Դրվագներ տոնավաճառային առօրյայից
Տոնավաճառները նման են լաբիրինթոսի. մտնում ես, մի քիչ առաջանում ու անմիջապես մոլորվում: Ապրանքատեսակներով ծանրաբեռնված սեղանների շարքը երկարում է, ապաՙ ճյուղավորվում, շարունակվում միանգամից 4-5 ուղղությամբ: Ընտրում ես ուղղություններից մեկն ու առաջանում, երբեմն քեզ են հրմշտում, երբեմն դու ես հրմշտումՙ ստիպված ես: Շարժվում ես մարդկային հոսանքին հակառակ, նրանք արդեն լքում են տոնավաճառը, նրանց ձեռքերը զբաղված ենՙ փաթեթներ են քարշ տալիս, նրանց աչքերը հոգնած ենՙ այդ օրվա տոնավաճառային թափառումներում արդեն ամեն ինչ տեսել են: Մարդկային մեկ այլ հոսանքին էլ համընթաց ես շարժվում. նրանք էլ, քեզ պես, նոր են մուտք գործում տոնավաճառ: Առաջանում ես դանդաղորեն, տոտիկ-տոտիկ. մարդիկ խանգարում են: Քեզ համընթաց շարժվողներն էլ, ի վերջո, նույն նպատակով չեն հայտնվել տոնավաճառային հեղձուկում: Նրանց մի մասը եկել է որոշակի գործովՙ անհրաժեշտ իրը ձեռք բերելու եւ անմիջապես հեռանալու, մյուսները պարզապես դիտում են, ծանրութեթեւ անում, գուցե գեղագիտական հաճույք ստանում սեղանիկների պարունակությունը տնտղելիս:
Վերջիններս հատկապես խանգարում են քո առաջանալուն, քանի որ ամեն մի սեղանիկի մոտ արգելակում են, եւ մյուսները ստիպված են շրջանցել նրան, խախտել դժվարին առաջընթացի մի կերպ յուրացված ռիթմը:
Հազիվ ես շրջանցել այս խոչընդոտըՙ հայտնվում է մեկ ուրիշը, որը պարզապես անշրջանցելի է. «Ճանապա՜րհ», մի քանի մետր հեռավորությունից նախազգուշացնում են բեռնակիրներն ու սայլակները քշում մարդկային հոսանքի ուղղությամբ: Նրանց սայլակների լայնությունը ճիշտ այնքան է, որքան մեր զբաղեցրած արահետինը, այնպես որ մարդիկ հավի ճտերի պես դեսուդեն են փախչում եւ սեղմվում վաճառասեղաններինՙ մինչեւ անցնի «արհավիրքը»: Վերջապես բեռնակիրն անցնում էՙ դղրդյունով քշելով իր բիզնեսի «առարկան». մարդկային հոսանքը թեթեւացած շունչ է քաշում ու վերստին շարք կազմումՙ առաջ ընթացողների շարքը: Թեպետ վաճառասեղաններին հանգամանքների բերումով սեղմվածների մի մասն այդպես էլ մնում է իր տեղում եւ սկսում ուսումնասիրել, սակարկել: «Շատով էժան», թղթի կտորի վրա խզբզել է կողքիս կանգնած վաճառող տղան: Նա փորձում է որսալ անցնող-դարձողների հայացքը, երեւի որպեսզի ստուգի, թե իր «շատով էժանն» ի՚նչ տպավորություն է գործել մարդկանց վրա: Այդ «շատով էժանի» կապակցությամբ կարելի էր լեզվաբանական բնույթի 1-2 հարց ուղղել նրան, սակայն, վախենամ այդօրինակ հարցերը նրան չհետաքրքրեն:
Հարեւան վաճառասեղանն ապրանքատեսակների մի խայտաբղետ միացություն է: Այստեղ ավելի շատ մարդիկ են խմբված. նրանց երեւի, հենց այդ խայտաբղետությունն է գրավել: Կողք-կողքի շարված են գրենական պիտույքներն ու տղամարդկանց գուլպաները, կանանց զուգագուլպաներն ու կրծկալները, հողաթափերն ու կաշվե իրերը: Այդ, թվում էՙ անհամատեղելի ու խառնաշփոթ հավաքածուի գլխին, ինքնավստահ ու սպասողական կեցվածքով, կանգնած է միջին տարիքի մի տղամարդՙ վաճառողը: «Ինչքա՞ն ես ասում», նրա ունեցվածքի նմուշներից մեկը մատնացույց անելովՙ հարցնում է հաճախորդը: «Երկուս ու կես», անտարբեր արտաբերում է նա: «Կիջնե՞ս», շարունակում է հարցաքննել հետաքրքրված հաճախորդը: «Վերջին գինն ա», կարճ կտրում է նա: Հաճախորդը մտորում է, տնտղում ապրանքը: Ապա համառում էՙ «Երկուսով տուրՙ կվերցնեմ»: Մարդկային մի նոր հոսանք ինձ քշում է առաջ, չեմ հասցնում իմանալ, թե ինչով ավարտվեց նրանց կարճ ու կտրուկ երկխոսությունը: Տոնավաճառային արահետով, մատուցարանը գլխավերեւում բռնած, գիրուկ մարմինը ծանրորեն քարշ է տալիս մի կին. վաճառասեղանների տերերը միշտ էլ անհամբերությամբ են սպասում նրան, քանի որ կարկանդակներ, փքաբլիթ ու լահմաջուն է մատակարարում իրենցՙ ամբողջ օրը սոված-ծարավ եւ սեփական ապրանքը հոտնկայս հսկող վաճառողներին: Նրա մատուցարանն արագորեն սկսում է թեթեւանալ, եւ այդ գործընթացն ուղեկցվում է առեւտրականների տոնավաճառային կատակներով: Տոնավաճառն ասես նրանց տունը լինի, երկրորդՙ աշխատանքային տունը, որի առկայությամբ է պայմանավորվածՙ կկարողանա՞ գոյատեւել նրանց «առաջին» ու հիմնական տունը, ընտանիքը հնարավորություն կունենա՞ այլոց պես այցելելու տոնավաճառ: «Արի, արի, ինչքան տալիս ես տուր», հեռացող հաճախորդի հետեւից դիրքերը զիջելով կանչում է հոգնած աչքերով վաճառողուհին: «Մեր հացն էլ հեշտ չի վաստակվում», ասես վկայում են այդ աչքերը:
Տոնավաճառն արդեն մոլորեցրել է ինձ: Մի քանի վաճառողներ կասկածանքով տնտղում են. երեւի մտածում ենՙ ինչ է շարունակ հետուառաջ քայլում. մարդկանց տարբեր խմբերի հետ, միայն դեսուդեն է նայում եւ ոչինչ չի գնում, գին էլ չի հարցնում: Նրանք ի սրտե չեն սիրում պարապներին, պարզապես հետաքրքրվողներին, չէ՞ որ իրենք «գործով» են զբաղվում: Նրանք նկատելի նյարդայնանում են, երբ ապրանքների արժեքներից տեղեկանում ես, դրանք շոշափում, տնտղում եւ, ի վերջո, չես գնում: Այդ անարդյունավետությունը պարզապես զայրացնում է նրանց: Սակայն չէ՞ որ սա տոնավաճառ է, ուր ամեն ինչ էլ պատահում է կամ կարող է պատահել, եւ ժամանակի ընթացքում նրանք աստիճանաբար անտարբեր են դառնում հաճախորդների ու վերջիններիս քմահաճույքների հանդեպ: Նրանք «սովորում» են յուրաքանչյուրին, ով գինն է հարցնում, լուրջՙ որպես գնորդի, չվերաբերվել, վարժվում են ճիշտ պահին մեղմանալ-չմեղմանալուՙ գինն իջեցնել-չիջեցնելու արվեստին, վաճառված ամեն մի ապրանք նրանց այլեւս չի «ստիպում» ի տես բոլորի փայլեցնել աչքերը: Չէ՞ որ շուրջբոլորը մարդիկ ենՙ հաճախորդներ, մրցակից-վաճառողներ, իսկ վերջինների հետ իրենք արդեն մեկ ընտանիքի պես են դարձել: Այսպիսին է տոնավաճառային առօրյան:
Այդ առօրյան իրոք նման է մի լաբիրինթոսի, ուր մարդիկ, ապրանքատեսակների հորձանուտում մոլորված, ելք են փնտրում, ուր մեզանից յուրաքանչյուրը, գոնե ազգաբնակչության մեծ մասը հայտնվում է ու թափառում, ուր գործում են նույն օրենքները, որոնք իշխում են նաեւ տոնավաճառից դուրս: Եվ, ի վերջո, այդ տոնավաճառում բոլորս էլ ներկա ենք:
ԱՆՈՒՇ ԲԱԲԱՅԱՆ