«...Մի հավատացեք թմրեցնող հեքիաթներին։ Պատրանքներ մի փայփայեք...»։ Կարկուտը ծանր քարերի վրա իջնում է ուսերին, տագնապներն անհանգիստ ցեցի պես կրծում են միտքն ու հոգին։ «Ուրեմն ի՞նչ անել, եւ արդյոք ո՞վ կտա այս վերջին հարցի պատասխանը»։ Ծննդավայրը։ Մայրաքաղաքի փողոցներում «քարե ջրվեժներ են թափվում», «քարե կարկուտն է պատել աշխարհը...»։ Քայլել չի լինում։ Մի անհագուրդ զգացում տենդի պես հալածում է, գալիս է հետեւից։ «Քո կարոտն է»։
Ծննդավայրի կարոտը սիրտն ափից ելած մոր պես իր առաջն է գցում մոլոր որդուն, ու տանում է, տանում երիցուկների եւ դեղին խատուտիկների բացատը... Պառկիր խոտերին, թող ամպերի կաթնագույն քուլաները զրուցեն քեզ հետ քո իսկ հորինած հերոսների բերանով։ «Եվ առասպելները ճախրում են թափանցիկ-ծակոտկեն օդում, մի մասը խունացած ժամանակի գոլ մշուշներից, մի մասը թարմ...»։ Գալիս ու անցնում են առասպելները, «գյուղի խոր երկինքն աննկատ, պռնկեպռունկ լցվում է աստղերով, ասես, մարգարիտով լի պնակ լինիՙ կապույտ արծնապակիով ընդելուզված»։ Քոնն է երազելու իրավունքը։ Բայց եւ հողը հրում է. «Վեր կաց, ասում է, քոնն է ապրելու իրավունքը»։
«Եվ, երբ բաժանվեցի քեզնից ու կրկին հայտնվեցի քաղաքի փողոցներում, ինչպես միշտ, ինձ թվաց, թե քարե ջրվեժներ են թափվում վրաս, քարե կարկուտն է պատել աշխարհը»։
«Գուցե բնավ հարկ չկա ահազանգ հնչեցնելու», այնուամենայնիվ, չի ուզում հանձնվել ուղեղն անհանգիստ ցեցի պես կրծող տագնապներին։ Գուցե, իսկապես պետք է անվրդով նիրհել հարմարավետ գահավորակներին... Բայց ինչպե՞ս, որտե՞ղ, երբ գահավորակը զավթել է Նեսոյի հոր ողբը, սրտակեղեք ասելիքը։ «Կա ոչ, կա ոչ...»։ Ողբը չի գալիս մանկության հուշերի ճանապարհով, որի եզրին գյուղական դպրոցում իր աչքից արցունք էր կորզում հին դասագրքի էջը։ Այն գալիս է ամեն կողմից, բաց դռնից, բաց լուսամուտից, հարեւանի տանից... Իսկ կարկուտն իջնում է ծանր քարի պես, ու այդ կարկուտին չի նայում իր նեղ օրերից փախած մեկը։ Պատրիկյանն է։ Գալիս էՙ կծկված հնամաշ անձրեւանոցի մեջ, մտավորականի իր ողբալի կերպարով ուզում է կտրել առաջը. «...տպարանատերը սպառնացել է, որ եթե այսօր...»։ Կարկուտն ահագնանում է, «պատմության անիվը ետ է շարժվում անդառնալի ու անողորմ։ Առաջ... Դեպի դարասկիզբ»։
Մտավորականի տագնապը։ Սա օրվա խնդիր չէ։ Օրվա հացի խնդիր չէ, այլ անողորմ կերպով ետ պտտվող անիվ, որի տակ ջախջախվելուց հետո պետք է փրկել բախտակից հարազատին, մտավորականին։
Ետ է շրջվում Լեւոն Անանյանը։ Տեղատարափի տակ գիրկ ընդ գիրկ հավաքելով նրանց, ովքեր գալիս են իր ետեւից մեկդարյա հեռվից, պատմության անիվի տակ վերջնականապես ջախջախվելու վտանգված կյանքով։ Գալիս են խնդրելով կարեկցանքի խոսքեր, տագնապը փարատելու խոստումներ։
Կարկուտը հանդարտվում է։ «Կամաց-կամաց անցնում է ազատության թարմ օդի պատճառած գլխապտույտ արբեցումը, ու տեւական անկշռելիությունից հետո մեր ոտքերը վերստին հպվում են հողին. կարելի է գնահատել շահածն ու կորցրածը»։
Շահածը քեզ ապրելու իրավունքի մղող հողի ջերմությունն է, որ դաջվում է մեջքից, երբ պառկում ես երիցուկների դաշտում։ Այս անգամ էլ շահեցիր։ Կորցրա՞ծը... Ի՞նչ իմանանք, «քանի իկարուս է կտրում մաքսակետը, դատարկելով երկիրը, երկինքը թրատող ինքնաթիռները քանի ունեւոր են տանում միակողմանի չվերթի տոմսերովՙ ամայացնելով հողը»։
Իսկ ի՞նչ է կոչվում սիրտը թրատող ապրումը, երբ շուրթերը թվարկում են փախեփախ բառի հոմանիշներըՙ պանդուխտ, գաղթական, նժդեհ, վտարանդի, տարագիր...։
Տագնապ։ Ակնածանքով անցանք գրողի «Տագնապների» ճանապարհով, թերթեցինք գիրքըՙ ականջ դնելով հայոց սրտի տաս-տասներկու տարվա անհանգիստ տրոփյուններին։ Մշակույթի, գիր ու գրականության բնագավառում հանդիպեցինք հին որ նորերի հետ, գիրկ ընդ գիրկ խոսեցինք մեր տագնապների մասին։ Գիրկ ընդ գիրկՙ նաեւ սփյուռքի մեր բեկորների հետ։
«Գրողի, հրապարակախոսի համար թերեւս չկա ավելի մեծ գնահատական, երբ նրա միտքը, պատկերը, խոսքն այնքան անվրեպ են խփում թիրախին, որ կարդալուց հետո դառնում են ընթերցողի սեփականությունը, որը հաճախ չի էլ կասկածում, որ ինքը կրկնում է ուրիշին»։ Անցանք գրողի տագնապների ճանապարհով, ուր ճամփեզրին անվրեպ խփված թիրախների վրա մեր ցավի անուններով ցուցանակներ կային։ Մենք չենք էլ կասկածում, որ դրանք գրվել են նույն այդ տագնապների ցավը փարատելու համար, սրտի ցավով։
«Եվ թող սա քո խռովքի ու տագնապների վերջին մատյանը լինի», քո խոսքը սիրով վերադարձնում ենք քեզ, հավելելովՙ եթե տագնապ, ապա «անապական սարերում կարմիր քերքեշն այտերին վազվզող տղեկների» հոգնությունը բարի երազներով փարատելու համար։
ՖԵԼԻՔՍ ԲԱԽՉԻՆՅԱՆ