Քարե դարում անգամ մարդը Աստված է փնտրել: Երկրպագել է բնությանը, կենդանիներին ու ծառերին, կայծակին ու ամպերին: Երբ նրա գիտակցությունը առավել բարձր զարգացման է հասել, պաշտել է լեգենդների հերոսներին` նրանց վերագրելով գերմարդկային հատկանիշներ, աստվածային իմաստնություն: Նա մշտապես բագիններ ու կուռքեր է կառուցել ու երկրպագել դրանց:
Ողջ այս ընթացքում մարդու նպատակն է եղել գտնել Աստծուն եւ բաց ձեռքերով շոշափել նրան: Նույնիսկ հիմա, երբ կրոնական խճանկարը հստակ գույներ ու սահմաններ ունի աշխարհում, մարդկանց մի ստվար հատված, կուլ գնալով հոգեորսական տարատեսակ թակարդների, կարծում է, թե փնտրում ու գտնում է իրական Աստծուն: Թե որքանո՞վ են «գտածոներն» աստվածակերպ ու կատարյալ, հարց է, սակայն պակաս կարեւոր չէ նաեւ փնտրտուքի պատճառը:
Թերեւս Աստծու փնտրտուքը մաքրվելու եւ կատարելության հասնելու միակ ճանապարհն է շատերի համար: Շատերն էլ նրան փնտրում են, որպեսզի գտնեն նրան, ում գոյությունը կիմաստավորեր սեփականը: Ամեն դեպքում, մշտապես Աստված շատերի համար կենսական նշանակություն եւ գերագույն դեր ունի` ճիշտ ապրելու կերպը, դժվարությունները հեշտ տանելու եւ, ի վերջո, հավերժական կյանքի մասին իրենց երազանքները հավաստիացած տեսնելու նկատառումով: Այսպես թե այնպես` փնտրվել եւ միշտ էլ գտնվել է Աստված: Հայերիս համար դա Հիսուս Նազովրեցին է, ով սեփական օրինակով սովորեցրեց ապրել կատարյալ եւ հավերժ: Ըստ ավանդության, Քրիստոսի աշակերտները, որ նաեւ առաքյալներ էին կոչվում, եկան Հայաստան եւ հիմնեցին Հայ առաքելական եկեղեցին:
Եվ որքան էլ քրիստոնեությունը հայկական եւ հայկականությունը քրիստոնեական արժեքներ են, այնուամենայնիվ, մեզնից ոմանք` հատկապես նախկին հեթանոսների անդավաճան համարվող սերունդները, պահպանել են այն կասկածամիտ վարվելակերպը, որ ունենում է ամեն երեխա, երեւակայելով, թե իր սեփական ծնողը հարազատը չէ: Այդ կերպ եւ մեր հասարակության մի մասը, իրեն «հոգեւոր որբուկի» պես է պահում, պիտակավորելով ե՛ւ Հիսուս Քրիստոսին, ե՛ւ առաքելահիմն եկեղեցին, ե՛ւ հոգեւորականներին: Նա ամեն բան կհայհոյի եւ կորակավորի, միայն ի՛նքն անձամբ չապրի ու չենթարկվի այն կարգուկանոնին, որի հաստատման համար, ըստ մեր հավատքի, Աստված իր միածին Որդուն տվեց:
Հասարակության մեկ այլ հատված էլ անառակ որդու նման որոշեց, որ Աստծու պատվիրանների առաքելական մեկնություններն ու դրանց սերունդների ստեղծած աստվածաբանությունը ճիշտ չեն (երբեմն նաեւ ձեռնտու չեն տարբեր աշխարհաքաղաքական եւ տնտեսական խաղերի մեջ) եւ հրաժարվեց Հայ առաքելական եկեղեցուց: Սա ծնեց տարբեր կրոնական միավորներ` համշենահայ մահմեդականներից մինչեւ հայ կաթոլիկներ, բողոքականներից մինչեւ մերօրյա աղանդավորներ: Դրանք էլ իրենց ծագմանը հարիր կերպով փոխանակ միանալու մեկ Աստծու շուրջը եւ լինելու քրիստոնեավայել ընթացքի մեջ, պառակտեցին ազգն ու հայրենիքը, քայքայեցին միաբանությունն ու ազգային ոգին:
Այս ամենը դարեր շարունակ, նաեւ մեր օրերում մառանում բույն դրած առնետի պես կրծեցին հայ եկեղեցու հիմքերը, եւ հիմա էլ շարունակվում է սերմացու գողացող-փչացնողի հստակ քաղաքականությունը:
Նման երեւույթների զազրելիությունն առավել է կրկնապատկվում, երբ հաշվի ես առնում, որ իր բազմաթիվ թերություններով ու թերացումներով հանդերձ, ի վերջո, Հայ առաքելական եկեղեցին եղավ հայ ժողովրդի այն միակ պատմական հանգրվանը, որ փրկեց նրա ինքնությունը` ստեղծելով ու պահպանելով հայ գիրն ու գրականությունը, եղավ այն բերդը, ուր հայկականությունը պատսպարվեց ու զարգացավ, դարձավ մշակույթ ու կուլտուրա` ծաղկելով քարերի ու մագաղաթների վրա, ելեւէջվելով միջնադարյան շարականների ու երգասացությունների մեջ` ստեղծեց հայկական զուլալ երգի գանձարանը:
Պատերազմների ժամանակ եկեղեցիների պատերն անգամ պատրաստի բերդ ծառայեցին, հոգեւոր մրրիկների ժամանակ` նրա ազգապահպան դերը եւս նշանակալից եղավ, չնայած հանուն արդարության, նշենք, որ այդ դերը գնալով ավելի սեղմ շրջանակի համար արդյունավետ դարձավ:
Այս ողջ մտածումները ծնվեցին այն մտավախությունից, որ մեր օրերի անաստվածությունն ու չարի հաղթարշավը ամեն քայլափոխի ու գրեթե ամեն գործի մեջ տեսանք: Եվ այստեղ է, որ հղացավ սարսափելի հարցը` ո՞ւմ է պետք եկեղեցին, եթե հավատացյալը հավատում եւ լուռ աղոթում է, անհավատն էլ` եթե հավատում է, ապա ո՛չ իրական Աստծուն կամ Սուրբ Երրորդությանը, այլ փողին, ունեցվածքին ու այլ «որկրամոլական պատեհապաշտությունների»: Այս դեպքում ո՞ւմ համար է եկեղեցին եւ նրա համազգային նշանակության տեսլականը: Հարցն առաջացնում է հավատացյալների զայրույթը ու նրանք հակադարձում են` «Եկեղեցի նշանակում է հավատացյալների հավաքատեղի, այլ ոչ թե քարե շինություն կամ կոչմանն անարժան հոգեւորական: Եթե եկեղեցին պետք չէ, ուրեմն Աստված ու հավատավոր մարդն էլ պետք չեն: Ավելին, գուցե հաջորդիվ կասեն, որ մեղա քեզ, Տեր Աստվա՞ծ, ու նրա ցույց տված մաքրման, կատարելության ճանապարհն է՞լ պետք չէ:
Հապա ո՞վ եւ ի՞նչ է պետք աշխարհին: Փողի մոլուցքից կորացած ու դեգրադացված մարդը, որ մեղքերի հորձանուտում վաղուց այլեւս դատապարտված է հոգեւոր մահվան, թե՞ առաջադեմի դիմակով զինված այն հորդան, որ պոռնկությամբ է այլասերում չեզոք ու չկայացած հասարակական զանգվածներին, միամիտ մարդկանց ու երեխաներին»:
Իրապես, դժվար է միանշանակ պատասխանել այս դառն հարցերին: Մանավանդ հայերիս մեջ դժվար է գտնել տասը գոնե միանման պատասխան: Կնշանակիՙ հայերս, ունենալով քրիստոսապաշտության 1700-ամյա ճանապարհի փորձառություն, 21-րդ դարի շեմին մեր ապրելակերպով ու մտածելակերպով, մեր խոսքով ու գործով, մեր մտքով ու ձայնով չգիտենք` պե՞տք է մեզ մեկ աստված եւ մե՛կ եկեղեցի, թե՞ ոչ...
ՍՈՒՍԱՆՆԱ ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ