«ԱԶԳ» ՕՐԱԹԵՐԹ

«ՉԵՄ ԿԱՍԿԱԾՈՒՄ, ՈՐ ԱՅՑԸ ԿԴԱՌՆԱ ՀԶՈՐ ԽԹԱՆ ՀԱՏԿԱՊԵՍ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԲՆԱԳԱՎԱՌՈՒՄ»

Ռոբերտ Քոչարյանի բացառիկ հարցազրույցը ԻՏԱՌ-ՏԱՍՍ-ինՙ Վլադիմիր Պուտինի Հայաստան պաշտոնական այցի նախօրեին

- Ռոբերտ Սեդրակի, ռուսաստանյան կողմի կարծիքով, մեր երկրների միջեւ քաղաքական հարաբերությունները մոտ են իդեալականին: Դուք համաձա՞յն եք նման դիրքորոշման հետ:

- Հայաստանի եւ Ռուսաստանի համագործակցությունը զարգանում է աճման ուղղությամբ: Համենայն դեպս, իմ նախագահության բոլոր տարիներին ընդհանրապես ոչ մի անգամ Ռուսաստանի հետ նկատելի հակասություններ քաղաքական առումով չեն եղել: Բոլոր սկզբունքային դիրքորոշումներում մենք ունեցել ենք փոխըմբռնում եւ համաձայնություն:

Մեր քաղաքական հարաբերություններն ընդհանրապես լուրջ առաջընթաց են ապրել, ինչը երեւում է ստորագրած համատեղ փաստաթղթերում: Լրջորեն առաջադիմել է նաեւ մեր ռազմատեխնիկական համագործակցությունը, որը նույնպես «կանոնավորված է» փաստաթղթերի ողջ անհրաժեշտ փաթեթով: Դա վերաբերում է ե՚ւ ռուսաստանյան ռազմական բազային, ե՚ւ սահմանի համատեղ պահպանությանը, ե՚ւ շատ այլ հարցերի: Այս ամբողջը բավական հստակ կերպով նյութականացնում է կնքած պայմանագրերն ու համաձայնագրերը:

- Բայց միաժամանակ, ռուսաստանյան կողմի կարծիքով, տնտեսական հարաբերություններն այնուամենայնիվ հետ են մնում քաղաքականից: Ձեր կարծիքով, ինչպե՞ս կարող է Վլադիմիր Պուտինի այցը բարձրացնել տնտեսական հարաբերությունների մակարդակըՙ մոտեցնելով քաղաքականին:

- Փաստաթղթերի հիմնական խումբը, տնտեսական համագործակցության զարգացմանն անհրաժեշտ իրավական հիմքը մենք ունենք: Տնտեսական բնագավառում հիմնախնդիր կա, եւ այն հանգում է հետեւյալին. քանի որ մասնավոր բիզնեսն ավելի ու ավելի ակտիվորեն թափ է հավաքումՙ գերիշխող դառնալով ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ Ռուսաստանում, ապա համապատասխան հետաքրքրություն պետք է ցուցաբերեն մասնավոր ընկերությունները: Մեր եւ կառավարական կառույցների խնդիրն է պայմաններ ստեղծել, որպեսզի մասնավոր բիզնեսի համար շահավետ լինի համագործակցությունը, շահավետ լինի տարբեր ձեւերով գործակցություն սկսելը. ընդ որումՙ փոխշահավետ գործակցություն: Որպեսզի հետաքրքրությունը լինի պարզ տեսանելի, ընդգծված:

Պետք է ասեմ, որ մենք ունենք մի քանի հաջողված եւ շատ լուրջ նախագծեր էներգետիկայի ոլորտում: Վերջին երկու տարում մենք ունենք բավական հաջող նախագիծ խոշոր բիզնեսի ոլորտում, դա ալյումինի արտադրության «ԱրմենԱլ» հայ-ռուսական համատեղ ձեռնարկությունն է: Պետք է նշել Վանաձորի քիմիական համալիրը, ուր ներդրված է ռուսաստանյան կապիտալ: Իսկ ամբողջությամբ մեզ մոտ աշխատում է Ռուսաստանի հետ համատեղ 400-ից ավելի ձեռնարկություն:

Հիմնախնդիրն առաջին հերթին հաղորդակցության ուղիներն են: Տարածաշրջանային հակամարտությունները լրջորեն բարդացրել են ապրանքների բեռնափոխադրումը, իսկ ցանկացած բիզնես, որտեղ բեռնափոխադրման ծախսերը շատ մեծ են, դառնում է խնդրահարույց:

Շատ կարեւոր եւ շատ լուրջ համագործակցություն է հաստատվել ալմաստների վերամշակման բնագավառում: Այժմ մենք ալմաստներ ենք ստանում Ռուսաստանից: Առաջ մենք պայմանագիր էինք կնքում մեկ տարվա համար, իսկ այս տարի առաջարկել ենք աշխատել երկարաժամկետ սկզբունքով: Բիզնեսն անհրաժեշտ է պլանավորել երկարաժամկետ հեռանկարով, որպեսզի խուսափենք բյուրոկրատական քաշքշուկներից, իսկ բիզնեսին հնարավորություն տանք իր գործունեությունը պլանավորել ավելի հեռանկարային եւ հանգիստ շուկա նվաճել:

Վերջին ժամանակներս այս ուղղությամբ մեզ մոտ առավել ակտիվ գործընթաց է նկատվում: Կարծում եմ, որ դրա պատճառը նաեւ այն է, որ կառավարական կառույցներն ավելի շատ են զբաղվում գործարարության համար բարենպաստ պայմաններ ստեղծելով:

Ասել, որ ոչինչ արված չէ տնտեսական համագործակցության ուղղությամբ, ուղղակի ճիշտ չէ: Ասենք այսպես. իրավիճակն այնպիսին չէ, ինչպիսին մենք կցանկանայինք ունենալ, այն դեռեւս բավական հեռու է մեր ունեցած իրական ներուժից: Դրա հետ մեկտեղ, մեր հայտարարություններն այն մասին, թե մենք ետ ենք մնում տնտեսական համագործակցության ոլորտում, պետք չէ ընդունել որպես շփումների ընդհանրապես բացակայություն: Շատ լուրջ հիմքեր կան դրված, սակայն խնդիրները, եւ առաջին հերթին տրանսպորտային, առայժմ մնում են:

Մենք լուրջ առաջընթաց ունենք բանկային ոլորտում, ռուսական բանկերը սկսել են ավելի ակտիվ աշխատել հայկական շուկայում: Եվ ամենակարեւորըՙ խոշոր ձեռնարկությունների հետ կապված, որոնք խորհրդային տնտեսության մաս էին կազմում եւ անցյալից դեռեւս պահպանել են կոոպերատիվ կապերը: Այստեղ եւս բավական մեծ հնարավորություններ կան: Անհրաժեշտ են ե՚ւ Ռուսաստանի, ե՚ւ Հայաստանի կառավարության նպատակաուղղված ջանքերը: Իսկ յուրաքանչյուր հաջողված գործարք, որպես կանոն, խթանում է հետագա գործարար շփումները: Օրինակ, Երեւանի «Նաիրիտ» քիմիական արտադրական միավորումը: Եթե հաջողվի այն ուղղակի կապել Ռուսաստանի հետ, ապա գործարքից որպես ածանցյալ նվազագույնը ստեղծվում են տասը կամ տասնհինգ համատեղ ձեռնարկություններ: Նույնը լեռնային մետալուրգիայում. եթե մենք «կապվենք» միմյանցից, անպայման շարունակություն կլինի:

- Պարտքը ներդրումների վերածելը, գուցե թույլ կտա լուծել զբաղվածության խնդիրը:

- Դա ճանապարհներից մեկն է: Այստեղ մենք զանազան տարբերակներ ենք առաջարկումՙ համատեղ ձեռնարկությունների ստեղծում, արտասահմանից կապիտալի ներգրավում, այլ ձեւեր: Սա խոշոր բիզնեսի, խոշոր ձեռնարկությունների եւ ուղղությունների միացման ճանապարհներից մեկն է: Անկասկած, սա կբերի նոր աշխատատեղերի ստեղծմանը, ինչը շատ անհրաժշտ է հանրապետության համար:

Հայտնի է, որ Ռուսաստանի եւ ԱՊՀ այլ երկրների ռազմաարդյունաբերական համալիրը լավ ժամանակներ չի ապրում: Մեզ մոտ խնդիրն ավելի սուր է, քանի որ Հայաստանի ռազմաարդյունաբերությունն ապահովում էր համամիութենականի առանձնահատուկ մասըՙ որպես կանոն ինտելեկտուալը, ինչպես նաեւ էլեկտրոնիկայի հատվածը: Այժմ, շուկայական պայմաններում, խնդիրներն այլ են: Սակայն, այստեղ եւս ներուժ կա, որը կարելի է առաջարկել ռուսական տնտեսությանը, ռուսական շուկային:

- Ի՞նչ փաստաթղթեր եք դուք պատրաստվում ստորագրել նախագահ Պուտինի հետ:

- Մենք ունենք ստորագրման ենթակա փաստաթղթերի մեծ փաթեթ, որն այժմ պատրաստվում է: Չեմ ցանկանում առաջ ընկնել, քանի որ մշակվում են մոտ յոթ-ութ համաձայնագրեր: Կարծում եմ, ստորագրման պատրաստ կլինի չորս փաստաթուղթ, մասնավորապես, մինչեւ 2010 թ. տնտեսական համագործակցության ծրագիրը, որը բավական հետաքրքիր է, բիզնեսի համար հեռանկարներ կստեղծի եւ կհուշի, թե ինչ է կարելի ու անհրաժեշտ ներդնել Հայաստանի տնտեսության մեջ: Արդյունքում կորոշակիանա հեռանկարների կանխատեսելիությունը:

Մյուս փաստաթղթերըՙ ներդրումների պաշտպանվածության, գազի տեղափոխման ոլորտում համագործակցության մասին համաձայնագրեր են: Այս վերջին կարեւոր փաստաթղթում խոսվում է Հայաստանի ողջ գազային համակարգի մասին, որի 45 տոկոսը պատկանում է «Գազպրոմ» ԲԸ-ին, 10 տոկոսըՙ «ԻՏԵՌԱ» կորպորացիային, մնացած 45 տոկոսըՙ հայկական կողմին: Իր ժամանակին սա շատ խոշոր ծրագիր էր:

Օգտվելով հնարավորությունից, ցանկանում եմ զգուշացնել, որ եթե որոշ համաձայնագրեր հիմա չստորագրվեն, դա ամենեւին չի նշանակում, որ մեզ մոտ տարաձայնություններ կան: Գոյություն ունի փաստաթղթերի շրջանառության ընթացակարգ: Ռուսաստանը խոշոր երկիր է, եւ հասկանալի է, որ այնտեղ ընթացակարգը քիչ այլ է: Այն, ինչ Հայաստանում կարելի է նախարարություններով անցկացնել մեկ շաբաթում կամ տասը օրում, ապա ՌԴ-ում կպահանջվի նվազագույնը երկու-երեք ամիս:

- Դուք եւ նախագահ Պուտինը բոլորովին նոր ֆորմացիայի նախագահներ եք, երիտասարդ, առույգ մարդիկ: Հնարավո՞ր է, որ Ձեր անձնական շփումները Պուտինի հետ կարողանան հաղթահարել այդ բյորոկրատական խոչընդոտները:

- Դա դժվար է անել: Ընթացակարգը որոշվում է օրենքներով, որոշումներով: Փաստաթուղթը ներկայացված է, ենթակա է վիզավորման, եւ այդ ընթացակարգը իսկապես անհրաժեշտ է: Այնուամենայնիվ, նախագահի «համաձայնությունը» նշանակում է նվազագույն ժամկետներ, եւ եթե փաստաթուղթը վերահսկողության տակ է, ապա ճանապարհը հնարավոր է կարճացնել:

- Այնուամենայնիվ, Ձեր անձնական բարի հարաբերություններից հնարավո՞ր է փոփոխվի ռուս-հայկական համագործակցության ողջ դինամիկան:

- Մենք դա տեսնում ենք արդեն մի շարք հատկանիշներով, մասնավորապես, այցի նախապատրաստման շրջանակում: Միջկառավարական հանձնաժողովի ռուսական կողմի նախագահ, ՌԴ փոխվարչապետ Իլյա Կլեբանովի այցը բավական լուրջ խթան էր: Ամեն դեպքում, միջկառավարական հանձնաժողովը նման արդյունավետությամբ չէր աշխատել վերջին մի քանի տարիների ընթացքում: Այն, ինչ արել է հանձնաժողովը, այն շեշտադրումները, որ մենք դնում ենք Ռուսաստանի նախագահի այցի ժամանակ, նշանակում է, որ ինչի մասին Դուք ասում եք, արդեն աշխատում է:

Մի խոսքով, մեր հարաբերությունների դինամիկան ես գնահատում եմ բավականին դրական: Չեմ կասկածում, որ Ռուսաստանի եւ Հայաստանի միջեւ հարաբերություններն այսուհետ եւս դինամիկ կզարգանան: Բոլոր շատ կարեւոր հարցերում մեր հետաքրքրությունների ընդհանրությունն ակնհայտ է, եւ այն ընդգծում է Ռուսաստանի հետ փոխհարաբերությունների բավական բարձր մակարդակը: Ուղղակի դա շահավետ է:

Դաշնակցային, գործընկերային հարաբերություններում ամենակարեւորը չպետք է անել այնպիսի քայլեր, որ վնասեն մյուս կողմին: Դա միշտ պետք է բացառվի: Անհրաժեշտ են փոխադարձ խորհրդատվություններ, բոլոր լուրջ հարցերում, գլոբալ կամ տարածաշրջանային բնույթի այս կամ այն խնդրի վերաբերյալ դաշնակցի կարծիքի նկատի առնում: Եթե ինչ որ անհամաձայնություն է ծագել, անհրաժեշտ է քննարկել այդ հարցերը, մշակել կամ միացյալ դիքորոշում, կամ այնպիսի դիրքորոշում, որը չի հակասի մյուս կողմի շահերին: Այլ կերպ հնարավոր չէ:

- Վլադիմիր Պուտինը, փաստորեն, դառնում է խորհրդային եւ հետխորհրդային Ռուսաստանի առաջին ղեկավարը, որը պատրաստվում է այցելել 1915 թ. հայերի ցեղասպանության զոհերի հուշահամալիր: Ինչպիսի՞ն է Ձեր գնահատականն այդ իրադարձությանը:

- Հայաստանում ընդունված պետական արարողակարգի համաձայն, պաշտոնական այցերի ընթացքում բոլոր նախագահներն այցելում են այդ հուշահամալիր: Իսկապես, ոչ մի խորհրդային ղեկավար երբեւէ այնտեղ չի եղել: Ես ուղղակի չեմ կասկածում, որ Ռուսաստանի նախագահը պետք է այցելի այդ վայրը, որը սուրբ է բոլոր հայերի համար:

- Դուք խոսել եք ռուս-հայկական համագործակցության ռազմական եւ ռազմատեխնիկական բնագավառի մասին: Ինչպիսի՞ն եք տեսնում Հայաստանում ՌԴ-ի ռազմական ներկայության դերը:

- Մենք իրոք գտնում ենք, որ Ռուսաստանի հետ ռազմական եւ ռազմատեխնիկական համագործակցությունը, Ռուսաստանի ներկայությունն այս տարածաշրջանում լուրջ կայունացնող դեր է խաղում: ԽՍՀՄ փլուզումից հետո որոշակի պահին այստեղ գոյացավ վակուում, եւ այն, որ Հայաստանը պահպանեց կապը Ռուսաստանի հետ, ՌԴ ռազմական ներկայությունը թույլ տվեց իրավիճակը զերծ պահել շատ կտրուկ ցնցումներից, կայունացրեց իրադրությունը:

Ակնհայտ է, որ տարածաշրջանում ամեն ինչ չէր կարող պահպանվել այնպես, ինչպես եղել էր: Հարաբերությունների որոշակի տարբերակում այստեղ պետք է տեղի ունենար: Բայց մեր շփումները Ռուսաստանի հետ թույլ տվեց գործընթացին հաղորդել էվոլյուցիոն բնույթ:

- Ինչպիսի՞ն է, ըստ Ձեզ, Ռուսաստանի դերը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման գործում:

- Բոլորըՙ եւ մենք, եւ կարծում եմ, մյուս համանախագահները, հիանալի հասկանում են, որ առանց Ռուսաստանի խոսք լինել չի կարող կարգավորման, ռեալ կարգավորման մասին: Ինչքան ավելի կառուցողական, արդյունավետ եւ խորը Ռուսաստանն ընդգրկված կլինի կարգավորման գործընթացում, այնքան շատ կլինեն հաջողության հասնելու հնարավորությունները: Պետք է ասեմ, որ Ռուսաստանը, որպես համանախագահ, օբյեկտիվ գիծ է տանում:

ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբի եւ նրա համանախագահների ֆորմատը ինքնին շատ հետաքրքիր է: Երեք գերտերություններՙ Ռուսաստանըՙ կովկասյան երկիր, որն այստեղ շահեր ունի, Միացյալ Նահանգներըՙ նույնպես շատ լուրջ շահեր է հետապնդում, մի երկիր, որի ազդեցությունը տարածաշրջանում նույնպես ակնհայտ է, Ֆրանսիան, որը ներկայացնում է Եվրոպական Միությունը: Այս ձեւաչափը կարող է լինել առավել արդյունավետ բոլոր երեք համանախագահների սերտ համագործակցության պարագայում:

Չի կարելի հաշվի չառնել, որ խոսքը ոչ միայն մեր, այլ նաեւ Ադրբեջանի մասին է, եւ համանախագահների ֆորմատը չպետք է գրգռի հակամարտության մյուս կողմերին: Դրա հետ մեկտեղ այն պետք է լինի այնքան ազդեցիկ, որ ընդունվի եւ հարգվի նաեւ մեր հարեւանների կողմից: Այդ առումով ինձ թվում է, որը համանախագահների ֆորմատն օպտիմալ է, այն ամենալավ տարբերակն է, որ հնարավոր էր մտածել կարգավորման համար:

- Պե՞տք է արդյոք ենթադրել, որ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ Դուք քննարկելու եք նաեւ ղարաբաղյան խնդիրը:

- Ես չեմ հիշում մեր որեւէ հանդիպում, որտեղ մենք կարգավորման խնդիրը չքննարկեինք:

- Ռուս-հայկական հարաբերություններում կա՞ն արդյոք տարաձայնություններ, խոչընդոտներ, չլուծված հիմնախնդիրներ:

- Չկան հարցեր, որոնք մենք քննարկեինք եւ չգտնեինք դրանց լուծումը: Կան հետեւյալ բնույթի խնդիրներ. ասենք, մենք կցանկանայինք գազն ավելի էժան գնել (կարծում եմ, դա բոլորը կուզեին): Սակայն չի կարելի հաշվի չառնել սթափ հաշվարկները, տնտեսական ձեւակերպումները, ռուսաստանյան օրենսդրությունը: Գոյություն ունի նաեւ հասցեագրման տեղում ավելացված արժեքի հարկի խնդիրը: Պետք է նկատի ունենալ Ռուսաստանի եւ ռուսաստանյան բյուջեի իրողությունները, նրա հումքային մասնաբաժինը: Մենք բոլոր այս խնդիրները քննարկում ենք ԱՊՀ գագաթաժողովներում: Քննարկումներն ամրապնդվում եմ փաստարկներով, թվերով, որտեղ յուրաքանչյուր կողմի մոտիվացիան հասկանալի է: Սակայն դրանք այն խնդիրները չեն, որոնք տհաճ երանգ են հաղորդում միջազգային հարաբերություններում:

- Ի՞նչ եք կարծում, ինչ նշանակություն կունենա նախագահ Վլադիմիր Պուտինի այցը հայ-ռուսական հարաբերությունների ողջ համալիրի համար:

- Սա Ռուսաստանի նախագահի առաջին պաշտոնական այցն է Հայաստան: Այն փաստը, որ Ռուսաստանի ղեկավարն այսքան տարիներ եւ հատկապես վերջին տասը տարիներին չի այցելել Հայաստան, մեր հասարակությունը չէր հասկանում եւ ընկալում: Փոխհարաբերությունների այդպիսի մակարդակ, իսկ պաշտոնական այցը տեղի է ունենում միայն տասը տարի հետո: Ինձ, որպես քաղաքական գործչի, հասկանալի է, որ անցյալում անհրաժեշտություն կար փնտրել հավասարակշռություն, կար հակամարտություն, Ռուսաստանը ողջ ընթացքում միջնորդ էր եւ ելնելով այդ կարգավիճակից, պետք է հավասարակշռություն պահպաներ: Բայց բացատրել դա պարզ քաղաքացիներին եւ հատկապես հայերին, որոնք ջերմ, շատ ջերմ են վերաբերում Ռուսաստանին, հեշտ խնդիր չէ: Ես չեմ կասկածում, որ այս այցը կդառնա, ինչպես ընդունված է ասել, ազդանշանային, կծառայի որպես հզոր մեկնարկային խթան հատկապես տնտեսության բնագավառում: Չէ որ, ապրանքաշրջանառությունը մեր երկրների միջեւ դեռեւս հեռու է ցանկալիից, եթե բացառենք գազի բաղադրիչը, ապա այն ավելի է փոքրանում: Իսկ ներուժը շատ մեծ է: