Դա պարզապես կնպաստի ռազմարդյունաբերական ֆիրմաների հետագա հարստացմանը
ՀԱԿՈԲ ՉԱՔՐՅԱՆ
Նախորդ համարում «Ազգը», ելակետ ընդունելով Աֆղանստանի ռազմաքաղաքական զարգացումների դինամիկան, փորձեց ցույց տալ պատերազմական գործողությունների անհեռանկարայնությունն այդ երկրում: Միաժամանակ փորձ արվեց ընդգծել, որ առաջիկա պատերազմում ԱՄՆ-ի համար հեռանկարից գրեթե զուրկ են աֆղանական պետության անմիջական հարեւանների աջակցությանն ապավինելու հաշվարկները: Աֆղանստանի բոլոր հարեւաններըՙ ներառյալ Իրանի Իսլամական Հանրապետությունը, թալիբների իշխանության տապալման հարցում կարող են համամիտ լինել նախագահ Ջորջ Բուշի վարչակարգի հետ: Հարցը, սակայն, թալիբները չեն, այլ նրանց տապալումով Աֆղանստանում ամերիկյան վերահսկողության հաստատումն ու ՆԱՏՕ-ի ռազմական ներկայության ապահովումը:
Որքան էլ կոնգրեսական Բարբարա Լիին ամերիկյան զորքերի Աֆղանստան ներխուժման առնչությամբ հայտարարի, թե «դա կլինի պատերազմ առանց հատուկ նպատակի», այնուամենայնիվ, ներխուժման դեպքում ԱՄՆ-ի առջեւ բացվելու է Միջին Արեւելքի երկրներն ամբողջովին վերահսկելու հեռանկարը, նա ձեռք է բերելու Իրանի, Հնդկաստանի եւ Չինաստանի վրա ճնշում գործադրելու համար ազդեցության հավելյալ լծակներ, միանգամայն ընդլայնվելու են Միջին Ասիայում դիրքեր ամրապնդելու նրա հնարավորությունները: Այլ կերպՙ Պակիստանի կողքին նաեւ Աֆղանստանում ռազմական ներկայությունն ապահովելու հեռանկարը միանգամայն նպատակային է դարձնում աֆղանական առաջիկա պատերազմը, բայց ոչ թե ահաբեկչությունը հակադարձելու, այլ քաղաքական զարգացումները Միջին Արեւելքում եւ հարակից տարածաշրջաններում վերահսկելու առումներով:
Ինչ վերաբերում է Ուսամա բեն Լադենին, որին «ողջ կամ մեռած» թալիբներից պահանջում է նախագահ Բուշը, ապա նա վերջին տվյալներովՙ իր 4 կանանց բազում զավակների եւ բազմաթիվ թինապահների հետ լքել է «Ալ Ղաիդայի» Ղանդահանում գտնվող ճամբարը: Քաբուլում թալիբների հետ դեռ շարունակվում են Պակիստանի հետախուզական ծառայությունների պետ Մահմուդ Ահմադի գլխավորած պատվիրակության բանակցությունները բեն Լադենի շուրջ: Ի դեպ, եթե նախագահ Բուշը Պակիստանի միջոցով թալիբներից պահանջում է անհապաղ բեն Լադենին հանձնել, ապա փոխնախագահ Դիք Չեյնինՙ կարծես հաստատելու համար ԱՄՆ-ի բուն նպատակների մասին բոլոր ենթադրությունները, հայտարարում է, որ «նրա հանձնումը բավարար չէ: Դա Աֆղանստանի դրությունը չի կարող փրկել»:
Թալիբները, ըստ երեւույթին, բեն Լադենին չեն հանձնի: Համենայն դեպս, այս հարցը թերեւս որոշվի վերջիններիս վրա մեծ ազդեցություն ունեցող Աֆղանստանի կրոնական առաջնորդ մոլլա Մոհամադ Օմարի ու գերագույն հոգեւոր խորհրդի կողմից, որի կազմում ընդգրկված է 600 իսլամ հոգեւորական: Հարկ է, սակայն, նշել, որ Աֆղանստանի քաղաքական ճակատագրի առումով բեն Լադենը առանձնապես կարեւոր չէ: Սակայն ամերիկյան նկրտումների համար միանգամայն պետք է կարեւորել իսլամ արմատականների այն հակազդեցությունը, ինչին բեն Լադենին «ողջ կամ մեռած» պահանջելովՙ բախվում է ԱՄՆ-ը:
Սեպտեմբերի 18-ին թուրքական պետհեռուստատեսությունը ուղիղ եթերում հեռախոսակապ հաստատեց Իսլամաբադի հետ: Պատասխանելով հարցին, պաշտոնաթող գնդապետ Մասութ Աքբար Շեյխը բառացի նշեց. «Թալիբների համախոհները լցվել են փողոցները, հակաամերիկյան կարգախոսներով: Նրանց թիվը հետզհետե աճում է: Սա չափազանց մտահոգիչ է: Կրոնական առաջնորդները, մատնանշելով այս փաստը, ընդգծում են, որ երկրի բնակչությունը բացառապես դեմ է ԱՄՆ-ին Պակիստանի աջակցությանը»: Երեկ Պակիստանի նախագահ Փերվեզ Մուշարաֆը պատրաստվում էր Աֆղանստանի դեմ ԱՄՆ-ի հավանական ագրեսիայի առնչությամբ երկրում բորբոքված կրքերը հանդարտեցնելու համար կոչով դիմել պակիստանցիներին:
Նույն աղբյուրի համաձայն չի բացառվում, որ թալիբների եւ նրանց համախոհների ելույթներին ականատես լինի նաեւ Թուրքիան: Ի վերջո, ինչպես նշում է «Փոսթա» թերթը սեպտեմբերի 18-ի համարում, ժամանակին շուրջ 1000 թալիբ գրոհային Թուրքիայից անցել էին Չեչնիա: Ըստ թերթիՙ վերջիններիս առկայությունը Թուրիքայում, իսկ բեն Լադենի գրոհայինների ներկայությունն աշխարհի տարբեր երկրներում, այդ թվումՙ Արեւմուտքի, լրջորեն մտահոգում է ինչպես թուրքական իշխանություններին, այնպես էլ արեւմտյան տերություններին: Խոսքը ահաբեկչական նոր գործողությունների սպառնալիքների մասին է, ինչն ամերիկացիներին հասկանալի պատճառներով չի մտահոգում, այլ ահուսարսափի մեջ է գցում: Այդ ընթացքում Ալժիրում իսլամ արմատականները, հանդես գալով ինչպես բեն Լադենի, այնպես էլ թալիբների պաշտպանությամբ, «սրբազան պատերազմ» են հայտարարում ԱՄՆ-ին եւ նրա արեւմտյան դաշնակիցներին: Դեռ ավելինՙ նրանք փոխհատուցման սպառնալիքով նախազգուշացնում են վերջիններիս Արեւմուտքի շահերին հարվածելու իրենց վճռականության մասին:
Հետեւաբար ահաբեկչության պատրվակով Աֆղանստանում իր շահերն առաջ մղելով ԱՄՆ-ը ոչ միայն ահաբեկչական նոր գործողությունների նախադրյալներ է ստեղծում, այլեւ ահաբեկչության սպառնալիքի առջեւ է կանգնեցնում այն բոլոր երկրներին, որոնց հետ նա սերտորեն դաշնակցում է: Թերեւս այդ սպառնալիքի առումով չափազանց ուշագրավ է հայտնի թուրք քաղաքագետ Հասան Քյոնիի նախորդ օրվա հեռուստաելույթը, որի ընթացքում նա ասաց. «Դեսպանատանն ամերիկացիներն ինձ խոստովանեցին, որ ԱՄՆ-ում իրագործված ահաբեկչությունն աներեւակայելի բծախնդրությամբ էր ծրագրվել: Ըստ նրանց, դրա կազմավորման համար 1,5-2 տարվա մանրակրկիտ աշխատանք էր պահանջվում: Լսելով այդ մասին, երբ ես հարցրի, թե ահաբեկիչներն աներեւակայելի մանրակրկիտությամբ ահռելի մասշտաբի գործողություններ կազմակերպելիս մի՞թե հաշվի չեն առել ԱՄՆ-ի հակազդեցության հավանականությունը, ապա դեսպանատան աշխատակիցները միանգամայն մռայլվեցին»:
Այս ամենը հիմք է տալիս ենթադրելու, որ ահաբեկչական նոր գործողությունների կազմակերպման սպառնալիքը չափազանց լուրջ է: Աֆղանական առաջիկա պատերազմում ոչ պակաս լուրջ է լինելու ԱՄՆ-ի բախումը, բացի իսլամական կազմակերպություններից, նաեւ տարածաշրջանի երկրների հակազդեցությանը: Թեեւ այդ երկրներն ահաբեկչության դեմ պայքարի հարցում իրենց համաձայնությունն են տվել նախագահ Բուշին, բայց Աֆղանստանում պատերազմ սանձազերծելու ԱՄՆ-ի նկրտումներին հազիվ թե համաձայնեն: Ահա թե ինչու Չինաստանն իր պարտքն է համարում ընդգծել, որ մինչ պատերազմական գործողությունների ծավալումը պետք է դիմել տարածաշրջանի երկրների կարծիքին: Հնդկաստանն այդ հարցում հարում է Չինաստանին: Այսպիսով, հօդս են ցնդում աֆղանական կոալիցիայի մեջ տարածաշրջանի երկրներին եւս ընդգրկելու ԱՄՆ-ի հույսերը:
Ի դեպ, եթե Պակիստանի նախագահ Մուշարաֆը չինացիներին համոզելու համար պատրաստվում է Պեկին այցելել, ապա Հնդկաստանի արտգործնախարարը խորհրդակցելու նկատառումներով Մոսկվա այցելելու պատրաստակամություն է հայտնում: Այդ ընթացքում ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը Երեւանում միանշանակ հայտարարում է, որ «բոլոր գործողությունները պիտի հիմնվեն իրավական հավաստի փաստարկների վրա»: Սրանք Աֆղանստանի հարցում ԱՄՆ-ի հետ անհամաձայնության ակնհայտ նախանշաններ են, որոնք առաջիկա պատերազմում չեն բացառում դրսից որոշակի օգնություն ստանալու թալիբների ակնկալության իրականացումը:
Ինչ վերաբերում է ՆԱՏՕ-ի գծով ԱՄՆ-ի դաշնակիցներին, ապա նրանցից Ֆրանսիայի նախագահ Ժակ Շիրակը սառնասրտությունը պահպանելու կոչ է անում նախագահ Բուշին: Այդ նույն կոչով վերջինին է դիմում նաեւ Թուրքիայի նախագահ Ահմեդ Նեջդեթ Սեզերը: Բելգիան եւ Հոլանդիան որոշ նկատառումներով պահանջում են ահաբեկչությանը հակազդելու հարցում մեղմել դիրքորոշումը: Իսկ Գերմանիան թեեւ հայտարարել է իր անվերապահ աջակցությունը Վաշինգտոնին, այնուամենայնիվ, աֆղանական առաջիկա պատերազմը նրա մոտ որոշ հարցականներ է առաջացնում: ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Ռոբերտսոնի հնարավոր այցը Գերմանիա, թերեւս մեզ համար անորոշ, այդ որոշակի հարցականները պարզաբանելու նպատակ հետապնդի:
Թե ինչն է «ահաբեկչության դեմ խաչակրաց արշավանքներ» կազմակերպելու մասին նախագահ Բուշի անզգույշ արտահայտության դրդապատճառը, դժվար է ասել: Բայց որ դա, ինչպես մահմեդական, այնպես էլ քրիստոնեական աշխարհում դժգոհություն է առաջ բերել, ակնհայտ է: Հայտարարության առթիվ Բուշին խիստ քննադատության է ենթարկել Իտալիան: Այս ամենի լույսի տակ դժվար չէ կռահել, որ Աֆղանստանի դեմ առաջիկա պատերազմում ԱՄՆ-ին լուրջ փորձություններ են սպասում: Ձեւավորված հակաաֆղանական կոալիցիայի հետ Աֆղանստանի հարեւաններիՙ Մերձավոր եւ Միջին Արեւելքի, այդ թվումՙ հարակից տարածաշրջանների երկրների անհամաձայնության պայմաններում նրա շրջանակները սահմանափակվում են ԱՄՆ-իՙ ՆԱՏՕ-ի գծով դաշնակիցներով: Ընդ որում, այդ դաշնակիցների աջակցությունը եւս անվերապահ չէ:
Տարածաշրջանի երկրների անհամաձայնությունը ԱՄՆ-ի հետ, ինչը չի բացառում քողարկված աջակցությունը թալիբներին, ամենեւին չի նպաստում Աֆղանստանում ակնկալվող հաղթանակին: Թեեւ հաղթանակը դրանով հարցականի տակ չի դրվում, բայց այս երեւույթն ինքնին հարց է առաջացնումՙ ո՞վ է շահելու աֆղանական առաջիկա պատերազմում: Նկատի ունենալով ահաբեկչությունն արմատախիլ անելու համար Բուշին Կոնգրեսի հատկացրած 40 մլրդ դոլարը, դժվար չէ այդ հարցին պատասխանելը: Միանշանակ շահելու է ռազմարդյունաբերության համալիրը: Ահա թե ինչու ամերիկյան դոլարն անընդհատ արժեզրկվում է, եւ ԱՄՆ-ում արժեթղթային բորսան անընդհատ անկում է ապրում, բայց ռազմարդյունաբերությամբ զբաղվող ֆիրմաների բաժնետոմսերի արժեքը երկրում անշեղորեն բարձրանում է: Դրա հետՙ Աֆղանստանում երկարատեւ պատերազմի մասին պաշտոնական Վաշինգտոնի կանխատեսումները դառնում են բաժնետոմսերի արժեքի հետագա բարձրացման գրավականը: