«Ուրիշ ազգերի արվեստների գեղեցկությունը հուզիչ է, հաճախ գրգռող եւ խռովիչ, իսկ մեր արվեստի գեղեցկությունը անդորրող է, հանգստացնող, հայեցողության տանող: Հայերը նախահայրերից ժառանգել են շինարարության արվեստը: Քարաշատ Հայաստանը մեր ճարտարներին ու վարպետներին տվել է անսպառ նյութ... Մեր ժողովուրդը այդ հլու, հնազանդ նյութի մեջ մարմնացրել է իր հոգին, բաղձանքները, երազները, ճաշակը»: Սրանք մեծանուն ճարտարապետ Թորոս Թորամանյանի ասույթներից ենՙ զետեղված ճարտարապետ Նուբար Պապուխյանի «Թորոս Թորամանյան: Կյանքն ու գործը» գրքում: Փոքր Հայքի Շապին-Գարահիսար քաղաքում 1864 թ. մարտի 18-ին ծնված Թորամանյանն իր մահկանացուն կնքել է 1934 թվականի մարտի 1-ին: 30-ամյա գիտական գործունեության կապակցությամբ մահվանից մեկ տարի առաջ նրան շնորհվել է գիտության վաստակավոր գործչի կոչում: Չափազանց համեստ բնավորությամբ Թորամանյանը եղել է հարգված ու սիրված անձնավորություն, նրա կյանքի ու գործունեության մասին նրա ժամանակակիցների արժեքավոր տպավորություններն ամփոփվել են հայտնի ճարտարապետներ Միքայել Մազմանյանի, Նուբար Պապուխյանի եւ Գառնիկ Թորամանյանի կազմած «Ժամանակակիցները Թորոս Թորամանյանի մասին» գրքում: Գիտությունների ազգային ակադեմիայի արվեստի ինստիտուտում երկար տարիներ անտիպ մնացած այս երկու գրքերը լույս են տեսել Նուբար Պապուխյանի ամերիկաբնակ որդուՙ Սիմոն Պապուխյանի հովանավորությամբ:
Առաջին գրքույկը պատմում է Թորամանյանի կյանքի նախախորհրդային ու խորհրդային շրջանների, ինչպես նաեւ գիտական հայտնագործությունների մասին, իսկ երկրորդ ծավալուն ժողովածուն նրա վառ ու ինքնատիպ անհատականության մասին ամբողջական ու բազմակողմանի պատկերացում է տալիս Նիկողայոս Մառի, Արշակ Չոպանյանի, Լեոյի, Արամ Վրույրի, Ավետիք Իսահակյանի, Մարտիրոս Սարյանի, Ատրպետի եւ մեծատաղանդ այլ մարդկանց հոդվածներով: Այս երկու գրքերի հրատարակման առիթով գիտությունների ազգային ակադեմիայի արվեստի ինստիտուտի տնօրեն Արարատ Աղասյանն իր աշխատասենյակում նախորդ օրը հյուրընկալել էր թորամանյանագետ Վարազդատ Հարությունյանին, հրատարակված գրքերը խմբագրած գիտնական ճարտարապետներին եւ այլոց:
Ռ. Պ.