Եթե քաղաքապետարանը կամենա եւ կարողանա
Երեւանի պատմամշակութային հուշարձանների 1991 թվականի հաստատված ցանկը, որ չեղյալ էր հայտարարվել 2000 թվականին, վերջնականապես հաստատվեց 2004-ի դեկտեմբերին: Նոր ցանկում ընդգրկված են 998 հուշարձաններ: Հուշարձանների պահպանության գործակալության պետ Արտյոմ Գրիգորյանի ասելով, նոր ցանկի ստեղծման ժամանակ կային որոշակի դժվարություններ, քանի որ արդեն ընթանում էին Գլխավոր պողոտայի կառուցապատման աշխատանքները, որի հետեւանքով այդ տարածքում գտնվող 19-րդ դարի պատմական հուշարձաններից մի քանիսը հայտնվել էին խորթ միջավայրում:
«Պատմական այդ հուշարձաններն իրենց նախկին ներդաշնակ միջավայրը կորցրել են եւ հայտնվել նորակառույցների արանքում: Դա պահպանության ձեւ չէ, որովհետեւ պատմական հուշարձանը նոր միջավայրում կորցնում է իր որակը: Փորձագիտական հանձնաժողովի ուսումնասիրությունից հետո որոշեցինք 14 հուշարձաններ տեղափոխել քաղաքի կենտրոնական մաս: Այդ հարցն արդեն դրվել է քաղաքապետարանի առջեւ, սակայն դեռեւս պարզ չէ, թե վերջինս ինչ որոշում կկայացնի», ասում է պրն Գրիգորյանը:
Նրա կարծիքով 19-րդ դարի վերջի եւ 20-րդ դարասկզբի շինությունների համար լավագույն տարածք է Արամի եւ Բուզանդի փողոցների միջեւ ընկած հատվածը, որն առաջարկվել էր 1991 թվականին կազմված Երեւանի պատմամշակութային հիմնավորման նախագծով: Այնտեղ տեղափոխման ենթակա հուշարձաններ են Բուզանդի 9,17, 25, 26, 30, 39, Պուշկինի 2, Եզնիկ Կողբացու 41, 43, 45, Տերյան 11-13, Արամի 23, 74 շենքերը, որոնք կդիտվեն բնական միջավայրում: Այդ ծայրահեղ պարտադրված քայլն, ըստ նրա, կատարվել է հիշյալ շինությունները պատմական միջավայրում վերականգնելու նպատակով:
Իսկ ի՞նչ պարտավորություններ ունեն այդ հուշարձանների սեփականատերերը, ունե՞ն իրավունք այդ շենքերը մի քանի տարի անտարբերության մատնելու, օրինակ, պատմական շատ կարեւոր շենք համարվող Հանրապետության 15 շենքը: «Դա կախված է սեփականատիրոջ հնարավորություններից, օրինակ, մի շարք երկրներում կան նրան օգնելու պետական լծակներՙ պատմական հուշարձանը արագորեն վերակառուցելու համար: Բացի դրանից, սեփականատերը պետական աջակցություն է ստանում, եթե պատմական շինությունը նախատեսում է օգտագործել զբոսաշրջության նպատակով: Իսկ եթե պետական աջակցություն ստանալով սեփականատերը երկար ժամանակ չի կարողանում հուշարձանը կարգի բերել ու վերակառուցել, այդ դեպքում զրկվում է սեփականատիրոջ իրավունքից: Մեզանում այդպիսի օրենքներ դեռ չեն կիրառվում, քանի պետությունը դեռ կայացման շրջանում է», կարծում է պրն Գրիգորյանը:
Երեւանի պատմական հուշարձանների պահպանման խնդիրներով մտահոգ հասարակական կազմակերպությունները հուշարձանների պահպանության գործակալության հետ դեռ չեն համագործակցում: Թեեւ «Սեւան» հյուրանոցը ընդգրկված չէ պատմական հուշարձանների ցանկում, սակայն այն քանդելու իրողությունը վրդովմունք առաջացրեց, հիշենք, որ հունվարի 7-ինՙ հանգուցյալների հիշատակի օրը, մոմեր վառվեցին քանդված հյուրանոցի առջեւ: Հասարակական կազմակերպությունները գործում են անջատաբար, ինչն, ըստ Գրիգորյանի, գործին օգուտ բերելու փոխարեն կարող է վնասել: Այդ կազմակերպությունների ասպարեզ գալը նա գնահատում է ուշացած, քանի որ վերջին 4-5 տարիները խիստ վնասակար են եղել Երեւանի հուշարձանների պահպանության համար. քաղաքապետարանի հետ գործակալության համատեղ աշխատանքն այդ տարիներին ուղղակի չի կայացել:
Վերջին մեկ տարվա ընթացքում քաղաքապետարանի հետ գործակալության համագործակցությամբ ստեղծվեց Երեւանի պատմական հուշարձանների ամբողջական ցանկը, որը հնարավորություն կտա այսուհետեւ կանխելու դրանց դեմ ուղղված ամեն մի ոտնձգություն: «Վստահ եմ, որ տեղաշարժեր անպայման կլինեն, աստիճանաբար կհասնենք նրան, որ բիզնեսի նպատակով պատմական հուշարձաններ այլեւս չեն քանդվի եւ մեր հասարակությունը առանձնակի կարեւորություն կտա հուշարձանների պահպանմանը», նշում է պրն Գրիգորյանը:
Սակայն Երեւանում հուշարձանների պահպանումից բացի կա նաեւ դրանց միջավայրի պահպանման խնդիրը: Այսպես, օրինակ, եթե Երեւանի պատմամշակութային հիմնավորման նախագիծը 2000 թվականից ուժը չկորցներ, օպերայի շրջակայքը կհամարվեր պահպանման գոտի եւ օրենքով կարգելվեր այնտեղ որեւէ շինություն կառուցելը:
Կկարողանա՞ն Երեւանի քաղաքային ներկայիս իշխանությունները պահպանել հին Երեւանի շինությունների համար լավագույն տարածք համարվող Արամի եւ Բուզանդի փողոցների միջեւ ընկած հատվածը, դժվար է պատկերացնել, որովհետեւ նրանցից մեծ համարձակություն ու կամք կպահանջվի փրկելու այն, ինչն այնպես անփութորեն կորցրին նախորդները:
ՌՈՒԶԱՆ ՊՈՂՈՍՅԱՆ