«ԱԶԳ» ՕՐԱԹԵՐԹ

ԱՆԴՐԱԴԱՐՁ ԹՄՄ ՄՐՑԱՆԱԿԱԲԱՇԽՈՒԹՅԱՆԸ

Թեքեյան մշակութային միության ամենամյա մրցանակները լավ ավանդույթ են դարձել եւ տարեցտարի ավելանում է անվանակարգերի, նաեւ դիմող արվեստագետների քանակը: Ըստ որում, կարելի է նկատել, որ այս մրցանակը ոչ միայն խրախուսական բնույթի է, կամ հասարակության ուշադրությունն է ուղղում գեղագիտական արժեքներին, այլեւ նախեւառաջ կատարում է ըստ էության ընտրություն` արժեւորելով այսօր ստեղծագործող տաղանդավոր անհատականություններին: Այս տարվա 7 մրցանակակիրների անունները դրա լավագույն վկայությունն են: ԹՄՄ-ն նաեւ Հայաստանում առաջին անգամ սահմանեց մրցանակային երկու անվանակարգ` ռադիոհեռուստատեսություն եւ գեղարվեստական լուսանկարչություն, որին շատերն անտեղյակ են: Ի դեպ, վերջերս Հանրայինի հեռուստահարցազրույցներից մեկում հրավիրված լուսանկարիչը նկատեց, որ գեղարվեստական լուսանկարչությունը հանիրավի դուրս է մղված մշակութային դաշտից եւ որ առհասարակ պատշաճ ուշադրության չի արժանանում: Գեղանկարչական նուրբ զգացողությամբ օժտված շնորհալի բժիշկ-լուսանկարիչը անտեղյակ էր արդեն 2 տարի ԹՄՄ կողմից հաստատված գեղլուսանկարչության մրցանակային անվանակարգին եւ այդ առիթով կազմակերպվող ցուցահանդեսներին:

Մեր անդրադարձն այսօր գեղգրականության անվանակարգին է վերաբերում եւ դրա հետ կապված որոշ դժգոհություններին: Ճշմարտությունը պահանջում է արձանագրել, որ այս անվանակարգում ներկայացված գրական ստեղծագործությունների (թվով 28 գործ) զգալի մասը գեղարվեստորեն թույլ էին, կային նաեւ մի քանի արժեքավոր գործեր, որոնք դժվարացնում էին ընտրություն կատարելը: Արձակագիր Վարուժան Այվազյանի «Համեմատական կենսագրություններ» գործը հավակնորդներից մեկն էր, սակայն մրցանակը տրվեց ամերիկահայ գրող Սարգիս Վահագնի «Արշիլ Գորկի» կենսագրական վեպին: Հանձնախմբի նախագահ Երվանդ Ազատյանն այս առիթով մրցանակաբաշխության օրը որոշակի մեկնաբանություն տվեց. Արշիլ Գորկու ժամանակակիցներից շատերի գեղարվեստական կենսագրական պատումները կան ամերիկյան գրականության մեջ, ինչպես դը Քունինգի, Ջեքսըն Պոլաքի եւ այլոց: Գորկուն, որ ամերիկյան աբստրակտ էքսպրեսիոնիզմի նախահայրն է, գրական որեւէ անդրադարձ չկա, նաեւ հայ գրականության մեջ: Իբրեւ արվեստագետի տիպար Արշիլ Գորկու ողբերգական կյանքը հար եւ նման էր իր ծնող ժողովրդի պատմությանը եւ հարկ էր, որ մեր գրականության մեջ արտացոլում ունենար: Նաեւ Ս. Վահագնի վեպը դրա առաջին փորձն էր:

- Պրն Ազատյան, գեղարվեստական գրականության անվանակարգային մրցանակը որոշ դժգոհություններ առաջացրեց: Ի՞նչ կարծիք ունեք, իբրեւ հանձնախմբի նախագահ, ներկայացված գործերի վերաբերյալ:

- Հայաստանյան գրականության մեջ երկու հոսանք կարելի է նկատել. մեկը` հին, ավանդական, ավելի գավառական-ծխական` սահմանափակ մոտեցումով, մյուսն ալ` անմարսելի ըլլալու աստիճան ավանգարդ: Անձամբ ես համակիր եմ գրականության մեջ նորություններու, խիզախություններու` նույնիսկ զանգվածներուն չհասնելու աստիճան նորարարություն կարելի է, թերեւս 50 տարի վերջը մատչելի դառնա: Բայց կան գործեր, երբ ադկեե քիչ մը անդին են: Ակնարկությունս կվերաբերի արձակագիր Վարուժան Այվազյանի գործին: Ժյուրիի մեջ բավական խորհրդակցեցանք եւ Հենրիկ Էդոյանի կարծիքն ալ այն էր, որ այսպես կոչված «գիտակցության հոսք» մեթոդին կպատկանի, ինչպես Ջեյմս Ջոյսի «Ուլիսը», կամ այլ գրողներ, որոնք ենթագիտակցականին կհանձնվին եւ ադոր սահանքով կընթանան եւ գրականության կվերածեն, սակայն ադիկա տեղ մը կառույցի եւ հասկցվելու պահանջք ունի: Եվ ինչ իմաստ ունի, եթե ընթերցողը պիտի չկարենա այդ ենթագիտակցականի մեջը մտնել որոշ չափով: Չեմ ըսեր, թե անարժեք, բայց մատչելի չէ այդ գրականությունը: Ի վերջո, արվեստը, որքան ալ նորարարություն, մեկու մը մատչելի պիտի ըլլա:

- Իսկ գեղարվեստական կողմը գրքի ինչպե՞ս եք գնահատում:

- Փիլիսոփայական որոշ մոտեցումներ ունի, սակայն փախչող գաղափարներ են: Գր. Պըլտյանն ալ ունի, բայց երբ բառերով կխաղա, նոր բառակերտումներ կընե, մարտահրավեր մը կուտա ընթերցողին` զինք հասկնալու: Քննարկվող գործը ադանկ չէր, ավելի կհուսահատեցնե ընթերցողը:

Վահան Սաղաթելյանին գործը` «Կյանքը անցնում է մահվան միջով», հետաքրքրական ինձի թվաց: Ինչ կվերաբերի Պ. Սեւակի նամակներու գիրքին, կարծեմ ժյուրիի անդամները մթնոլորտեն վախցան, քանի սկանդալ մը կա Սեւակի այդ երկու հատորներուն շուրջը: Սակայն խնդիրը գիրքը բնորոշելու մեջն էր` ադիկա հուշագրությո՞ւն է, վե՞պ է, նամակագրությո՞ւն է: Իբրեւ կառույց շատ են կրկնությունները: Հեղինակը (Հովհաննես Չարխչյան) բանաստեղծական շունչով հաճախ մեջը մտած է, դեպքեր կպատմե եւ ադոնց առնչվող նամակներեն մեջբերումներ կընե: Հաճելի ընթերցում էր, բայց գեղարվեստական արձակի բոլոր պահանջները չի լրացներ, ինձի համար այդ է չափանիշը: Լավ կըլլար կրկնություններեն խուսափեր եւ մեկ հատորի մեջ ամփոփած ըլլար:

- Պրն Ազատյան, դուք մշակութային-մտավորական միջավայրի անձ եք, որ հետեւողականորեն ուշադիր է արվեստի աշխարհում կատարվող իրողությունների եւ հատկապես նորարարական փորձերի հանդեպ: Այսօր Հայաստանում եւս նկատելի են այդ հոսանքներն ու մտայնությունները: Եթե համեմատելու լինենք` արդյո՞ք ուշացած փորձեր չեն դրանք:

- Ոչ միայն գրողներ, այլեւ շատ շնորհալի նկարիչներ կան, որ ակադեմիական պատրաստվածություն ունին եւ հետաքրքրական գաղափարներ մեջտեղ կնետեն. իրենք նորարարություն կհամարեն, բայց այդ բաներն անցած են շատոնց: Որովհետեւ սահմանները նոր բացվեցան, կճամփորդեն, թանգարաններ կայցելեն, կշփվին, ադոնց ազդեցության տակ շատ տաղանդավոր գաղափարներ, բայց ոչ նորարարական հոսանքներ կբերեն:

- Այսօրվա գրական որոշ գործերում նկատելի նատուրալիզմին, գռեհկաբանությանը, իսկ երբեմն էլ պոռնոգրաֆիային տուրք տալը ինչպե՞ս եք որակում:

- Շիտակը, ես ատիկա չեմ ընդունիր: Գրողը այդ նուրբ զգացողությունը պիտի ունենա` տարբերակումը` կոլորիտի եւ գռեհկության: Սփյուռքի մեջ ալ կան գրողներ` Պ. Գուբելյանը օրինակ, Վահե Օշականն ալ հայհոյախառն գրած է: Բայց նպատակ մը չունի, եթե ունենա, հասկնալի կըլլա: Ադիկա պարզապես ընթերցողը շոկ ընելու համար է: Հոս սեռային սանձարձակություններու մասին բաներ կգրվին, ըսել կուզեն` մեզ 70 տարի զսպեցինք, հիմա կհամարձակինք ուզածներս գրել: Կկարծեմ այս է ամբողջը:

ՄԵԼԱՆՅԱ ԲԱԴԱԼՅԱՆ