Սամադ Սեիդով. «Եթե արձանագրությունը կամ որեւէ այլ փաստաթուղթ հաշվի չի առնում ԼՂ հակամարտությունը, դրանց արդյունավետության մասին խոսելն անիմաստ է»
Հայաստանի եւ Թուրքիայի արտգործնախարարների նախաստորագրած արձանագրությունների առնչությամբ բուռն էին արձագանքներն ու հայտարարությունենրը ոչ միայն Հայաստանում ու Թուրքիայում, այլեւ Ադրբեջանում, որտեղ ավելի հաճախ Թուրքիան մեղադրվում է «ոչ եղբայրական» մոտեցում դրսեւորելու հարցում առ այն, որ Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորման է գնում առանց ղարաբաղյան հարցի կարգավորման իրականության:
Այս առնչությամբ Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովում Ադրբեջանի պատվիրակության ղեկավար, իշխող «Ենի Ազերբայջան» կուսակցության ներկայացուցիչ Սամադ Սեիդովը «Ազգին» հակիրճ ներկայացրեց Ադրբեջանի դիրքորոշումը հայ-թուրքական սահմանի բացման ու արձանագրությունների մասին: Սեիդովի խոսքում շատ արտահայտություններ կարիք ունեն մեկնաբանության, ավելին, շտկման ու ճշգրտումների, քանի որ դրանք իրողությունների զուտ ադրբեջանական մոտեցման արտահայտություններ են: Սակայն, այնուամենայնիվ, ներկայացնում ենք հարցազրույցն այնպիսին, ինչպիսին ձայնագրվել է` առանց իրողությունների «փոփոխությունների» շտկման ու մեկնաբանությունների:
- Պրն Սեիդով, հայ-թուրքական նախաստորագրված արձանագրությունների ստորագրումը կարծես հեռու չէ, բայց Ադրբեջանից արվող հայտարարությունները դեռեւս զգուշացնող ու պահանջող են Թուրքիայից` չգնալու դրան: Ինչպիսի՞ն է Ադրբեջանի պաշտոնական դիրքորոշումն այս հարցում:
- Ադրբեջանը չի խառնվել ու չի խառնվում այլ երկրների ներքին կյանքին, անգամ եթե մյուս պետությունը շատ մոտ, սերտ համագործակցող գործընկեր է: Յուրաքանչյուր պետություն ունի իր առաջնահերթությունները, եւ միջազգային քաղաքականության բոլոր մոտեցումներով խառնվել այլ երկրի ներքին գործերին` նվազագույնը ճիշտ չէ: Այլ խնդիր է, որ Ադրբեջանում հասարակությունը, պատգամավորներն ու հանրությունն ընդհանրապես գտնում են, որ մեր տարածաշրջանում խաղաղության ու զարգացման կարելի է հասնել միայն ձեւավորված իրողությունները հաշվի առնելու դեպքում: Իսկ այդպիսին է ԼՂ շուրջը հակամարտությունը Ադրբեջանի եւ Հայաստանի միջեւ, որ կարգավորված չէ, եւ հակամարտության չլուծված լինելը անպայման ազդում է մեր տարածաշրջանի կայունության ու խաղաղության վրա: Ուստի ինչ-որ հարաբերությունների հաստատումը կամ էլ ինչ-որ պայմանագրերի ստորագրումը, կամ դրա նման մի բանՙ առանց հաշվի առնելու ԼՂ հակամարտությունը, առանց կարգավորման ուղղությամբ կողմերի ռեալ քայլերի, ոչ մի բանի չի բերի: Մեր դիրքորոշումը հստակ է. հարավկովկասյան տարածաշրջանում երկրների միջեւ հարաբերությունների հաստատման դեպքում առաջին հերթին պետք է հաշվի առնվի, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը պետք է լուծվի:
- Այսինքն, Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորումը պայմա՞ն է հայ-թուրքական հարաբերությունների հաստատման:
- ԼՂ հակամարտության կարգավորումը կբացի ճանապարհը հարավկովկոսյան բոլոր երկրների համար ինչպես եվրոպական երկրների հետ ավելի սերտ, այնպես էլ, առաջին հերթին, բնականաբար, միմյանց հետ հարաբերությունների համար: Ուստի տվյալ դեպքում եւս մեկ անգամ ընդգծում եմ, որ առանց ԼՂ հակամարտության լուծման, առանց այդ լուծման հնարավոր ճանապարհները հաշվի առնելու խոսել տարածաշրջանի երկրների միջեւ ինչ-որ իրական, նորմալ հարաբերությունների մասինՙ անհնար է:
- Այսինքն, ըստ ձեզ, ԼՂ հարցն ինչպե՞ս է արտահայտված արձանագրություններում, եթե արտահայտված է:
- Ես չէի ցանկանա մտնել մանրամասների մեջ, ես խորհրդարանական եմ, այլ ոչ արտգործնախարարության ներկայացուցիչ: Եթե արձանագրությունը կամ որեւէ այլ փաստաթուղթ հաշվի չի առնում ԼՂ հակամարտությունը, խոսել դրանց արդյունավետության մասին անիմաստ է: Մենք շահագրգռված ենք, որ Հարավային Կովկասում պետությունների հարաբերություններում հաշվի առնվի, որ ցայսօր ԼՂ հակամարտությունը լուծված չէ: Լուծումը միջազգային կառույցների միջամտությամբ պարտավորություն է, ԵԱՀԿ Մինսկի խումբն աշխատում է այդ ուղղությամբ: Ինչքան շուտ նրանք օգնեն գտնել խնդրի լուծումը, այդքան ավելի լավ կլինի բոլորի համար: Բայց թողնելով մի կողմ այդ հակամարտությունը` տնտեսական, քաղաքական կամ այլ կապերի հաստատումըՙ հետագայում չեն կարող Հարավային Կովկասում լուրջ խաղաղություն ու կայունություն ապահովվել: Օրինակ, մարդ եթե առողջական լուրջ խնդիր ունի, նա չի կարող զբաղվել սպորտով: Պետք է գտնել առողջական խնդրի պատճառը, հետո նոր զբաղվել սպորտով: Նույնըՙ քաղաքականության մեջ: Մեր տարածաշրջանում ԼՂ հակամարտությունը անկայունության աղբյուր է, ու դա հաշվի չառնելով խոսել միջպետական լուրջ հարաբերությունների մասին, որոնք իբր կբերեն խաղաղության հաստատման, անլուրջ է:
- Հիվանդությունը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությո՞ւնն է: Մեր տարածաշրջանում ոչ մի երկիր մյուսի հետ չպե՞տք է հարաբերվի, եթե կա հակամարտություն: Կարծում եք, թե դա տրամաբանակա՞ն է:
- ԼՂ հակամարտությունը լուրջ հիվանդություն է, որի անունը անջատողականություն է: Այն գոյություն ունի նաեւ Վրաստանում, Մոլդովայում, Կոսովոյում, Ֆրանսիայում եւ այլն: Ու այն պետք է բուժել լրջորեն միջազգային կառույցների ներգրավմամբ, բայց մոռանալ հիվանդության մասին ու ասել, թե ամեն ինչ լավ ու գեղեցիկ է, առնվազն վտանգավոր է, հատկապես որ հիվանդությունը խորանում է: Այսօր մոռանում են հիվանդության մասին:
- Ադրբեջանում, նաեւ խորհրդարանի մակարդակով հայտարարություններ են արվում, թե Թուրքիան տվյալ դեպքում եղբոր նման չի վարվում Ադրբեջանի հետ: Ի՞նչ կասեք այս առնչությամբ:
- Տարբեր հայտարարություններ կարող են լինել, բայց մեկ է, Թուրքիայի հետ մեր հարաբերությունները հոյակապ են, ոչ ոք այդ հարաբերությունները փչացնել չի կարող: Ու խնդիրը Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի հարաբերությունները չեն, քանի որ դա անգամ քննարկման թեմա չէ: Հարցն այն է, որ տարածաշրջանի բոլոր մասնակիցները ուշադրություն դարձնեն նրան, ինչ նոր ասացի: Այստեղ հարցը միայն Թուրքիայի մասին չէ, այլՙ լայն իմաստով տարածաշրջանի: Ոչ միայն Թուրքիա-Ադրբեջան, Թուրքիա-Հայաստան եւ այլն, այլ հարցին միջազգային մոտեցման մասին է, ինչի համաձայն, եթե որեւէ տարածաշրջանում կա լրջագույն խնդիր, եւ, դրա մասին մոռանալով, շրջանցելով այդ հարցըՙ հաստատվում են ինչ-որ հարաբերություններ կամ ինչ-որ հարցեր են փորձում լուծել, ոչ մի լավ բանի չի բերի: Պետք է ուժ ունենալ այդ խնդիրը լուծելու մոտեցման համար: Ու նշեմ, որ թուրքական կողմը բազմիցս նշել է ոչ պաշտոնական մակարդակով, որ առանց ղարաբաղյան հարցի կարգավորման տարածաշրջանի երկրների միջեւ հարաբերությունների որեւէ գլոբալ փոփոխության մասին խոսելու հարկ չկա: Իսկ որ ինչ-որ արձանագրություններ են ստորագրվել, հետո ինչ, որ ստորագրվել են:
- Դուք կարծում եք, որ առանց ղարաբաղյան հարցի լուծման հայ-թուրքական սահմանը չի՞ բացվի:
- Ես գտնում եմ, որ թուրքական դիվանագիտությունը եւ Թուրքիան որպես պետություն լուրջ ու բարձր մակարդակի են, եւ վստահ եմ, որ Թուրքիայի դիրքորոշումը ԼՂ հակամարտությանը կլինի համարժեք: Այն միշտ եղել է հստակ, արտահայտությամբ, որ գրավյալ տարածքները պետք է վերադարձվեն ու լուծումը պետք է գտնվի: Ես վստահ եմ, որ թուրքական կողմը չի նախաձեռնի այնպիսի քայլեր, որ հաշվի չեն առնի տարածաշրջանի իրողությունները:
- Ներեցեք, բայց կրկնեմ հարցս, որ բավականին ուղղակի է. կարծում եք, որ հայ-թուրքական սահմանը չի բացվի, քանի դեռ կարգավորված չէ ղարաբաղյան հակամարտությո՞ւնը:
- Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության հարցը անպայման հաշվի կառնվի եւ նկատի կառնվի տարածաշրջանի ցանկացած երկրների միջեւ ծագած ամեն մի խնդրի լուծում գտնելու հարցում, այդ թվում` այն խնդրի, որ դուք նշեցիք:
ԱՂԱՎՆԻ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ