԵԱՆ, Երաժշտագէտ, Լոս Անջելըս