Մեր տնտեսության մեջ այսօր ոսկերչությունն ու ադամանդագործությունն առաջատար ճյուղեր են, որոնք քարշակի նման, ինչպես եւ ակնկալվում էր, իրենց հետեւից տանում են մյուս ճյուղերի զարգացումը։ JCA եւ DCA ադամանդագործական հզոր արտադրությունների տնօրենների խորհրդի նախագահ Գագիկ Աբրահամյանը, ինչպես հայտնի է, զբաղեցնում է ՀՌԱԿ համամասնական ցուցակի երկրորդ հորիզոնականը։ Որո՞նք են լինելու նրա, իբրեւ գործարար խավի ամենաճանաչված ներկայացուցիչներից մեկի, անելիքներն Ազգային ժողովում։
¬ Ինչպե՞ս է սկսվել ձեր գործունեությունն այս ասպարեզում։
¬ Մինչ այդ աշխատել եմ Եղեգնաձորի կոնդենսատորների գործարանում իբրեւ գլխավոր տնօրեն։ 1993 թ. ՀՀ առաջին նախագահ Լ. Տեր¬Պետրոսյանն անձամբ առաջարկեց գլխավորել «Շողակն» պետական ձեռնարկությունը։ Հետաքրքրական հարց տվեցՙ ադամանդից հասկանո՞ւմ եք։ Ասացիՙ այնքանով, որ ամուսնանալիս կնոջս համար մատանի եմ գնել։ Ինչեւէ, այդտեղից սկսվեց իմ գործունեությունն այս ասպարեզում։ 1998 թ. իմ կամքով դուրս եկա «Շողակնից», հետո նույնն առաջարկեց նախագահ Քոչարյանը։ Նոր գործարանի տեղը ընտրեցինք նախարարի հետ եւ վերականգնեցինք այն ժամանակ քանդված, հրկիզված այս շենքերը։
¬ Քարոզչական հանդիպումներից մեկի ժամանակ ասացիք, որ Հայաստանում գործարար խավը չի կայացել։ Նոր ԱԺ-ում ի՞նչ պիտի ձեռնարկվի, որ մինչ այդ չի արվել կամ սխալ է արվել։
¬ Հարաբերականորենՙ այո, չի կայացել։ Եթե կայացած լիներ, մեր տնտեսությունը պիտի զարգացած լիներ։ 1993 թ. ես աշխատում էի մի ձեռնարկությունում, որի արտադրանքը պիտի դուրս գար միջազգային շուկա։ Բայց դա նաեւ այն ժամանակաշրջանն էր, երբ մեր երկրի տնտեսական օրենքները միջազգային չափանիշների պահանջներին չէին համապատասխանում։ Այն ժամանակ ես ԳԽ պատգամավոր էի, շատ բան փոխեցինք օրենսդրության մեջՙ կապված ներմուծումների, արտահանումների, արժեզրկման, մաքսային ծառայության հետ եւ այլն։ Կայացած բիզնես ու գործարարություն չի նշանակում միայն սպասարկման փոքր ձեռնարկություններ։ Շատ գործարարներ, նաեւ մեր ոլորտում, իրենց արտադրանքն իրենք չեն իրացնում։ Վերադարձնում են հումք տվողին։ Թերեւս միայն մեր ձեռնարկությունն այդ սկզբունքով չի աշխատում, պատրաստի արտադրանքն ինքն էլ վաճառում է։ Նոր ԱԺ-ում հիմա պետք է ձեռնարկել օրենսդրական փոփոխությունների հաջորդ քայլերըՙ ոլորտ առ ոլորտ քննարկել, թե ինչո՞ւ դրանք չեն զարգանում, օրինակ, կարելի է սկսել թեթեւ արդյունաբերությունից։ Նախ պետք է վերացնել բյուրոկրատիան։ Ներդրումային դաշտը պիտի հստակեցվի, ներդնողները Հայաստանում նորմալ գործընկերներ պիտի ունենան, դա շատ կարեւոր է։ Շատ անգամ տեղի արտադրողի հետ լեզու չեն գտնում։ Մի այդպիսի օրինակ լինում է, գնում են իրենց երկրում պատմում, եւ բացասական պատկեր է ստեղծվում մեր մասին։
Հենց այս պահին, օրինակ, թեթեւ արդյունաբերության, նաեւ մեր ասպարեզի խթանումների համար բարենպաստ ժամանակ է։ Այդ ասպարեզների պատվերների մեծ մասն աշխարհի կտրվածքով իրականացնում են Չինաստանը, Հարավ-արեւելյան Ասիան։ Արտասովոր թոքաբորբի բռնկումը վախեցնում է համագործակցել այդ տարածաշրջանի հետ, եւ պատվերների հոսքը նաեւ Հայաստան ուղղելու իրական հնարավորություններ կան։
¬ Հավանական ներդնողներին խրտնեցնում է նաեւ կլանային կառույցների առկայությունը։
¬ Այո, օրենսդրությունը միարժեքորեն բոլորին պիտի վերաբերի։ Հիմա այդ դաշտում անհավասար պայմաններ են։ Օրենքի խստությունը գործարկվում է միայն փոքր, միջին, նոր ձեւավորվող, քիչ ճանաչված ձեռնարկության վրա, իսկ հզորները շրջանցվում են։ Այդ օրենքները իրապես պետք է կիրառվեն։ Օրենքների կատարման վերահսկողն Ազգային ժողովն է, պետք է ակտիվացնել նման հարցերի քննարկումն այստեղ, հետո ձեռներեցն էլ պետք է ակտիվ լինի, ոչ թե լռությամբ տանի այն, ինչ կատարվում է։
¬ Այնուամենայնիվ, Հայաստանի տնտեսական շուկան ազատակա՞ն է համարվում։
¬ Դարձյալ հարաբերականորեն։ Փոքր շուկա է, փոքր ձեռնարկություններ, սպասարկում, իրենք իրենցով ազատական են, այո։ Ներկրումները, առանձնապես կարեւոր ապրանքների ու արտադրատեսակների ներկրումները պետք է ազատ լինեն։ Ամեն մարդ պիտի կարողանա ներկրել, մասնակցել մրցակցությանը։
¬ Տնտեսության առողջացումն ու վերափոխումները, ձեր կարծիքով, ինչի՞ց պետք է սկսել։
¬ Պետք է սկսել փոքր ձեռնարկությունների ստեղծումից, բայց աստիճանաբար մեծացնելով, հզորացնելով դրանք։ Այնպիսի ձեռնարկություններից, որոնց արտադրանքը դրսում իրացնելու հնարավորություն կա։ Այսօր ներքին շուկայի վրա հաշվարկներ անելով, մեծ ձեռնարկություններ չես կարող ստեղծել։ Իրացման դաշտը շատ փոքր է, ժողովրդի ձեռքին էլ շատ փող չկա։ Այդպիսի ոլորտներ, որոնց սպառումը որոշակի բաժնեմասովՙ ներսում, եւ առավել շատՙ դրսում հնարավոր է, անկասկած, կան, օրինակ, թեթեւ արդյունաբերության մեջ։
Պետք է լրջորեն ուսումնասիրել, հետազոտել շուկան, նախքան որեւէ բան ձեռնարկելը։ Պետք է սկսել նաեւ օրենքների հստակեցումից, դրանք իրականությանն առավել մոտեցնելուց։ Մի առիթով էլի նշել եմ պարզեցված հարկի մասին։ Նվազագույն շեմը 30 մլն դրամ է, բայց թող, օրինակ, 330 մլն լինի։ Մեր նպատակը միայն բյուջեն լցնելը չպետք է լինի։ Բյուջեն էլ ժողովրդի, գործարարի համար է։ Այդ բոլոր սահմանումները պետք է մեղմացնել ու պարզեցնել, հետո նոր մտածել զարգացման մասին։
¬ Ադամանդագործական արտադրության շրջանակները մտադի՞ր եք ընդլայնել։
¬ Կախված շուկայի պահանջների ծավալներից։ Գորիսում արդեն հաստոցներ տեղադրել ենք, բայց դեռ չենք որոշել, ինչպե՞ս ենք անելու։ Հեշտ չէ, խնդիրները շատ են։ Կապանում էլ մասնաճյուղ աշխատեցնելու ծրագիրը դեռ քննարկում ենք։ Ներսից էլ պիտի շահագրգռություն լինի, պիտի տեղացի գործընկեր ունենաս, որն ինքն էլ միջոցներ ներդնի, իր սիրտն էլ ցավի, հենց ինքը հետեւի ու վերահսկի։
¬ Ի՞նչ երաշխիք, որ նոր ԱԺ-ն որակական նոր մակարդակ կներկայացնի, եւ այդ խնդիրները վերջապես լուծում կստանան։ Ի վերջո, ընտրողները նույնն են։
¬ Ընտրողները նույնն են, ընտրվողներն էլ կարծես թե նույնն են։ Իհարկե, ընտրողներին չեմ մեղադրում, եթե նոր ԱԺ-ն այն որակը չունենա։ Նրանք մեղավոր չեն, նրանք միշտ էլ ճիշտ ընտրություն են կատարում։ Ընտրվողներն են սխալ «ընտրվում»։ Խորհրդարանում պատգամավորների երեւի 15¬20 տոկոսն է ակտիվ աշխատում, մնացածը կոճակ սեղմողներ են։ Իմ կարծիքով, ընտրակարգը պետք է լիովին հենել համամասնական սկզբունքի վրա։ Քաղաքական կուսակցությունների, քաղաքական գործիչների կայացման հնարավորություն կստեղծվի։
¬ Ինչպե՞ս եք վերաբերվում պատգամավորների անձեռնմխելիության վերացման առաջարկներին։
¬ Դա շատ կարեւոր է չակերտավոր գործարարների ներթափանցումը կանխելու համար։ Էլի գործարարը թող մտնի ԱԺ, բայց ոչ այն իբրեւ տանիք ծառայեցնելու ակնկալությամբ։ Պետք է վերացնել այդ դրույթը։ Այն ժամանակ գուցե ԱԺ-ում իսկապես քաղաքական դեմքեր հայտնվեն։
¬ ՀՌԱԿ քարոզչությունն ընդգծում է, որ ի տարբերություն ԱԺ մյուս հավակնորդների խոստումների տեսական բնույթի, ռամկավարներն իրենց ծրագրերն իրականացնելու իրական հնարավորություններ ունեն։ Տնտեսական ու օրենսդրական դժվարին պայմաններում, այնուամենայնիվ, որեւէ խոչընդոտ չե՞ք տեսնում։
¬ Մենք աշխատել ենք, աշխատում ենք, փորձ ունենք, 9 տարի եղել ենք խորհրդարանում, արդեն որոշակի գործ արել ենք, ի տարբերություն շատերի, ովքեր նոր են ուզում գործ անել։ Իհարկե, գուցե նրանք էլ խոշոր ձեռնարկներ նախաձեռնեն եւ մեզնից էլ ավելի հաջող, բայց մենք շարունակելու ենք փաստացի արդեն սկսածը։ Միությունն իր տնտեսական ծրագրերն իրականացնում է ռամկավարների օժանդակությամբ։ Դա էլ տնտեսական բարեփոխումների լուրջ հեռանկար է խոստանում։
¬ Խորհրդարան մտնելու դեպքում ի՞նչ քաղաքական ուժերի ու կուսակցությունների հետ եք տեսնում հնարավոր համագործակցությունը։
¬ Դեռ չգիտենք ովքեր են մտնելու, հետո կորոշենք։ Իսկ ընդհանրապես բոլոր նրանց հետ, ում ծրագրերն ու գաղափարախոսությունը կհամապատասխանեն մերին, ոչ ոքի նկատմամբ թշնամաբար չենք տրամադրված, ոչ մեկին չենք վատաբանում, երբեւէ «հակաքարոզչությամբ» չենք զբաղվել, մենք մեր գործն ենք անում։
ԿԱՐԻՆԵ ԴԱՆԻԵԼՅԱՆ