Հարցազրույց հայտնի հասարակական գործիչ Հայկաշեն Ուզունյանի հետ
Մեր հայրենակից Հայկաշեն Ուզունյանը ավելի քան 50 տարի շարունակ ակտիվորեն մասնակցում է սփյուռքի ազգային, եկեղեցական, կուսակցական եւ միութենական կյանքինՙ իրավամբ դառնալով դրա գլխավոր դերակատարներից մեկը: Տակավին երիտասարդ հասակում նա անդամակցել է Հայկական բարեգործական ընդհանուր միությանը եւ Ռամկավար ազատական կուսակցությանը: 1947-ին ընտրվել է ՌԱԿ-ի կենտրոնական վարչության անդամ, անընդմեջ վարելով այդ պաշտոնը մինչեւ 2003 թ.: 1974-ին Հ. Ուզունյանը դարձել է ՀԲԸՄ-ի կենտրոնական վարչական ժողովի անդամ, ապա եւ միության փոխնախագահ: Նա այդ պաշտոնում է մնացել մինչեւ 1995-ըՙ պաշտոնավարման տարիքի լրացումը: Պահպանում է ՀԲԸՄ-ի պատվավոր անդամի կոչումը:
Հ. Ուզունյանը 1947-ին Բեյրութում ստեղծված Թեքեյան մշակութային միության հիմնադիր կազմի անդամ է: 1966-ին նա ԹՄՄ-ի կազմում հիմնել է իր անունը կրող ամենամյա մրցանակ: Ի գնահատումն Հ. Ուզունյանի ազգանվեր եւ եկեղեցապաշտպան գործունեության, 1990-ին Վազգեն Ա Ամենայն հայոց կաթողիկոսը նրան պարգեւատրել է «Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ» շքանշանով: 1991-ին նա արժանացել է ՀԲԸՄ-ի «Ալեք Մանուկյան» մրցանակին, իսկ 1999-ինՙ Հայաստանի Հանրապետության «Մովսես Խորենացի» շքանշանին:
Այս օրերին պրն Ուզունյանը հերթական այցելությամբ Հայաստանում է: «Ազգը», օգտվելով առիթից, հարցազրույցի խնդրանքով նրան դիմեց, իսկ նա սիրահոժար պատասխանեց հարցերին:
- Ի՞նչ առաքելությամբ եք եկել Հայաստան:
- Հայաստան ենք եկել «Հայկաշեն Ուզունյան» գրական մրցանակի շնորհման առթիվ: Մրցանակի արժանացան 4 մտավորականներ: Սեպտեմբերի 14-ին Թեքեյան մշակութային կենտրոնում հանձնվեցին մրցանակները: Ուրախ եմ, որ մրցանակաշնորհման արարողությանը ներկա էր մտավորական հասարակությունը:
- Վերջերս Հայաստանում լույս տեսավ Ձեր «Յուշամատեան Մելգոնեան կրթական հաստատութեան» գիրքը: Քանի որ առկա են Մելգոնյանի փակման միտումներն ու պայքարը դրանց դեմ, ուստի, կարծում եմ, գրքի լույս ընծայումը ճիշտ ժամանակին էր: Ի՞նչ կասեք Մելգոնյանը փակելու միտումների մասին:
- Մելգոնյանի փակմանը առաջին ընդդիմացողը, դրա առնչությամբ հարց հարուցողը ես եմ եղել: Գիտեի, որ հաստատությունը փակելու որոշումը սխալ էր, բացատրություններնՙ անարդար: Մենք այսօր զանազան գաղութներում ունենք պատանիներ, որոնք ուզում են գալ Մելգոնյան վարժարան եւ հայ մնալ, հատկապես բալկանյան երկրներից: Ցավոք, Մելգոնյանն այսօր նրանց առջեւ փակում է իր դռները: Կան պատանիներ Բուլղարիայից, Ռումինիայից, Հունաստանից, Միջին Արեւելքի երկրներից, Պարսկաստանից: Ո՞ւր են գնալու այս պատանիներն իրենց հայությունը պահպանելու համար: Հաստատության փակումը որեւէ արդարացում չունի: Պարզապես ուզում են ծախել, որովհետեւ հաստատությունը նյութական մեծ արժեք է ներկայացնում: Նրանք շլացած են այդ արժեքից, ստացած գումարն ուզում են տանել Նյու Յորք: Մենք դիմադրում ենք փակմանը, Կիպրոսի կառավարությունըՙ նույնպես, որը մեծապես օգնում է մեզ: Մելգոնյանի փակումն անդարմանելի սխալ է լինելու: Դժբախտաբարՙ Բարեգործականը կամ Բարեգործականի կենտրոնական վարչությունն անտեսում է Ամերիկայից դուրս գտնվող հայությանը, նրա համար կարծես Ամերիկայից դուրս հայություն գոյություն չունի, սփյուռքի մնացած հայերն էլ կարեւոր չեն: Թե ի՞նչ են անելու Մելգոնյան հաստատությունը ծախելուց հետոՙ նույնպես հստակ չէ, ամեն օր մի բան են ասում:
- Ինչպե՞ս եք գնահատում սփյուռքի հայկական կառույցների դիրքորոշումը: Բացի Բարեգործականից, նկատի ունեմ մյուս կառույցները, ավանդական կուսակցություններին: Ի՞նչ դիրք են գրավում նրանք:
- Ժողովուրդն ամբողջությամբ դեմ է Մելգոնյանի փակմանը: Ե՛վ Հայաստանում, ե՛ւ սփյուռքում չկա մեկը, որ համաձայն լինի դրանՙ բացառությամբ, անշուշտ, մի քանի հոգու, որոնք տառապում են պաշտոնի մուրացկանությամբ կամ Բարեգործականում առանձնաշնորհումներ ձեռք բերելու մոլուցքով: Այլապես բոլոր համայնքները, գաղութները եւ մտավորականությունը հակադրվում են փակմանը: Բայց նրանք չեն լսում, ընկել են դրամի հետեւից:
- Պրն Ուզունյան, եթե համայնքները, գաղութները, մտավորականությունը դեմ են Մելգոնյանի փակմանը, ապա փակման նկրտումներում ովքե՞ր են ուժ տալիս այդ մի քանի մարդկանց:
- Հաստատությունը կտակով նրանց ձեռքում է: Թեեւ դա Մելգոնյանը վարելու, այլ ոչ թե փակելու համար է գրված, սակայն բարերարները մահացած են, տեր չկա, ուստի նրանք իրենց ուզածն են անում: Այդ մարդիկ իրավունք չունեն, բայց ով ինչ պիտի անի: Բարեբախտաբար այսօր բարերարների ժառանգներն ասպարեզ են իջելՙ գործը դատարան տանելու համար: Այդ հարցում նրանց են միացել Մելգոնյանի շրջանավարտները ԱՄՆ-ում, թե Կիպրոսումՙ անվավեր ճանաչելու համար հաստատությունը փակելու որոշումը: Այս ամենից հետո ո՞վ Բարեգործականին որեւէ բան կկտակի: Չէ՞ որ Կարապետ աղա Մելգոնյանի կտակը չեն կատարում: Նախորդ նախագահները բոլորն էլ բարեխղճորեն կատարել էին կտակի պահանջները: Այսօր առաջին անգամ տեղի է ունենում անսովոր պառակտում, ոմանք անտեսում են կտակը եւ անում այն, ինչ ցանկանում են:
- Գուցե նրանց թիկունքում ա՞յլ ուժեր կան, այն առումով, որ Մելգոնյանը համահայկական հաստատություն է: Դրա գոյությունը նախընտրելի չէ այդ ուժերի համար, ուստի փակելու միջոցով ձգտում են վերացնել համահայկական եզակի այս հաստատությունը:
- Նրանց համար կարեւոր չէ հաստատության համահայկական լինելու պարագան: Շատ ականավոր մարդիկ հարյուրավոր, հազարավոր հոդվածներ եւ դիմումներ են գրել: Բայց նրանք ոչ պատասխանել են, ոչ էլ կարեւորություն տվել դրանց: Բացարձակապես, որովհետեւ ուժն իրենց ձեռքում է, հաստատությունը ծախելու կարելիությունըՙ նմանապես, հետեւաբար կանգ չեն առնում: Այլ կտակներ ծախել էին: Օրինակ, Բեյրութում կրթական հաստատություններ փակեցին: Ծախեցին «Ե. Դեմիրճյան», «Դարուհի Հակոբյան» եւ «Հովակիմյան-Մանուկյան», իսկ գումարները տարան: Բարեգործականի Լիբանանի կառույցներն ուզում են հետ ստանալ գումարներըՙ վերականգնելու համար իրենց ակումբները, սակայն նրանք չեն տալիս: Նրանց արածը ճիշտ չէ, ոչ էլ արդար: Սա ազգապահպանություն լինել չի կարող, մինչդեռ Բարեգործականը մինչեւ օրս ազգապահպանությունից էր խոսում: Մինչ այդ ուրիշ դպրոցներ էին փակել, ներկայումս փակում են Մելգոնյանը, հաջորդը ծրագրել են Աթենքի հայկական դպրոցը փակել: Մի՞թե սա է Բարեգործականի դերը:
- Հաճախ խոսում ենք Հայաստան-սփյուռք միասնության, մայր հայրենիքում սփյուռքահայ գործարարների ներդրումների մասին: Եթե ողջ սփյուռքը չի կարողանում Մելգոնյանը պահել, ինչպե՞ս է կարողանալու օգնել Հայաստանին:
- Սփյուռքը կարող է պահել, բայց այդ մարդիկ չեն ուզում, որ Մելգոնյանը պահպանվի: Նյութական հարց, որպես այդպիսին, գոյություն չունի: Բարերարները բավարար գումար են թողել եկամուտ ապահովելու համար, ինչպես նաեւՙ եկամտաբեր տարբեր կալվածքներ: Բացի այդ, կիպրական պետությունը մեծ նպաստ է բերում, որը մինչ այդ նպաստներ էր տալիս հայկական դպրոցներին եւ եկեղեցիներին, այսօր պատրաստ է գումարներ տրամադրել նաեւ Մելգոնյան հաստատությանը, որովհետեւ փակումը դիտարկում է ոչ բարեկամական կեցվածք իր նկատմամբ: Կիպրոսի կառավարությունը հայությանը մշտապես օգնել է, ներկայումս ուզում է Մելգոնյանին օգնել: Հետեւաբար հարցը նյութական կարիքը չէ, այլ հաստատության վաճառքից ակնկալվող գումարներն են եւ դրանց փոխադրումը ԱՄՆ: Սա է դժբախտությունը: Նրանք հակադրվում են մի ամբողջ ժողովրդի կամքին: Հետեւաբար ի՞նչ արժեք պիտի ներկայացնի Բարեգործականն այս ամենից հետո, բացի ժողովրդային դիմագիծը կորցնելուց:
- Ինչպե՞ս եք գնահատում սփյուռք-Հայաստան հարաբերությունները եւ սփյուռքահայ կառույցների գործունեությունը Հայաստանում:
- Հայաստանի մտավորականները բացարձակապես դեմ արտահայտվեցին Մելգոնյանի փակմանը: Բայց, դժբախտաբար, իշխանությունները որեւէ ձայն չեն հանում: Հայաստանյան իշխանությունները, որ սփյուռքին տեր պետք է կանգնեին, նպաստեին նրա զարգացմանը, ոչինչ չեն ասում, որովհետեւ Բարեգործականի կենտրոնական վարչությունը հայտարարում է, որ Մելգոնյան հաստատության վաճառքից ստացած գումարի մի մասը հատկացվելու է Հայաստանինՙ ստեղծելու որոշ կառույցներ այստեղ, որպեսզի հայ երիտասարդներն արտասահմանից գան հայրենիք, մի քանի շաբաթ անցկացնեն եւ հայանան: Մի՞թե Հայաստանում պակասում են կառույցները, այն էլ դրսից ուսանող բերելու համար: Սրանք ճշմարտությանը չհամապատասխանող արտահայտություններն են, հավատացող էլ չկա:
- Ընդհանուր առմամբ ներկա փուլում ինչպիսի՞ն է սփյուռք-Հայաստան հարաբերությունների Ձեր գնահատականը, անկախ Մելգոնյանի փակման միտումներից:
- Պետք է ասեմ, որ որոշ չափով վստահության կորուստ գոյություն ունի: Սփյուռքը մասնակի հուսալքված է Հայաստանի տնտեսական կացությունից: Հուսանք, որ դա ժամանակավոր կլինի, եւ պատասխանատուները կգնահատեն իրավիճակի լրջությունըՙ ստեղծելու համար ավելի լավ պայմաններ, որպեսզի վերականգնվի սփյուռքի վստահությունը: Պետությունը պետք է զորացնի սփյուռքը, իսկ զորացնելու համար նպաստել է պետք, որ բաց մնան Մելգոնյանի պես հաստատությունները, շարունակեն գործել, որից հետո զորացած սփյուռքը ձեռնամուխ լինի օգնել Հայաստանին: Սա նաեւ պետության խնդիրն է: Դուք համաձայն չե՞ք, որ գոյություն ունի վստահության պակաս, թերեւս դրա համար ենք ջանում մեղմել հուսալքումը դրսում:
- Ձեր գնահատականով ինչպիսի՞ն է ավանդական կուսակցությունների գործունեությունը սփյուռքում:
- Ընդհանուր առմամբ պետք է ասել, որ կուսակցությունները վերջին շրջանում տկարացել են: Միաժամանակ նկատվում է նվիրումի պակասը նոր սերնդի մեջ: Անշուշտ Հայաստանի անկախացումն էլ իր դերն է ունեցել այն առումով, որ բոլորն իրենց հայացքն ուղղում են դեպի Հայաստան եւ նրանից ակնկալում հայապահպանման գործը: Հետեւաբար բոլորն են տկարացել, այդ թվում կուսակցություններըՙ մնացած կառույցներով հանդերձ:
- Քանի որ կուսակցությունից խոսք բացվեց, ուզում էի հարցնել ՀՌԱԿ-ի մասին: 1991 թ. ի վեր ՀՌԱԿ-ը գործում է Հայաստանում, սակայն ընտրություններում հաջողություն չի ունեցել: Ինչո՞վ եք դա պայմանավորում:
- Դա իրենք պետք է բացատրեն, այլ ոչ թե ես: Իրենք պիտի իմանան, թե ինչո՞ւ հաջողություն չեն ունեցել: Դրսից գալով Հայաստան մեզ համար դժվար է որեւէ բացատրություն տալը: Չգիտեմ ինչո՞ւ մյուս կուսակցություններից ոմանք հաջողություն են ունենում, գուցե առկա է պետական միջամտությո՞ւն, կամ պետության օգնությո՞ւնն են ստանում, բայց եւ այնպես ՀՌԱԿ-ի անհաջողությունը անըմբռնելի է ինձ համար:
- Եթե խոսքը պետական միջամտության կամ բացասական երեւույթների մասին է, որոնք, ըստ ամենայնի, առկա են, ապա դրանք պետք է անդրադառնան բոլոր կուսակցությունների վրա: Նրանցից ոմանք, այնուամենայնիվ, որոշակի հաջողություններ ձեռք են բերում, իսկ ՀՌԱԿ-ը ձախողվում է: ՌԱԿ-ը նման հարցերում չի՞ համագործակցում ՀՌԱԿ-ի հետ:
- ՌԱԿ-ը համագործակցում է բոլորովին այլ ոլորտներում, ասենք, քաջալերելու համար ՀՌԱԿ-ին, բայց ոչ թե միջամտելու պետական իշխանությունների հետ նրա հարաբերություններին: Չենք էլ կարող միջամտել: Միաժամանակ ճիշտ չգիտենք, թե ինչպիսին են ՀՌԱԿ-ի ներկայիս հարաբերությունները պետական իշխանությունների հետ:
- Հարցազրույցն սկսել ենք Մելգոնյան ուսումնական հաստատությանը նվիրված Ձեր գրքով, ուզում եմ գրքով էլ ավարտել: Գիտեմ, որ Դուք նոր գրքի վրա եք աշխատում, որը, կարծես, նախորդիՙ «Ժամանակակից դէմքեր, որոնց հետ ապրեցայ եւ գործեցի» գրքի շարունակությունն է լինելու:
- Այո, վերջին գիրքը Մելգոնյանի վերաբերյալ էր, իսկ հաջորդը սփյուռքի քաղաքական, ընկերական վիճակի մասին է լինելու, հատկապես սփյուռքահայ կազմակերպությունների գործունեության մասին:
- «Ազգի» միջոցով ցանկանո՞ւմ եք որեւէ ուղերձ հղել մեր հասարակությանը:
- Մեր ժողովրդի մեջ մտավորականությունը առաջնորդողի դեր պետք է կատարի, ուղղություն տա նրան քաղաքական եւ ընկերային հարցերում: Մտավորականությունից շատ բան է կախված, մեր մտավորականները պետք է հետաքրքրվեն ժողովրդի ճակատագրով, ինչպես հետաքրքրվում են մյուս ժողովուրդների մտավորականները: Իհարկե, մեր մտավորականության մեջ էլ կան ժողովրդի ճակատագրով զբաղվողներ: Օրինակ, Սիլվա Կապուտիկյանը: Նաեւ եղել են Դերենիկ Դեմիրճյանը, Սերո Խանզադյանը եւ այլք: Սակայն դա բավարար չէ, ավելին պետք է լինի: Հայաստանում մտավորականությունը կարծես մի քիչ կղզիացած է, ժողովրդին ուղղություն չի տալիս: Նրանք պետք է մտածեն այս ուղղությամբ եւ աշխատեն, գրեն ու գործեն: Չմոռանանք, որ եթե մտավորականությունը կղզիացած վիճակում է, ապա չի կարող ուղղություն տալ:
ՀԱԿՈԲ ՉԱՔՐՅԱՆ