«ԱԶԳ» ՕՐԱԹԵՐԹ

ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ

Հարցազրույց Բեյրութի «Ազդակ» օրաթերթի գլխավոր խմբագիր Շահան Գանտահարյանի հետ

- Նայելով անցյալին, պետք է կարողանալ շիտակ ապրել, սրբագրել այսօրվա օրը: Որպեսզի հետագայում, հետադարձ հայացք գցելով արդեն իսկ մեր ա՛յս ժամանակներինՙ ազգովին չափսոսանք մեր ընթացքը, ինչ-որ չափով կորսված լինելու եղելությունը: Խոսքս հիմնականում վերաբերում է նորօրյա սերնդի ազգային նկարագրին, նրա հայեցի եւ ընդհանրապես մարդկային դաստիարակությանը, նրա, եթե կարելի է այսպես արտահայտվելՙ մարդակերտմանը: Նաեւ վերաբերում է հայաստանյան վերջին իրադարձություններին, որոնք ականատես դարձրին համայն աշխարհինՙ մեր ներկայիս հասարակության մեջ «թաքնված» եւ «պատեհ առիթներով» ժայթքած տարակուսելի «ներուժը»:

- Անշուշտ, Ձեր առաջ բերած խնդիրը չափազանց կարեւոր եւ մեծ մտահոգության կարոտող հիմնահարցեր են: Ազգովին պիտի ջանանք հնարավորինս ավելի հայեցի դարձնել մեր ներկա սերունդը (լեզվից սկսած մինչեւ բարքերը, բարքերից սկսած մինչեւ ազգային ինքնագիտակցումը):

Համոզված եմ, որ Հայոց ցեղասպանության ճանաչումն արդեն իսկ նվաճված փուլ է: Բացի այդ, ցեղասպանության ճանաչմանն առընթեր այսօր շատ է շեշտվում հատուցման խնդիրը: Երեւան է գալիս քաղաքականության ջատագովներիՙ նաեւ հատուցման տեսությունը եւ պրակտիկ գործընթացի անշրջելիության գաղափարը: Ինչը մեծապես գնահատելի է: Միանշանակ է, որ ճանաչումը չի՛ կարող վերջակետ դնել պահանջատիրության քաղաքական գործընթացում:

- Ակներեւ է, որ դուք քաջատեղյակ եք Հայաստանի ԶԼՄ-ների ներկա կացությանը: Եթե համեմատենք ներկայիս լիբանանահայ մամուլի հե՞տ...

- Ո՛չ միայն Լիբանանի, այլեւ ամբողջ Սփյուռքի համեմատությամբ, հայաստանյան լրագրողական դաշտը նախ եւ առաջ շահեկանորեն առանձնանում է արծարծված թեմաների հարստությամբ, հնչեցրած խնդիրների բազմազանությամբ, որոնք առաջին հերթինՙ ներհայաստանյան հարցերի ընդգրկուն համապատկերն են: Բացի այդ, Սփյուռքի մամուլի համեմատությամբ, այստեղ տարբեր հարցեր հարուցվում են առավել սուր, խիստ, երբեմն նույնիսկ, ես կասեիՙ հանդուգն: Սա վերաբերում է ո՛չ միայն ոճին, այլեւ ընտրած թեմաներին: Անպայման պիտի նշեմ նաեւ առկա արհեստավարժության գործոնը: Ցավոք, Սփյուռքի ամբողջ մամուլը տառապում է հավուր պատշաճի մասնագիտական գիտելիքներ, կարողություններ ունեցող լրագրողների պակասից: Ինչ վերաբերում է պարբերական մամուլում հնչեցրած նյութերի ընտրությանը, ապա Սփյուռքն ավելի պահպանողական է այդ հարցում:

- Իսկ եթե համեմատելու լինենք մամուլի կուսակցական լինելու պարագա՞ն...

- Գիտեք, եթե թվում է (եւ որոշ չափով այդպե՛ս է), որ Սփյուռքի կուսակցապատկան թերթերն ավելի հաջողված են եւ ապահովված իրենց գոյության մեջ, ապա նույնը չի՛ ասվի հայաստանյան մամուլի դեպքում:

- «Ազդակ»-ն այսօր Հայաստանի մամուլի հետ ունի հստակ համագործակցություն, մասնավորապես «Երկիր» օրաթերթի արտատպության օրինակով:

- Այո՛: «Երկիր» օրաթերթի յուրաքանչյուր համարը, Հայաստանում լոյս տեսնելու հաջորդ օրը, Մեսրոպյան ուղղագրությամբ լույս է տեսնում մեզ մոտ, Բեյրութում: Ես արժեւորում եմ եմ այդ փաստը: «Երկիր»-ը նաեւ մեզ մոտ պահանջարկ եւ ընթերցող ունի: Կուզենայի առանձնակի նշել մեր համագործակցութիւնը «Երկիր» թերթի գլխաւոր խմբագիր Սպարտակ Սեյրանեանի* հետ, որի գործնական մասնակցութեամբ 2005-ին լոյս տեսաւ «Ազդակ»-«Երկիր» միացեալ բացառիկ համարը, նուիրուած Հայոց ցեղասպանութեան 90-ամեակին: Պատեհ առիթով չեմ կարող չասել, որ արդեն տարիներե ի վեր «Ազդակ»-ը վայելում է նաեւ հայ լրագրողների, հրապարակագիրների ներկայությունն իր էջերում, որն անկասկած, մեծապես շահեկան է մեզ համար: Մասնավորապես հիշատակեմՙ ամեն շաբաթ լույս տեսնող Թաթուլ Հակոբյանի հետաքրքրական քաղաքական հոդված-մեկնաբանումները: Եվ, թեպետ ասում են, որ «ներկաների մասին չեն խոսում», սակայն այդուհանդերձ, ուզում եմ նաեւ նշել Ձերՙ Թամար անունը, որի մշակութաբանական հրապարակումները տակավին 1994 թվականից, եւ առավելապես վերջին տարիներին, շահեկան երանգ են տալիս «Ազդակ»-ի էջերին: Բացի այդ, հանձին Ձեզՙ այսօր կենդանի կամուրջ է ստեղծվել լիբանանահայ-հայաստանյան մամուլի, մասնավորապես «Ազդակ»-«Ազգ» թերթերի միջեւ, որի համար ուրախ եմ:

Իմ անձնական-գործնական շփումները հայրենիքի լրագրողական դաշտում արժեւորվում են նաեւ «Ազգ»-ի գլխավոր խմբագրի հետ պարբերորեն ունեցած հանդիպումներովՙ Երեւանում եւ Բեյրութում: Այս ամենըՙ փոխճանաչման երկուստեք անհրաժեշտ ընթացք է:

- Սովորաբար շատ է խոսվում մամուլի ազատության մասին: Անշուշտ, հատկապես նախորդ քաղաքական համակարգի 70 տարիների համեմատությամբՙ ազատ եւ շա՜տ ազատ է ներկայիս հայաստանյան մամուլը: Սակայն ակնբախ է, որ ազատությունը երբեմն (եթե ոչՙ հաճախ) վեր է ածվում արխայիկ եւ անարխիկ վիճակի: Հայհոյաբանություն, բանսարկու ասեկոսեներ, միտումնավոր զրպարտություն եւ կամ անփութորեն չստուգված, չճշտված փաստերի մատուցում, դեռ չասված օրըստօրե թափ առնող գրագողության այլ եւ այլ ձեւ-տեսակների մասին: Սաՙ ներկայիս մամլո ազատության երեսներից մեկն է: Մյուս կողմից կրկին անդրադառնալով ընթացիկ տարվա մարտ ամսվա իրադարձություններին, կարող ենք վավերել, որ դեմ առ դեմ կանգնեցինք աննախադեպ փաստի առջեւ, երբ իշխանությունների կողմից քայլ արվեց սահմանափակել, որոշակի կաղապարների մեջ դնել մամուլի տեղեկատվական դաշտը: Կարելի է ընդունել, որ դա արվեց կրքեր չբորբոքելու միտումով: Բայց եւ այնպե՜ս... խոսքս այդ քաղաքականության մասին չէ՛: Այլՙ մամուլի եւ նրա ազատություն կոչվող կարգավիճակի եւ դերի: Փաստորեն (անկախ այն բանից, թե ում կողմից եւ ինչու) ունեցանք մամուլի ազատության սահմանափակման փորձ: Ի՞նչ եք կարծում, չարժե՞ արդյոք մտորել նման երեւույթի մասին: Եվ այն մասին, թե նման փորձը կարող է հղի լինել շարունակությամբ, ասենք քաղաքական, սոցիալական ճգնաժամերի (եւ այլ ու այլ) ժամանակ: Արդյոք սա նախադեպը չի՞ ընդհանրապես մամլո ազատության դեմ ոտնձգության համար:

- Գուցե դուք փոքր-ինչ սրացնում եք երեւույթը: Թեպետ, անշուշտ, մամուլի ազատությունը երբեք եւ ո՛չ մի իրավիճակներում չպետք է սահմանափակվի, դաՙ միանշանակ է: Սակայն միանշանակ է նաեւ այն, որ մամուլիՙ թե հեռարձակման միջոցները, թե պարբերականները երբեք չպիտի դառնան հայհոյագրության, բամբասանքի, միմյանց հետ (անձնականիցՙ կուսակցական) հաշվեհարդար լինելու միջոց: Չափազանց կարեւոր է, պարզապես անհրաժեշտ է էթիկայի, բարոյականության նորմերի եւ հատկապես կառուցողական քննադատության առկայությունը: Իսկ ինչ վերաբերում է երեւանյան մարտ ամսվա իրադարձություններին, ապա վստահ եմ, որ մամուլն ընդհանրապես պիտի նման իրավիճակներում ոչ թե սրի եւ թեժացնի մթնոլորտը, այլՙ հիմնված օբյեկտիվ, անաչառ մեկնաբանումների եւ ճշմարիտ փաստերի վրա, հավասարակշռություն ստեղծի հասարակության մեջ:

- Ընկեր Շահան, մեր զրույցը արդ տեղափոխենք զուտ լրագրողական դաշտ, արծարծելով վերջինիսՙ առավել ներքին ծիրին աղերսվող խնդիրներ: Եվ կրկին գանք համեմատությանը... Այս անգամՙ ոչ սոսկ հայկական ասպարեզին պատկանող: Կարծում եմ, եթե խոսելու լինենք արաբական մամուլի մասին, ապա առավել ճիշտ կլինի զուգահեռներ անցկացնել լիբանանյան եւ արաբական մյուս մամուլի միջեւ: Այդպես չէ՞...

- Այո, այդպես է: Քանզի համայն արաբական աշխարհում Լիբանանն ունի իր խիստ ուրույն դիմագիծը: Դա մեծապես վերաբերում է նաեւ մամուլին:

- Կարելի՞ է հավաստել, որ ներկայումս Լիբանանի մամուլն առավել կայացած գործոն էՙ ընդհանրապես արաբական մամուլի համայնապատկերում: Թեպետ, ցավոք, այդ չափից ավելի է քաղաքականացված:

- Այո, գերքաղաքականացված է, եւ հաճախՙ հարափոփոխ քաղաքական տրամադրություններով: Ինչը որոշակի առումով նվազեցնում է նրա վարկանիշը: Սակայն ընդհանրական պատկերի առումովՙ ճշմարիտ եք: Լիբանանյան մամուլն առաջնահերթ նշանակություն եւ կշիռ ունի արաբական աշխարհում:

- Դրան, վստահ եմ, նպաստում է նաեւ այն, որ լիբանանյան «Նահար» եւ «Սաֆիր» օրաթերթերի բովանդակությունը համաարաբական է եւ ընդգրկում է Միջին Արեւելքի համատարածքային խնդիրներ: Բացի այդ, երեւում է, որ այդ օրաթերթերն օժտված են բավականաչափ արհեստավարժ աշխատուժով: Եվ այս երկու հանգամանքների համագումարն է, որ դարձնում է «Նահար» եւ «Սաֆիր» օրաթերթերն ազդեցության գործոն ամբողջ տարածաշրջանում:

- Այդպե՛ս է:

- Դուքՙ մասնագիտությամբ քաղաքագետ, ուսանել եք Հայկազյան համալսարանում, Համազգային հայագիտական հիմնարկում, նաեւՙ Երեւանի պետական համալսարանի միջազգային հարաբերությունների բաժնում: 2002 թվականից ստանձնել եք «Ազդակ» օրաթերթի գլխավոր խմբագրի եւ տնօրենի պաշտոնը: Ի՞նչ կպատմեք «Ազգ»-ի ընթերցողին ձեր թերթի եւ ընդհանրապես ներկայիս հայ մամուլին առնչվող խնդիրների մասին:

- Անշուշտ, խորհելու եւ խոսելու շատ բան կա, շատ հարցեր եւ խնդիրներ: Կան նվաճումներ, կան մտահոգություններ: Ինչ վերաբերում է «Ազդակ»-ին, ասեմ, որ այն, ինչպես յուրաքանչյուր պարբերական, ունի իր ե՛ւ դժվար լուծվելիք օրվա խնդիրներ, եւ թե՛ հաջողություն ու վերելք արձանագրած փուլեր: Եվ այդ ամենն օժտված է իր առանձնահատկություններով, անշուշտ: Ասեմ, որ ՀՅԴ-ի պաշտոնական օրաթերթ լինելը «Ազդակ»-ին իր գոյության համար ապահովության զգալի երաշխիքներ է ընձեռում: Բնականաբար, թերթն ունի ստույգ քաղաքական եւ գաղափարական ուղղվածություն: Սակայն դա բնավ չի սահմանափակում լիբանանահայ գաղութի կյանքի անխտիր բոլոր թեմաներին անդրադառնալու եւ դրանք անաչառորեն եւ բազմակողմանիորեն ներկայացնելու գործընթացը: Վերջինիս մեծապես նպաստում է «Ազդակ»-ի էջերում տեղ գտած երկու ուշագրավ բաժիններիՙ «Նամականի» եւ «Մեր ընթերցողները գրում են» առկայությունը: Դրանցում, ինչպես դուք ինքներդ նկատած կլինեք, մեր ընթերցողների լայն լսարանը դիմում է մեզ նաեւ բանավեճային եւ ազատ բնույթի ամենատարբեր հարցերով: Գիտեք, որ զգալի տեղ ենք հատկացնում քաղաքական նյութերին (թե՛ տարածաշրջանային, թե՛ հայաստանյան, թե՛ ընդհանրապես աշխարհի քաղաքական իրադարձությունները մեկնաբանող): Բացի այդ, «Ազդակ»-ի էջերում իրենց մշտական տեղն ունեն ընկերային, գիտամշակութային, մարզական, կնոջական նյութերին անդրադարձող հրապարակումներ:

- Ընդմիջելով ձեզ ասեմ, որ չափազանց գնահատելի է վերջերս «Ազդակ-գրական, Ազդակ-մշակութային» ներդիր-հավելվածի ստեղծման փաստը, որն, աներկբայորեն, հարստացնում է եւ ընթերցողի համար առավել գրավիչ է դարձնում թերթը:

- Այո: Պիտի շեշտեմ, որ որոշակի առումով երկակի է «Ազդակ»-ի սպառման խնդիրը: Լավ է, որ ունենք մեծաքանակ ընթերցող: Թերթը սպառւում է բաժանորդագրությամբ, վաճառվում է կրպակներում եւ գրախանութերում, տպաքանակի զգալի մասն առաքվում է Այնճար ու նաեւ Սիրիա: Ինչպես գիտեք, Սիրիայի միակ հայկական թերթըՙ Հալեպում հրատարակվող «Գանձասար» շաբաթաթերթն է: Այդպիսով, փաստորեն ստացվում է, որ «Ազդակ»-ը նաեւ Սիրիայի հայ օրաթերթն է: Սաՙ դրական կողմի մասին: Իսկ ո՛չ դրական գործոնըՙ արդեն ամբողջ աշխարհի մամլո դաշտին «հակադրված» համացանցն է: Դեմ չեմ. անշուշտ, համացանցը քաղաքակրթության նոր փուլի արգասիքն է: Սակայն այսօր այն մեծապես սպառնում է պարբերական մամուլինՙ վերջինից իրական ընթերցողին «խլելու» վտանգով: Գաղտնիք չէ, որ համայն աշխարհում խիստ նվազել եւ նվազում է ընթերցողների թիվը, որովհետեւ շատերը նախընտրում են ծանոթանալ մամուլին համակարգչային կայքէջերում: Սա իրականություն է, որի դեմ պայքարելը երեւի թե անիմաստ է: Մյուս կողմից, շատերը, եւ դրանց թվում, օրինակ, նախկին լիբանանահայության զգալի մասը, որ հիմա բնակություն է հաստատել ԱՄՆ-ում եւ այլուրՙ համակարգչի միջոցով հնարավորություն է ստանում հաղորդակից լինելու մեր թերթին: Սա նույնպես մեզ համար կարեւոր է: Եվ պիտի փաստեմ, որ «Ազդակ»-ի ընթերցողները միշտ հավատարիմ են մնում նրան: Որտեղ էլ որ ապրեն, աշխարհի որ ծագերում էլ այժմ լինեն, նրանք թե՛ մեզանից անբաժան ընթերցող են, եւ դրանով իսկՙ բարոյական նեցուկ, եւ թե հաճախՙ նյութական հովանավորության ձեռք մեկնող, որի համար շնորհակալ ենք նրանց:

- Չե՞ք կարծում, որ մեր ժամանակներում հրատապ է դարձել համայն հայ մամուլի առավել մերձեցման հրամայականը: Կարծում եմ, որ ներկայիս հայ մամուլի դաշտըՙ հայրենիքի թե սփյուռքի, մեծապես կարիք ունի նախ ավելի սերտ փոխճանաչման, փոխառնչության, եւ ապաՙ ընդհանուր համախնդիրների միասնատեղ վերլուծման, քննարկմանՙ անհրաժեշտ ուղիներ որոնելու փոխշահեկան ու ազգանպաստ գործում:

- Միանշանակ այդպե՛ս է: Համոզված եմ, որ հասունացել է ժամըՙ ստեղծելու Հայաստան-սփյուռք համակարգված եւ կայունապես գործող համատեղ մամլո դաշտ: Պարբերաբար կազմակերպել ընդհանուր մամլո ասուլիսներ, ստեղծել համագործակցության մարմին, լինի դա լսարան, գուցեՙ խորհրդաժողով, ինչպես ուզում եքՙ անվանեք: Դրանում պիտի համախմբված լինեն Հայաստանի եւ սփյուռքի մամլո ներկայացուցիչները եւ միասնաբար լուծման ընթացք տան ներկայիս հայ մամուլի առջեւ ծառացած այլ եւ այլ խնդիրներին:

- Եվ թող Լիբանան-Հայաստան մամլո դաշտի սերտացման նախադրյալներից մեկը լինի մեր այս հանդիպում-զրույցը, որը սկիզբ առնելով հայ սփյուռքի սիրտ Բեյրութում գործող «Ազդակ» օրաթերթի խմբագրատանը, իր տրամաբանական շարունակությունն է գտնում մայր հայրենիքի «Ազգ» օրաթերթի էջերում:

Հարցազրույցը վարեցՙ ԹԱՄԱՐ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ, Բեյրութ

* Հարցազրույցին հետեւեց Սպարտակ Սեյրանյանիՙ ԿԳ նախարարի պաշտոնում նշանակումը: - Խմբ.