«ԱԶԳ» ՕՐԱԹԵՐԹ

ՍՏԵՓԱՆ ՊՈՂՈՍՅԱՆ. «ՄԵՐ ՀԵՌՈՒՍՏԱՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆԸ ՀԵՏԸՆԹԱՑ Է ԱՊՐՈՒՄ»

1956 թ. նոյեմբերի 29-ին, Մինիստրների խորհրդի որոշմամբ Հայաստանում հիմնվեց Հայկական հեռուստատեսությունը: Այդ օրվանից շատ «ջրեր են հոսել» ու այսօր երբեմնի սիրված ու սպասված հեռուստաեթերներին եկել են փոխարինելու նորերը` նորովի: Հանրային դարձած հեռուստատեսությունում աշխատողների 80 եւ ավելի տոկոսը երիտասարդներ են, սակայն այսօրվա եթերը շատ բանով զիջում է տասնյակ տարիների ընթացքում հիմնավորված ու բարձր պրոֆեսիոնալ մակարդակ ունեցող հաղորդումներին:

Հնի ու նորի համեմատականի, գնահատականի նաեւ թերությունների մասին զրուցեցինք 18 տարի անընդմեջ Հեռուստառադիո պետական կոմիտեի նախագահ, պատմաբան Ստեփան Պողոսյանի հետ:

- Նախ սկսենք սկզբից: Հեռուստատեսությանը եւ ռադիոյին մոտ կանգնած չլինելով, ժամանակին դուք նշանակվեցիք կոմիտեի նախագահ, ինչպե՞ս եղավ, դժվա՞ր էր ղեկավարել այդ երկու կառույցները:

- Այնպիսի երկրների համար, ինչպիսին մերն է, որտեղ մամուլը այնքան էլ զարգացած չէր, ասաց Ստեփան Կարպիչը, եկավ հեռուստատեսությունը, ստեղծեց բոլորովին նոր միջավայր, նոր մթնոլորտ, նոր մոտեցումներ եւ որոշ իմաստով նաեւ պետականություն: Այդ տարիներին (50-60 թթ.) հանրապետություններում հեռուստատեսության զարգացմանը առանձնապես ուշադրություն չէին դարձնում, որովհետեւ գտնում էին, որ հանրապետություններին էլ պիտի Մոսկվան սպասարկի: Դա իհարկե հասկանալի էր` քաղաքականություն ռուսական ազդեցությամբ, կուսակցական ուղղվածությամբ, ավելի գործնական ու ազդեցիկ բնույթ էր կրում: Բայց սկսած 1965 թվից, երբ տեղի ունեցան Եղեռնի 50-ամյակին նվիրված իրադարձությունները, Հայաստանում վերաբերմունքը փոխվեց եւ իր ազդեցությունը գործեց մեր երկրի քարոզչական միջոցների վրա: Թերթերը այդ հարցում զուսպ էին (նրանց գրածները ստուգվում էին), իսկ ռադիոն ու հեռուստատեսությունը համեմատաբար ավելի ազատ էին: Հենց այդ թվականին (Այվազյանից հետո) կոմիտեի նախագահն էր Ջոն Կիրակոսյանը, որն առաջին քայլերն արեց եթերում Եղեռնի մասին խոսելով, բայց չկարողացավ շատ առաջ գնալ, որովհետեւ դիմադրությունը շատ ուժեղ էր: Հետո եկավ մյուս նախագահը` Մավր Դավթյանը, որը շատ մեղմ, ռեալ ու զուսպ անձնավորություն էր, եւ իմ բարեկամը: Մավր Մխիթարիչից հետո ինձ նշանակեցին կոմիտեի նախագահ: Իմ մուտքը հեռուստատեսություն պատահական ստացվեց:

- Ինչպե՞ս դա եղավ:

- Ես պատահական նշանակվեցի: Երեք տարի, մինչ այդ, աշխատում էի Վեդիի շրջանային կոմիտեի քարտուղար եւ դժվար էր ընտանիքից հեռու, անընդհատ գնալ-գալը ու մի օր այդ մասին տեղեկացրեցի 1-ին քարտուղար Անտոն Քոչինյանին: Չնայած Քոչինյանը շատ համոզում էր, որ մնամ, սակայն ես չհամաձայնեցի: Հետո ինձ առաջարկեցին Կենտկոմում իրավապահ մարմինների վերահսկողության բաժնի վարիչի պաշտոնը: Դեռ վերջնական որոշում չէի կայացրել, երբ մի օր Մխիթար Դավթյանը (այն ժամանակ «Հայֆիլմի» տնօրեն, Մավրի հայրը) Անտոն Քոչինյանի հետ խորհրդակցելով որոշում են ինձ ուղարկել ռադիոհեռուստատեսության կոմիտե, իսկ Մավր Մխիթարիչին` կենտկոմ` բաժնի վարիչի պաշտոնի:

Ահա այդպես 1970 թ. ես ոտք դրեցի ռադիո եւ տեսա, որ վիճակը շատ լարված էր: Խեղճ Մավրի հոգին «հանել» էին ռադիոյի ծերունիները, կոմիտեի համար կառուցված բնակելի շենքի բնակարանների բաշխման հարցով: Բողոքների թիվը անհամար էր ու Մավրիկը դեռ չէր կարողացել գլուխ հանել, թե ովքեր էին մեղավորները: Ահա սա էր հիմնական պատճառը, որ Մ. Դավթյանը չէր կարողանում ու չէր ուզում այդպիսի մթնոլորտում աշխատել: Իհարկե, այդ հարցը արագ լուծում ստացավ` մի քանիսին հեռացրի աշխատանքից, ամեն ինչ իր տեղն ընկավ: Իսկ հեռուստատեսությունում մեկ այլ լուրջ պրոբլեմ կար: Կառուցել էին, այսպես կոչվող, սպիտակ շենքը, տեխնիկան տեղադրել, բայց չէին կարողանում աշխատեցնել` «նալատկա» անել: Ստիպված դիմեցի այն ժամանակվա վարչապետ Բադալ Մուրադյանին ու խնդրեցի ֆինանսական աջակցություն: Պարզվեց, որ արդեն երեք անգամ բավական խոշոր գումարներ հատկացրել են ու ոչինչ չի արվել: Ես էլ կատակի տալով, թե` ես խոմ չեմ ուտի, գիտեք, էս անգամ էլ տվեք ու կտեսնեք, որ կաշխատի: Տվեցին, գիշեր-ցերեկ աշխատեցինք ու ինչպես խոստացել էի Անտոն Երվանդիչին, չորս ամիս հետո, մայիսի 1-ի շքերթի տրանսլացիան տրվեց հեռուստատեսության թիվ 1 պավիլիոնից: Սակայն կարճ ժամանակ անց պարզ դարձավ, որ տարիներով չօգտագործված սարքավորումները արդեն շարքից դուրս էին եկել ու ստիպված կրկին դիմեցի վարչապետին` փող տա, որ արտասահմանից նոր տեխնիկա գնենք: Ուրախությանս չափ չկար, երբ Բադալ Մուրադյանը ծանր ու թեթեւ անելուց հետո ասաց. «Լսիր, 700.000 ԱՄՆ դոլար (70-ականներին դա շատ մեծ գումար էր) նվիրատվություն կա, թաքցրել եմ մի լավ գործի համար, տալիս եմ վստահելով, որ կաշխատեցնես»: Ահա այդպես էլ, Փարիզից այդ գումարով գնեցինք ու լրիվ թարմացրինք տեխնիկան, սարքավորումները, ու մեր հեռուստատեսությունը անգամ «Օստանկինոյից» ավելի լավ հագեցված հեռուստատեսություն համարվեց: Ու այդպես սկսեցինք կամաց-կամաց նոր ալիք բացել, նոր հաղորդաշարեր ստեղծել»:

Նոր գործընթաց, նոր դժվարություններ

- Իսկ ինչպիսի՞ն էր ստեղծագործական մթնոլորտը, հե՞շտ էր նրանց հետ աշխատելը, ղեկավարելը:

- Ռադիոյում խնդիր չկար, այդ առումով այն ավելի շատ նման էր տպագիր մամուլին: Իսկ հեռուստատեսությունը մոտ էր կինոյին իր կառուցվածքով եւ մարդիկ ավելի ազատ էին իրենց մտածելակերպի մեջ: Նրանք կարող էին օրերով աշխատանքի չգալ, բայց շատ մոբիլ էին, եթե գործ կար, ապա գիշերներն էլ տուն չէին գնում ու մի ընտանիքի պես, համախմբված, քրտնաջան աշխատում էին: Ես չէի ասի, որ ստեղծագործական առումով լուրջ դժվարություններ եղան:

- Իսկ ինչպես կգնահատեիք այսօրվա լրագրությունը:

- Գիտես, նույնիսկ այսօր էլ մեր ժուռնալիստիկան միջին քաղաքացու մակարդակից վերեւ չի բարձրանում, էս է մեր ժուռնալիստիկայի մակարդակը, իսկ ռուսականը ավելի պրոֆեսիոնալ է: Իսկ հեռուստատեսությունում ժուռնալիստիկան ավելի շատ թատրոնի է նմանվում: Այ օրինակ հեռուստաթատրոնը, որտեղ դու էլ ես աշխատել (ասեմ, որ 33 տարի անընդմեջ, Մ. Մ.) հիմնականում վերցնում էիք ռուսական կամ այլ դրամատուրգների կայացած գործերը, բեմադրում ու գնում էին կռիվները` մենք ուզում էինք մեր գրողների գործերը բեմադրել, իսկ դուք հակված էիք ավելի շատ օտարների գործերը ներկայացնել: Ժուռնալիստիկան ինձ համար օտար բնագավառ չէր, երբ ես դեռ աշխատում էի կոմսոմոլում (1956 թ.) իմ առաջին հոդվածը, որը նվիրված էր Բանավանի մի գյուղացու Գառնակերյան ազգանունով, որը իր բակը դրախտավայրի էր վերածել աճեցնելով տարբեր տեսակի վարդեր, արժանացավ առաջին մրցանակի: Իսկ երբ եկա ռադիո, արդեն մոտ 200 հոդվածների եւ երեք գրքույկների հեղինակ էի ու գրելը ինձ համար խորթ չէր, ես սիրում էի գրել: Մի գաղտնիք ասեմ` հեռուստատեսությունը հետաքրքրական էր ու անգամ շատ, ես նման հետաքրքրական աշխատանք իմ կյանքում չեմ ունեցել, եւ շնորհակալ եմ նրանց, ովքեր ինձ նման հնարավորություն տվեցին խորապես ուսումնասիրելու ու աշխատելու այդ բնագավառում, առավել եւս ղեկավարելու: Ես շատ եմ սիրել այդ գործը եւ հաճույքով էլ աշխատել եմ 18 տարի: Եթե համեմատելու լինեմ հայերենի գրագիտության առումով, ապա ռադիոյում աշխատողների ընդհանուր զարգացման աստիճանը ավելի բարձր էր, քան հեռուստատեսությանը: Վերջինում իհարկե գերակշռում էին մտավորական ընտանիքներից դուրս եկածները, զուսպ էին ու ավելի մեղմ, իհարկե երեսառածներ նույնպես կային:

Հանրայինը հետընթաց է ապրում

- Եթե համեմատելու լինենք հին ու նոր ծրագրերը ինչպե՞ս կբնորոշեիք:

- Ես մտածում եմ, որ այսօր մենք ոչ միայն առաջ չենք գնում ծրագրերի առումով, այլեւ հետընթաց ենք ապրում ու չգիտեմ մինչեւ երբ: Նախկինում ծրագրերը ունիվերսալ էին, հասարակության բոլոր խավերին հուզող խնդիրներ առաջադրող ծրագրեր էին, իսկ հիմա բոլոր հեռուստատեսությունները վեր են ածվել 14-20 տարեկան աղջիկների խաղադարան` թըռ, վըռ... սնունդ չեն տալիս, նյութ չկա մեջտեղում: Հեռուստատեսությունը դադարել է իր երեք կարեւոր ֆունկցիաներից երկուսը կատարելուց:

- Որո՞նք են դրանք:

- Ժամանցի, ուսուցման եւ ինֆորմացիայի տրամադրում: Փոխարենն այսօր աղճատված ինֆորմացիա են տալիս բոլոր հեռուստատեսություններն անխտիր: Լուր հաղորդելու փոխարեն մեկնաբանություններ են մեր վզին փաթաթում, ինչո՞ւ: Ես քո չափ չկա՞մ այ տղա, որ ստիպում ես 2 տողանոց լուրին 5 րոպե մեկնաբանություն լսել, այն էլ նըվնըվոցով, լեզվական արատով ու կոպիտ շեշտադրումներով:

Մեզ պետական հեռուստատեսություն է պետք

- Հանրային հեռուստատեսությունը ո՞ւմ համար է:

- Ես դեմ եմ հանրայինին, կողմ եմ պետական հեռուստատեսությանը: Հանրայինը համ էս ա, համ էն ա: Չկա պետական քաղաքականություն, այլ միայն ղեկավարի ճաշակի հեռուստատեսություն է դարձել: Կլինի ուրիշը` ուրիշ ճաշակի հաղորդումներ կլինեն: Ով ֆինանսավորում է TV-ին, նա էլ պատվիրում է «երաժշտությունը»: Ոչ մի TV չի փորձում մյուսի մասին մի վատ բան ասել, անմիջապես կասեն` պետությունը ճնշում է գործադրում: Վերջին հաշվով, կայացող պետությունների համար հեռուստատեսությունն օգտագործել որպես ժամանցի միջոց` դա սխալ է, մեծ շռայլություն եւ ես դրա հետ երբեք չեմ համաձայնվի:

Մեզ անճաշակ սերիալներ պետք չեն

- Պրն Պողոսյան, դուք այժմ Հանրային հեռուստատեսության եւ ռադիոյի խորհրդի անդամ եք, ինչո՞ւ այդ հարցերը չեք բարձրացնում նաեւ արգելում անճաշակ ու անբարո ընտանիքների անկապ վեճերով լի սերիալների ցուցադրությունը:

- Ես բազմիցս այդ հարցը բարձրացրել եմ ու մշտապես ասել, որ դեմ եմ սերիալների ցուցադրությանը: Դա պարզապես սպեկուլյատիվ միջոց է, ոչինչ չի տալիս դիտողին ու օգնելու փոխարեն, մարդկանց խանգարում է: Իհարկե կան նաեւ լավ ֆիլմեր, բայց հարավաֆրիկյան, բրազիլական, մեքսիկական ֆիլմեր ցուցադրելը պարզապես ամոթ է, այդ դարաշրջանը մենք վաղուց անցել ենք: Ցավալի է, որ այսօր հեռուստածրագրերը հենվում են այդպիսի ֆիլմերի վրա ու մյուս հաղորդումները 2-րդ պլան են գցում: Չկա պրոֆեսիոնալ մոտեցում ինքնուրույն հաղորդումների ընթացքում` իմիջիայլոց, ձեռքի հետ «քշում են» եթեր: Օրինակՙ դրանցից են «Օտար խաղեր» կամ բանակայինների հետ մի երիտասարդ աղջիկ զրույց է անում, կամ ֆոկուս-մոկուս, էլ որը ասեմ, շատ են, էդ տեսակ հաղորդումներից հեռուստադիտողը զզվել է ու չի նայում: Դրանց վարողների գլխում մի կոպեկի խելք չկա ու տեսեք, թե ոնց են փորձում գրագետ երեւալ: Կոպտելով ու վիրավորելով տարիքն առած մարդկանց, մտնելով նրանց ընտանեկան կյանքի մեջ: Դեռ լավ է, որ նրանց դատի չեն տալիս այդ տարեցները: Եթե մենք ուզում ենք իրոք Ազգային հեռուստատեսություն ունենալ, ապա շեշտը պիտի դնենք սեփական հաղորդումների վրա, եւ որ դրանք լինեն որակյալ, այլ ոչ թե աղբ: Ես գտնում եմ շատ կոպիտ սխալ էր հեռուստաթատրոնից հրաժարվելը, քանի որ դա հենց հեռուստատեսության լավագույն ձեռքբերումն էր ու դրանից հրաժարվելը կրկնում եմ շատ կոպիտ սխալ էր:

Հեռուստատեսության մասին խոսել ու «Երեւան» ստուդիային չանդրադառնալ, կոպիտ բացթողում կլիներ: «Երեւան» ստուդիան հայկական հեռուստատեսությանը պատիվ էր բերում: 22 ժամ տարեկան ֆիլմեր էին նկարում, ինչո՞ւ բռնեցիք ու մի կողմ գցեցիք, Հայաստանում շա՞տ կան ֆիլմեր նկարահանող ստուդիաներ... Այնպես, որ այսօրվա Հանրայինում պրոբլեմներ կան եւ ես չեմ ասի, որ դրանք միայն սուբյեկտիվ մոտեցումների արդյունք է, բայց չեմ էլ կարծում, որ իրենց տեղում, կոնկրետ մարդու ճաշակը, մոտեցումները, շահերը իրական դեր չեն խաղում: Այնպես որ մեր հեռուստատեսության այսօրվա վիճակը (գլուխը տարուբերելով, բառեր չի գտնում ճիշտ բնորոշելու), մի քիչ հուսադրող է, որ գոնե լավ բաներ էլ կան, սակայն դրանք քիչ են ու «եղանակ չեն ստեղծում»:

Որքան էլ որ խոսենք, աղաղակենք եթերի գովազդների մասին, կամ էլ կրկին սունկի պես աճող լոտոների, ապա գալիս ենք մի եզրակացության, որ այդ բնագավառում ոչ մի օրենք չի գործում ու հետեւող էլ չկա... Ես զարմանում եմ, որ ամբողջ աշխարհը դիտում է Հանրայինը ու պետք է շատ լուրջ ծրագրեր եթեր թողնել, այլ ոչ թե եղածները: Այ, օրեր առաջ ես ամերիկահայերի հետ հանդիպման էի: Պետք է տեսնեիք թե ինչ հարցեր էին տալիս, ոնց էին ջարդում Հանրայինին ու ասում, որ ամոթ չի՞, էդ ի՞նչ եք անում, էդ ի՞նչ ֆիլմեր եք ցուցադրում, ինչո՞ւ եք փորերը բացած աղջիկներին ցույց տալիս, մեր մոտ չկան դրանցից... ահա այսպես վրա էին տվել: Ճիշտ էին, ամոթ է, մենք մի քիչ չտեսություն ենք անում, վերջին հաշվով ի՞նչ ենք ուզում դրանով ասել, փորերը բացելով... Վերջին հաշվով մենք այլ ցեղ ենք, ինչո՞ւ ենք երիտասարդներին այդքան երես տալիս ու թողնում, որ եթերում ինչ ասես անեն: Բա էն «100 տարբերակ» հաղորդումը վարող դերասան Հրանտ Թոխատյանը իրավունք ունի՞ եթերում «ինչն է մարդուն ամենաշատը հանգստացնում» հարցը տալու ու մասնակից 15-16 տարեկան աղջնակն էլ պատասխանում է` սեքսը: Բա հայ կինը, աղջիկը էն էլ էկրանում իրավունք ունի՞ էդպես ասել, ուրեմն նա սեքսով զբաղվո՞ւմ էր, էդ շան աղջիկը, էդ ո՞նց կլինի...

- Եթերում սխալ շեշտադրումների, լեզվական արատով վարողների շուրջ ի՞նչ կասեք:

- Խոսքի արժեքը ամենամեծ տեղն է գրավում լրատվական ծրագրերում, չի կարելի լուրը այնպես կարդալ, ինչպես գեղարվեստական ոճի հաղորդումը: Լուրը պետք է տեմպով կարդալ, ոչ թե արագախոսությամբ: Մեր հաղորդավարների տեմպը պրոֆեսիոնալ չէ: Ասենք, Տաթեւիկը, լավ հաղորդավար է, բայց ը՜-ը՜, ոնց որ բանաստեղծություն կարդա մլավելով, էդպես չի լինի... Այ լավ է կարդում մեր տղա հաղորդավարը...

Առաջ կար ստեղծագործական կոլեկտիվ, որտեղ ամեն եթեր դուրս եկող, աշխատող թրծվում էր այնտեղ, իսկ հիմա չկա այդ գլխավոր բաժինը: Մի քանի մարդ, գործից անտեղյակ, միանում են, հաղորդում անում ու եթեր բաց թողնում: Սա շատ վատ բան է, մասնագիտության նսեմացում է, չէ՞ որ միայն 10-15 տարվա աշխատանքի ընթացքում է հնարավոր մասնագիտանալ հեռուստատեսությունում, այլ ոչ թե կիսատ-պռատ, վճարովի կուրսեր, բուհեր ավարտելով կամ էլ փողոցից բռնած ծանոթով դառնալ ռեժիսոր կամ խմբագիր: Չկա կադրերի ճիշտ պատրաստման մեթոդ, դրա համար էլ մեր երկրի եթերները անգրագետ են: Չնայած, որ շատ ժամանակակից տեխնիկայով են հագեցված: Այ, օպերատորների մասին միայն լավը կարող եմ ասել, որովհետեւ նրանք սերնդափոխությունը կտրուկ չարեցին, այլ կամաց-կամաց ու խեղճ ռեժիսորների նման չդարձան:

- Պրն Պողոսյան, սրա վերջը ի՞նչ է լինելու:

- Եթե ես լինեի ՀՀ կառավարության ղեկավարը, ապա հեռուստածրագրերի կեսը կկրճատեի ու եթեր չէի թողնի: Կվերականգնեի պետական հեռուստատեսությունը, որի միջոցով էլ առաջ կտանեինք պետական ակտիվ քաղաքականությունը, թե չէ ստացվում է, որ թերթերը ամեն մեկը մի կողմ են բռնել, TV-իներն էլ նույնը, ու թե պետության քաղաքականությունը ինչպե՞ս պետք է բնակչությանը հասցվի, մարդ չգիտի, չկա ուղղվածություն: Մոսկվան պետական TV-ին պահում է ու այդ «գործիքը» օգտագործում է պետական քաղաքականությունը առաջ տանելու համար, այլ ոչ թե մի անձի: Մեր սիստեմը լավը չի: Առաջ TV-ին օգնող էր, իսկ հիմա այն դարձել է մարդկանց (տերերի) ճաշակի հարց, եւ որովհետեւ դրանք շատ տարբեր են, եթերները լցված են աղբով: Ինչու չի՞ կարելի ստեղծել մի կոորդինացիոն մարմին, որտեղ քննարկվեն այդ հաղորդումները ու եթերը մաքրվի: Այ, օրինակ, «Կենտրոն» TV-ի լուրերի հաղորդավար տղային ես եթեր չէի թողնի, իսկ «Շանթի» վարող Նվերին կթողնեի: Հեռուստատեսությունը արվեստ է եւ դրան պետք է մաքուր մտքերով ու ձեռքերով մոտենալ, այլ ոչ թե տանել լողացնել, երգացնել, ինչ-որ բան բաժանել... հետահար նպատակներով: Մի բան էլ ասեմ, մեր երիտասարդները լկտի են դարձել, ես մտնում եմ լսարան եւ ոչ-ոք չի կանգնում, էլ ուր մնաց մեր մեծերին հարգեն, ճանաչեն ու ազգային արժեքները գնահատեն: Մենք շատ կարեւոր բան ենք կորցրել այս 15 տարիներին ու մեր երիտասարդ սերունդը աչքաթող է եղել, անգրագետ դարձել...

Ես հեռուստատեսությունը շատ եմ սիրում եւ ուզում եմ, որ այն իսկապես գտնի իր զարգացման ճանապարհը եւ երբեք չշեղվի: Թե չէ զուր ժամանակ վատնել նման հաղորդումներով եթեր դուրս գալու վրա` պարզապես ամոթ է ու անպատվաբեր... մեր երկրի ու մեր հեղինակության համար: Թող այս ասածներս լավ ուսումնասիրեն ու շտկվեն...:

Հարցազրույցը վարեցՙ ՄԱՐԻԵՏԱ ՄԱԿԱՐՅԱՆԸ