Ի՞նչ է այն ցույց տալիս հիմա եւ ի՞նչ հուշում առաջիկայի համար
Անշարժ գույքի շուկան տվյալ երկրի քաղաքական ու տնտեսական կացությունն արտացոլող լավագույն ցուցիչն է: Հայաստանում 2001-2002 թվականներից սկսված անշարժ գույքի գների աճը ամենահավաստի «ջերմաչափն» էր առ այն, որ երկիրը, հաղթահարելով 90-ականների համընդհանուր փլուզման, պատերազմի եւ վատ կառավարման հետեւանքները, թեւակոխել էր տնտեսական զարգացման ժամանակահատվածը: Երբ հետ ենք վերադառնում դարձյալ նույն 90-ականներին, երբ ինքնաթիռի տոմսի գնով բնակարաններ էին վաճառվում, պարզ է դառնում, որ դա նույնպես հստակ արտացոլումն էր այդ տարիների երկրի տնտեսական վիճակի, ավելի ճիշտ տնտեսության գրեթե բացակայության:
Փաստորեն, անցնող 7-8 տարիներին բնակարանների եւ անհատական տների գներիՙ սկզբնական շրջանում միջին տարեկան 50 տոկոս, հետո ավելի ցածր տեմպերով աճը խոսում էր այս ոլորտում պահանջարկի ավելացման մասին: Բնական է, որ առանց երկրի տնտեսական ընդհանուր աշխուժության դա տեղի ունենալ չէր կարող: Ճիշտ է, տեսակետներ կան, որ ինչպես տնտեսական աճն ընդհանրապես, այնպես էլ անշարժ գույքի գների աճը արդյունք է հիմնականում արտերկրից եկող մասնավոր փոխանցումների, սակայն, այդ տեսակետները կամ խիստ մակերեսային են, կամ պարզապես կոնկրետ անձանց եւ ուժերի քաղաքական շահն են հետապնդում:
Դարձյալ նույն 90-ականներին Հայաստանից զանգվածային արտագաղթի հետեւանքով տարբեր երկրներում գտնվող մեր հայրենակիցներիՙ իրենց հարազատներին ուղարկած գումարներն, իհարկե, նպաստել են Հայաստանում արդյունաբերության, շինարարության եւ տնտեսության այլ ճյուղերի զարգացմանը: Սակայն, առնվազն դիլետանտիզմ է մասնավոր փոխանցումների դերի գերագնահատումը: Նախ, այդ փոխանցումները հիմնականում փոքր եւ սպառողական նպատակներով ուղարկված գումարներ են, որոնք Հայաստանում ուղղվում էին առօրյա հոգսերի բավարարմանը: Երկրորդ, Հայաստանի բնակչության գերակշիռ մասն, այդուհանդերձ, մասնավոր փոխանցումներ չեն ստանում արտերկրից: Կենտրոնական բանկի տվյալներով, արտերկրից մասնավոր փոխանցումներ են ստանում Հայաստանի բնակչության մոտ մեկ երրորդը: Այսինքն, միանշանակ է դառնում, որ տնտեսական զարգացման եւ նրա անմիջական ցուցիչ անշարժ գույքի շուկայի աշխուժացման հիմնական պատճառն ամբողջ երկրի բիզնես միջավայրի բարելավումն ու մեծածավալ ներդրումներն (ինչպես արտաքին, այնպես էլ ներքին) են եղել:
Այն, որ Հայաստանի տնտեսության համար անցնող 2008 թվականն այնքան էլ բարեհաջող չէ, թեեւ դեռ տարին չի ավարտվել, բայց արդեն ակնհայտ է: Բավական է միայն հիշատակել տնտեսական աճի ցուցանիշը, որն անցյալ տարվա այս նույն ժամանակահատվածում գտնվում էր 13 տոկոսի շրջակայքում, իսկ հիմաՙ 9 տոկոսի: Այն, որ մեր տնտեսության համար խնդիրները սկսվեցին դեռ տարեսկզբից, նույնպես ակնհայտ է, եւ դարձյալ դրանք առաջինը երեւացին անշարժ գույքի շուկայում:
Նախագահական ընտրություններին հաջորդած շրջանում, պարտված եւ իր պարտությունը չճանաչած քաղաքական ուժի հրահրված ապակայունացման եւ մարտի 1-ին հրահրված անկարգություններին առաջինն արձագանքեց անշարժ գույքի շուկան: Մարտ, ապրիլ, մայիս ամիսներին գործարքների թիվն այստեղ նվազեցին, հաջորդող 2-3 ամիսներին որոշակիորեն աճեցին, սակայն բոլոր դեպքերում զգալիորեն զիջում են նախորդ տարվա ցուցանիշներին: Ավելին, մեկ-երկու անգամ նկատվեցին բնակարանների գների թեեւ փոքր, բայց նվազում, ինչը վերջին 7-8 տարիներին չէր արձանագրվել: Փաստորեն, մեր երկրի տնտեսությանը այս տարի հասցած առաջին հարվածը երկրի ներսից էր, ինչը եւ արձանագրվեց անշարժ գույքի շուկայում: Սրան հաջորդեց արտերկրից եկած հարվածըՙ ռուս-վրացական պատերազմը, ինչը դարձյալ արձանագրվեց անշարժ գույքի շուկայումՙ հոկտեմբերին այստեղ գրանցված առուվաճառքի գործարքների նվազման եւ Երեւանում բնակարանների միջին գների փոքրիկՙ 0,3 տոկոսով անկման տեսքով: Սա կարող էր ավելի հեշտությամբ հաղթահարվել, քան ներքին հարվածը, եթե չպայթեր ամերիկյան ֆինանսական ճգնաժամը, որը շուտով վերածվեց համաշխարհային ճգնաժամի:
Ճիշտ է, անշարժ գույքի շուկայում գների նշանակալից անկում տեղի չի ունեցել, բայց առուվաճառքի գործարքների նվազումը նախորդ տարվա համանուն ժամանակահատվածի համեմատ չի կարող երկար շարունակվելՙ առանց իր հետ գների անկում բերելու: Անշարժ գույքի շուկայում գների անկման երեւույթի եւ դրա հասարակական ընկալման մասին հարկ է հատուկ անդրադարձ կատարել:
Շուկայական տնտեսության չգրված օրենքներին անծանոթ մեր շատ հայրենակիցներ վերջին տարիներին անհանգստությամբ, եթե չասենք տագնապով են հետեւում անշարժ գույքի գների բարձրացմանը: Նրանց կարծիքով, գների այդ աճը վտանգում է բնակարան կամ տուն ձեռք բերելու իրենց ցանկությունը եւ վատ չէր լինի, որ գներն այստեղ իջնեին: Ցավոք, այդ մարդիկ խորը մոլորության մեջ են, մտածելով, որ եթե գներն անշարժ գույքի շուկայում նվազեն 20 կամ 30 տոկոսով, ապա իրենք հնարավորություն կստանան բնակարան ձեռք բերելու:
Ինչպես տնտեսության մեջ տեղի ունեցածն է լավագույնս արտացոլվում հենց անշարժ գույքի շուկայում, այնպես էլ բնակչության կենսամակարդակի փոփոխությունը: Այդ երեւույթները փոխկապակցված են միմյանց հետ: Եթե անշարժ գույքի շուկայում նվազեն գները, ապա դա նշանակում է, որ նաեւ բնակչության հնարավորություններն են նվազել այդքանով: Այսինքն, այնպես չի կարող լինել, որ օգտվելով գների նվազումից, դրան սպասողներն անմիջապես բնակարաններ ձեռք բերեն: Այն պարզ պատճառով, որ անշարժ գույքի գների նվազմանը զուգահեռ, նվազելու են նաեւ դրանք գնելու ցանկություն ունեցողների եկամուտները: Այլապես, եթե դա տեղի չունենա եւ բոլորը դարձյալ ցանկանան տուն կամ բնակարան գնել, այսինքնՙ պահանջարկը մեծանաՙ դրա հետ մեկտեղ կբարձրանան նաեւ գները: Սրանք ոչ թե տեսական դատողություններ են, այլ ապացուցված ճշմարտություն, ընդ որումՙ թարմ ապացույցով: Մասնավորապես, ԱՄՆ-ն համակած ճգնաժամի պատճառով անշարժ գույքի գները կտրուկ ընկան, ինչի հետեւանքով միլիոնավոր մարդիկ զրկվեցին տուն կամ բնակարան գնելու սկսված գործընթացից (հիպոթեկային վարկավորմամբ): Այսինքն, ինչպես եւ պետք է լիներ, գների կտրուկ անկումից ոչ միայն անշարժ գույք գնողները չավելացան, այլեւ շատերը զրկվեցին դրանից, իսկ գործարքների քանակն ուղղակի գահավիժող անկում արձանագրեց:
Այսպիսով, հետեւելով անշարժ գույքի շուկայի ցուցանիշներին, կարող ենք անմիջականորեն տեսնել, թե ինչ է կատարվում մեր տնտեսության մեջ տվյալ պահին, ինչպես նաեւ այդ շուկայի դինամիկայից որոշակիորեն պատկերացնել, թե ինչ է մեզ սպասվում առաջիկայում: Այս պահին կարող ենք փաստել, որ տնտեսական աճը Հայաստանում շարունակվում է, բայց աճի տեմպը դանդաղել է: Առաջիկայի համար, նկատի ունենալով անշարժ գույքի շուկայի վերջին 2-3 ամիսների սպասողական վիճակը, կարող ենք փաստել, որ կտրուկ անկման նշաններ այստեղ չկան: Սակայն այդ նույն անորոշ սպասման վիճակը հուշում է, որ անշարժ գույքի շուկայում եւ տնտեսության մեջ նախկին աշխուժությունն առաջիկա ամիսներին որոշակիորեն նվազելու է:
ԱՐԱ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ