Վ. Գրիգորյան. «Մենք շատ դժվար վիճակի մեջ ենք հիմա»
Արդեն 10-րդ տարին անընդմեջ Չեխիայի նախկին նախագահ Վացլավ Հավելը Պրահայում կազմակերպում է Ֆորում-2000 համաժողովը, որն ունի միջազգային մակարդակ եւ հիմնականում ներառում է աշխարհի հայտնի քաղաքական ու հասարակական, կրոնական գործիչներին, նախկին ու ներկա ղեկավարներին, մշակույթի եւ գիտության ականավոր դեմքերին: Այս տարվա համաժողովի գլխավոր թեման էր գլոբալ համակեցության երկընտրանքը: Ելույթներ ունեցան ՄԱԿ-ի նախկին գլխավոր քարտուղար Բուտրոս Բուտրոս-Ղալին, Տիբեթի պետության եւ հոգեւոր առաջնորդ Դալայ Լաման, Լատվիայի նախագահ Վայրա Վիկե Ֆրեյբերգան, Վրաստանի խորհրդարանի նախագահ Նինո Բուրջանաձեն, նախկին վարչապետներ եւ նախարարներ աշխարհի տարբեր երկրներից, նոբելյան մրցանակի դափնեկիրներ ու հայտնի կրոնական գործիչներ: Քննարկվող թեմաները որքան էլ ընդհանուր էին, այնուամենայնիվ մասնակիցները չկարողացան շրջանցել ժամանակակից այնպիսի սուր խնդիրներ, ինչպիսին արաբ-իսրայելական հակամարտությունն է կամ ռուս-վրացական հարաբերությունների սրումը:
Հայաստանից պաշտոնական որեւէ ներկայացուցիչ չկար, բայց համաժողովին ներկա էր եւ ելույթ ունեցավ Ֆորում-2000-ի հոգաբարձուների խորհրդի անդամ, Նյու Յորքի Կառնեգի հայտնի կորպորացիայի նախագահ Վարդան Գրիգորյանը: Պրն Գրիգորյանի ազդեցիկ ու հետաքրքրական ելույթը նվիրված էր նաեւ համաժողովի վերջին օրվա` կրոնի խնդիրներին: Այդ նիստի օրակարգում դրված հարցը առավել հետաքրքրական էր` Կրոնները լուծո՞ւմ են համաշխարհային հիմնախնդիրները, թե՞ դրանց մաս են կազմում: Մեզ տված հարցազրույցում պարոն Գրիգորյանը նշեց, որ ինքն այն կարծիքին է, թե մարդիկ ոչ թե ծնվում են որպես որեւէ կրոնի ներկայացուցիչ, այլ դառնում են քրիստոնյա կամ մահմեդական: Շատ հաճախ պաշտում են` առանց իմանալու այդ կրոնի մասին տարրական գիտելիքներ: Կրոնի համար կռվում են, բայց չգիտեն ինչ է մահմեդականությունը: Նույնը վերաբերում է նաեւ մեզ` հայերիս: Մենք քրիստոնյա ենք, հայ ենք, բայց կրոնի մասին պատկերացում չունենք: Պետք է շատ կարդալ, հետեւել դեռ 1946 թվականին Դերենիկ Դեմիրճյանի հայերիս տված գնահատականներին, ասաց զրուցակիցս:
Պատասխանելով մեր մյուս հարցին, թե աշխարհաքաղաքական վերջին զարգացումների ֆոնի վրա Հայաստանն ի՞նչ տեղ ունի մեր տարածաշրջանում, նկատի ունենալով, որ գերտերությունների հետաքրքրությունը մեր տարածաշրջանի նկատմամբ մեծացել է, պրն Գրիգորյանը պատասխանեց.
- Մենք շատ դժվար վիճակի մեջ ենք հիմա: Բարեբախտաբար ամերիկահայությունը կա, որ օգնում է Հայաստանին: Առանց ամերիկահայության Հայաստանն արդեն բաժանված կլիներ: Մենք հիմա Ամերիկայի եւ Ռուսաստանի քաղաքականության մեջտեղն ենք, Պարսկաստանի եւ Ամերիկայի մեջտեղն ենք, Թուրքիայի եւ Պարսկաստանի մեջտեղն ենք, Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի մեջտեղն ենք: Մեր պատմության ընթացքում մենք միշտ ամենքի մեջտեղում ենք եղել: Բայց բարեբախտաբար Հայաստանը հաջողել է համոզելու մարդկանց, որ Ղարաբաղի խնդիրը կրոնական պատերազմ չէ, կրոնական խնդիր չէ, այլ քաղաքական խնդիր է: Եվ դրա վկայությունն է նաեւ Երեւանում պարսկական մզկիթի վերականգնումը: Դա ամենալավ գաղափարն էր: Հայաստանը պետք է առայժմ քաղաքական չեզոքության մեջ լինի, առանց հաճույքը ունենալու չեզոք մնալու: Հիմա մենք շատ պետք ունենք դիվանագետների, քան քաղաքական գործիչների: Իմ վախն այն է, որ մենք նորից լինելով վերը նշվածների մեջտեղում, կկորցնենք, եթե Ռուսաստանն իր քաղաքականությունը փոխի Ադրբեջանի հանդեպ, եթե Ամերիկան փոխի իր վերաբերմունքը Ռուսաստանի հանդեպ: Եթե Պարսկաստանը խնդիր ունենա, այդ դեպքում ի՞նչ կլինի:
- Այսօր օրակարգում է Թուրքիայի կղմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցը:
- Իմ վախն այն է, որ եվրոպացիները Հայոց ցեղասպանության հարցը կօգտագործեն, չթողնելով Թուրքիային մտնել Եվրոմիություն եւ դա էլ ավելի կվատացնի մեր հարաբերությունները Թուրքիայի հետ: Նրանց ազգայնականները պիտի վրդովվեն: Այժմ պետք է այնպես անել, որ արդյունքում ասվի, որ ոչ թե հայերի պատճառով դա չեղավ, այլ Եվրոպայի խիղճը չթողեց: Դա շատ կարեւոր մեկ կետ է: Եվրոպացիներն իրենց մշակույթի ոգին են պաշտպանում, այլ ոչ թե հայությանը: Այդ ձեւով պետք է ներկայացնենք: Դա եվրոպացիների խնդիրն է: Ամեն դեպքում ես ուզում էի, որ Հայաստանը Եվրոպայի հարեւան դառնա, որովհետեւ այդժամ թուրքական բանակը կկազմի Եվրոմիության մաս, ազգայնականները չեն կարող այլեւս սահմանը փակել եւ Հայաստանի տնտեսական վարկը կբարձրանա:
Մի ուրիշ խնդիր կա` թե ինչպիսի կապեր կունենա Վրաստանը Թուրքիայի հետ: Վախս այն է, որ Վրաստանի միջոցով թուրքական ընկերությունները կգան եւ կտիրեն Հայաստանը:
Ուստի շատ զգույշ պետք է լինել եւ պետք չէ հոխորտալ, որ մենք չթողեցինք, որ Թուրքիան դառնա Եվրոմիության անդամ,- ասում է Վարդան Գրիգորյանը` Կառնեգի կորպորացիայի նախագահը Նյու Յորքից:
Վերջում ավելացնենք, որ այս տարվա Ֆորում-2000-ի անցկացումը համընկավ Վացլավ Հավելի ծննդյան 70-ամյակի հետ: Այդ առթիվ նա բազմաթիվ շնորհավորանքներ էր ստացել աշխարհի տարբեր երկրների ղեկավարներից, այդ թվում Ուկրաինայի նախագահի կողմից արժանացավ երկրի բարձրագույն պարգեւներից մեկին: Տեղին կլիներ, որ Հայաստանի ղեկավարներն էլ շնորհավորեին միջազգային վարկ ունեցող նախկին նախագահ Հավելին, որը ոչ միայն միակ չեխ ազդեցիկ գործիչն է, ոըը Հայոց ցեղասպանությունը նշել է հրեական Հոլոքոսթի կողքին, այլեւ նրա հովանու ներքո այս տարվա ապրիլին չեխական Սենատում անցկացվել է Հայոց ցեղասպանությանը նվիրված առաջին խորհրդաժողովը:
ՀԱԿՈԲ ԱՍԱՏՐՅԱՆ, Պրահա