Առաջարկներ Մասուդ Ահմեդից, Վաչե Գաբրիելյանից եւ Արսեն Ղազարյանից
«Գլոբալ տնտեսական եւ ֆինանսական ճգնաժամի ազդեցությունը Հայաստանի տնտեսության վրա» թեմայով մասնագիտական քննարկում էր երեկ կազմակերպել Արժույթի միջազգային հիմնադրամի (ԱՄՀ) հայաստանյան գրասենյակը: Այն բացեց AVAG Solutions ընկերության գլխավոր խորհրդական, ֆինանսների նախկին նախարար Լեւոն Բարխուդարյանը: Նա նշեց, որ ի տարբերություն նախկինում եղած բոլոր տնտեսական ճգնաժամերի, ներկայիս համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամը չի սահմանափակվում մեկ կամ մի քանի երկրներով:
Հիմնական զեկուցողներից առաջինը ԱՄՀ Միջին Արեւելքի եւ Կենտրոնական Ասիայի տարածաշրջանային տնօրեն Մասուդ Ահմեդիՙ «Գլոբալ ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի ազդեցությունը. Հայաստանի համեմատությունը տարածաշրջանի այլ երկրների հետ» զեկույցն էր: Նա նույնպես փաստեց, որ այս ճգնաժամը վատագույնն է «մեծ դեպրեսիայից» ի վեր: 2008-ի վերջին եւ 2009-ի առաջին եռամսյակներում կտրուկ նվազել են համաշխարհային առեւտրի եւ արդյունաբերության ծավալները: Ըստ ԱՄՀ կանխատեսումների, համաշխարհային տնտեսությունը 2009-ին կնվազի 0,5-1,5 տոկոսով, իսկ զարգացած երկրներումՙ 3-3,5 տոկոսով: 2010-ին կանխատեսվում է կայունացում:
Անդրադառնալով տարածաշրջանի եւ Հայաստանի ցուցանիշներին, Մասուդ Ահմեդը հայտնեց, որ ապրանքների գների իջեցումը բացասաբար է ազդել արտահանման ծավալների վրա: 2009-ին Հայաստանի արտահանման նվազումը նույնպես մեծ է, բայց կան պետություններ (Ադրբեջան, Ղազախստան), որտեղ այն ավելի մեծ է: Դեպի Հայաստան մասնավոր փոխանցումները նվազելու են, բայց դարձյալ ավելի քիչ, քան տարածաշրջանի մյուս երկրներում: Նվազել են նաեւ օտարերկրյա ներդրումները Հայաստանում: Մեր երկրում չմարվող վարկերի մակարդակը, արտաքին պարտքի բեռը, գնաճը ավելի ցածր են, քան տարածաշրջանի մյուս երկրներում: Սրանք, Մասուդ Ահմեդի բնորոշմամբ, ելակետային լավ տվյալներ են Հայաստանի համար: Սակայն նա մատնանշեց դոլարայնացման մակարդակի բարձրացումը, ապա նաեւՙ բյուջեի եկամուտների նվազումը: Միաժամանակ, ԱՄՀ տարածաշրջանային տնօրենն այն կարծիքը հայտնեց, որ դեռ չենք կարող ասել, թե անցել ենք ճգնաժամի վատթարագույն կետը: ԱՄՀ-ի խորհուրդն է տարածաշրջանի երկրներինՙ պատրաստ լինել դժվար ժամանակներին, սոցիալապես կարիքավոր խավի համար կիրառել տարբեր տեսակի խթաններ, իրականացնել փոխարժեքի ճկուն քաղաքականություն, բանկային ուժեղ վերահսկողություն:
Հայաստանի ԿԲ փոխնախագահ Վաչե Գաբրիելյանի զեկույցն անդրադարձ էր Հայաստանի բանկային հատվածին: ԿԲ փոխնախագահն ասաց, որ Հայաստանում ֆինանսական ճգնաժամ չնկատվեց, քանի որ ոչ միայն մեր բանկային համակարգն էր կայուն, այլեւ ֆինանսական միջնորդության մակարդակն էր ցածր: Վաչե Գաբրիելյանը կարեւորեց, որ Հայաստանում չկան վատորակ ներդրումներ, ինչպես նաեւ արագ մարում պահանջող վարկեր: Մեր վարկերը հիմնականում երկարաժամկետ են եւ արտոնյալ պայմաններով: Հայաստանի բանկային համակարգն ունի բարձր կապիտալիզացիաՙ 27 տոկոս, որը կրկնակի գերազանցում է ԿԲ կողմից պահանջվող չափը: Ըստ Վաչե Գաբրիելյանի, ճգնաժամը Հայաստանում սկսվեց մետաղների գների անկումից, որին հետեւեցին ներդրումների նվազումՙ սպասումների պատճառով, պահանջարկի, արտերկրից մասնավոր փոխանցումների կրճատումներ: Բացասական ազդեցություններից էր դոլարայնացման ավելացումըՙ եթե նախորդ տարի այդ մակարդակը 30 տոկոս էր, ապա հիմա դրամայնացումն է 30 տոկոս: Սակայն բանկերը, ըստ ԿԲ նախագահի, որոշ վնասներ կրելով հանդերձ, համակարգային վնասներ չունեցան: Վարկավորման ակտիվությունը խրախուսելու համար Կենտրոնական բանկը թույլատրել է բանկերին վերացնել ավելցուկային իրացվելիությունը, որը թույլ կտան նրանց ֆինանսներն ուղղել տնտեսության վարկավորմանը: Թեեւ բանկերը սկսել են ավելի խիստ պայմաններով վարկեր տրամադրել, բայց, ԿԲ նախագահի հայտնած տեղեկության համաձայն, վերջին ամիսներին տրվել են մի քանի տասնյակ հազար վարկեր: 2009-ին ԿԲ-ն շարունակելու է առաջնային համարել գնաճի մակարդակը, բայց քանի որ Հայաստանն ունի ամենացածր գնաճը, ապա այն հնարավորություն կտա կիրառելու նաեւ տնտեսության խթանման գործիքները:
Գործարարների մոտեցումները ներկա իրավիճակի վերաբերյալ ներկայացրեց Հայաստանի արդյունաբերողների եւ գործարարների միության (ՀԱԳՄ) նախագահ Արսեն Ղազարյանը: Նշելով, որ մեր բանկային համակարգը դիմացել է ճգնաժամին, նա ավելացրեց, որ միեւնույն ժամանակ տնտեսական ակտիվությունը նվազել է: Տնտեսության իրական հատվածում առաջ են եկել բազում խնդիրներ: Արտաքին շուկաներում, որտեղ մեր ապրանքն է արտահանվում, առկա են գնողականության նվազման, ներքին շուկաների պրոտեկցիայի, չվճարումների խնդիրներ: Օրինակՙ կոնյակի պահանջարկը թեեւ չի նվազել, բայց վճարումների խնդիրներ են առաջացել:
Այս տարվա առաջին եռամսյակում ներմուծման ծավալը նվազել է 40-45 տոկոսով, ինչն ազդում է պետական բյուջեի վրա, քանի որ ներկրումն է 70 տոկոսով համալրում պետբյուջեն: Բացասական սպասումները բերել են ոչ միայն ներմուծվող ապրանքների, այլեւ տեղական արտադրության ծավալների կրճատման: Սպասումներն առավել բացասաբար են ազդել շինարարության ոլորտում, եւ այս առումով Արսեն Ղազարյանը ողջունեց կառավարության կողմից 20 մլրդ դրամի պետական երաշխիքների տրամադրումը շինարարական ընկերություններին: ՀԱԳՄ նախագահի համոզմամբ, տնտեսությունն արագ վարկավորման խնդիր ունի, բայց բանկերը, ռիսկայնությունը հաշվի առնելով, վարկ տրամադրելիս դանդաղում են:
Հայաստանի ճգնաժամից դուրս գալու համար Արսեն Ղազարյանը անհրաժեշտ համարեց պահպանել ազատականության սկզբունքները, որպեսզի մենաշնորհայնացման գործընթացները չլինեն: Ընդգծվեց կառավարության կողմից հարկային եւ մաքսային վարչարարության կատարելագործումը եւ մրցակցային հավասար դաշտի ապահովման խիստ կարեւորությունը: ՀԱԳՄ նախագահն անհրաժեշտ համարեց նաեւ Հայաստանում ներդնողների համար արտակարգ բարենպաստ պայմաններ ստեղծելը: Կառավարությունը հունվարից քայլեր արել է այս ուղղությամբ, բայց դրանք պետք է արագացնել: Արսեն Ղազարյանը հավաստիացրեց, որ հայ գործարարները ելքեր կգտնեն ավելի լավ, քան հարեւան երկրներում, քանի որ 90-ականների «կոլապսից» հետո կարողացել են գործել ու զարգանալ:
ԱՐԱ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ